A. Phương pháp & Ví dụ

Lý thuyết và Phương pháp giải

    Để làm tốt dạng bài tập này không những phải nắm vững tính chất hóa học của các phương trình phản ứng mà còn phản nắm vững hiện tượng kèm theo (có kết tủa, màu sắc kết tủa, bọt khí, ...).

    Một số điểm đặc trưng:

    - Ion kim loại kiềm: Hầu hết các muối kim loại kiềm đều tan trong các bài tập nhận biết thường dùng Phương pháp loại trừ để nhận ra muối của kim loại kiềm. Ngoài ra có thể nhận biết bằng màu ngọn lửa ion kim loại kiềm: muối của Na khi đốt cho ngọn lửa màu vàng, muối của K cho ngọn lửa màu hoa tím hoa cà...

    - Ion kim loại kiềm thổ:

    Mg²⁺: dùng ion OH^- tạo Mg(OH)₂kết tủa trắng.

    Ca²⁺: dùng ion CO₃^2- tạo BaCO₃ kết tủa trắng, kết tủa này không tan trong axit HCl.

    Ba²⁺: dùng ion SO₄²⁺ tạo BaSO₄ kết tủa trắng, kết tủa này không tan trong axit HCl.

    - Nhận biết Al³⁺: Dùng dung dịch kiềm mạnh, thấy tạo kết tủa keo trắng, sau đó kết tủa tan trong dung dịch kiềm dư:

    Al³⁺ + 3OH^- → Al(OH)₃

    Al(OH)₃ + OH^- → [Al(OH)₄]^-

    - Tách và điều chế các chất:

        + Điều chế các kim loại kiềm, kiềm thổ phải dùng Phương pháp điện phân nóng chảy muối halogenua (muối clorua), do đó sau khi tách riêng phản chuyển các hợp chất của chúng về muối clorua. Ví dụ tách các hợp chất của Mg: chuyển thành Mg(OH)₂, lọc tách kết tủa, sau đó cho tác dụng với HCl → MgCl₂ −^đpnc→ Mg

        + Tác nhôm và các hợp chất của Al: cho tác dung với dung dịch kiềm dư → dung dịch Na[Al(OH)₄] −^{+ CO₂ + H₂O}→) Al(OH)₃ −^tº→ Al₂O₃ −^đpnc→ Al

    Lưu ý: các chất khử thông thường như CO, H₂ không khử được các oxit kim loại mạnh như Al₂O₃,MgO,...

Ví dụ minh họa

Bài 1: Cho các dung dịch đựng trong các lọ mất nhãn sau: NaCl, Na₂CO₃, Na₂SO₃, Na₂S, HCl. Chỉ dùng một chất nào sau đây có thể nhận biết được cả 5 chất trên?

    A. Quì tím         B. H₂SO₄         C. Pb(NO₃)₂         D. BaCl₂

Hướng dẫn:

    Thí nghiệm trên từng lượng nhỏ hóa chất.

    Cho quỳ tím vào từng dung dịch. HCl làm quì tím hóa đỏ, Na₂CO₃ làm quì tím hóa xanh.

    Cho HCl vào 3 mẫu thử còn lai. Lọ có khí thoát ra có mùi trứng thối là N₂S, lọ có khí mùi sốc là Na₂SO₃, lọ còn lại không hiện tượng là NaCl.

    PTHH

    2HCl + Na₂S → 2NaCl + H₂S

    2HCl + Na₂SO₃ → 2NaCl + SO₂ + H₂O.

Bài 2: Có 4 chất rắn đựng trong 4 lọ riêng biệt không nhãn: Na₂CO₃, CaCO3, Na₂SO₄ và CaSO₄.H₂O. Chỉ dùng cặp hóa chất nào sau đây có thể nhận được cả 4 chất trên?

    A. H₂O và Na₂CO₃.

    B. H₂O và HCl.

    C. H₂SO₄ và BaCl₂.

    D. H₂O và KCl.

Hướng dẫn:

    Hòa tan vào nước ta chia làm 2 nhóm. Sau đó dùng HCl để nhận biết chất phản ứng với HCl tạo khí là muối CO₃^-₂

    Nhóm 1: Na₂SO₄ và Na₂CO₃

    Nhóm 2: CaCO₃ và CaSO₄.H₂O

    PT: Na₂CO₃ + 2HCl → 2NaCl + CO₂ + H₂O

    CaCO₃ + 2HCl → CaCl₂ + CO₂ + H₂O

    Chú ý: Muối cacbonat giải phóng khí CO₂ khi tác dụng với axit.

Bài 3: Chỉ dùng thêm một kim loại phân biệt các dung dịch NaCl, MgCl₂, FeCl₂, FeCl₃, CuSO₄, (NH₄)₂SO₄.

Hướng dẫn:

    Chia nhỏ các dung dịch thành các phần có đánh số thứ tự. Cho kim loại Ba từ từ tới dư vào các dung dịch trên, các cốc đều có khí thoát ra:

    Ba + H₂O → Ba(OH)₂ + H₂↑

    Và các hiện tượng sau:

    - Cốc có kết tủa đỏ nâu là FeCl₃

    2FeCl₃ + 3Ba(OH)₂ → 2Fe(OH)₃↓ + 3BaCl₂

    - Cốc có kết tủa trắng xanh chuyển sang đỏ nâu là FeCl₂:

    FeCl₂ + Ba(OH)₂ → BaCl₂ + Fe(OH)₂↓

    4Fe(OH)₂ + O₂ + 2H₂O → 4Fe(OH)₃↓

    - Cốc có kết tủa xanh là CuSO₄: CuSO₄ + Ba(OH)₂ → Cu(OH)₂↓ + BaSO₄↓

    - Cốc có kết tủa trắng không tan và có khí thoát ra có mùi khai là (NH₄)₂SO₄:

    (NH₄)2SO₄ + Ba(OH)₂ → 2NH₃↑ + BaSO₄↓ + 2H₂O

    - Cốc có kết tủa trắng là MgCl₂: MgCl₂ + Ba(OH)₂ → BaCl₂ + Mg(OH)₂↓

    - Cốc còn lại là dung dịch NaCl.

Bài 4: Để điều chế được kim loại kiềm người ta dùng phương pháp nào dưới đây?

    A. Điện phân muối halogenua hoặc hiđroxit ở dạng nóng chảy.

    B. Khử oxi của kim loại kiềm ở nhiệt độ cao.

    C. Điện phân dung dịch muối halogenua.

    D. Dùng kim loại kiềm mạnh hơn để đẩy kim loại yếu hơn ra khỏi dung dịch muối.

Hướng dẫn:

    Đáp án A

B. Bài tập trắc nghiệm

Bài 1: Trong công nghiệp, natri hiđroxit được sản xuất bằng phương pháp:

    A. Điện phân dung dịch NaCl, không có màng ngăn điện cực.

    B. Điện phân dung dịch NaNO₃, không có màng ngăn điện cực.

    C. Điện phân dung dịch NaCl, có màng ngăn điện cực.

    D. Điện phân NaCl nóng chảy.

Bài 2: Thuốc thử dùng để nhận biết Na, Ca, Na₂O là:

    A. H₂O, quỳ tím         B. H₂O, dung dịch Na₂CO₃

Bài 3: Có thể phân biệt 3 dung dịch: KOH, HCl, H₂SO₄ (loãng) bằng một thuốc thử là

    A. Giấy quỳ tím         B. Zn         C. Al         D. BaCO₃

Bài 4: Nhận biết Al, Mg, Al₂O₃ dùng:

    A. Dung dịch HCl.

    B. Dung dịch HNO₃.

    C. Dung dịch CuCl₂.

    D. Dung dịch NaOH.

Bài 5: Điều chế Na bằng cách:

    1. Điện phân nóng chảy NaCl hoặc NaOH.

    2. Điện phân dung dịch NaCl.

    3. Dùng K đẩy Na khỏi muối.

    A. 1         B. 2         C. 3         D. 1, 2

Bài 6: Cho các chất rắn đựng trong các lọ mất nhãn BaO, MgO, Al₂O₃. Chỉ dùng một hóa chất nào sau đây có thể nhận biết được 3 chất trên?

    A. H₂O         B. HCl         C. H₂SO₄         D. Fe(OH)₂

Bài 7: Phương pháp chung để điều chế kim loại kiềm là:

    A. Thủy luyện

    B. Điện phân dung dịch

    C. Nhiệt luyện

    D. Điện phân nóng chảy.

Bài 8: Thuốc thử dùng để nhận biết các dung dịch NaCl, CaCl₂, MgCl₂ là:

    A. NaOH, HCl         B. Quì tím, NaOH

    C. NaOH, Na₂CO₃         D. Quì tím, HCl.