Cách xác định chỉ số xà phòng hóa, chỉ số axit, chỉ số iot của chất béo hay, chi tiết - Hoá 12    

A. Phương pháp & Ví dụ

Lý thuyết và Phương pháp giải

    - Số miligam KOH dùng để trung hòa lượng axit tự do trong 1 gam chất béo gọi là chỉ số axit của chất béo

    - Chỉ số xà phòng của chất béo: là số miligam KOH cần để xà phòng hóa triglixerit (tức chất béo) và trung hòa axit béo tự do trong gam chất béo.

    - Chỉ số iot: là số gam iot có thể cộng vào 100 gam lipit. Chỉ số này dùng để đánh giá mức độ không no của lipit

Ví dụ minh họa

Bài 1: Để tác dụng hết với 100 gam lipit có chỉ số axit bằng 7 phải dùng 17,92 gam KOH. Khối lượng muối thu được là:

    A. 108,265 g

    B. 170 g

    C. 82,265 g

    D. 107,57 g

Hướng dẫn:

    Ta có: m_KOH cần dùng = 7 x 100 = 700 mg = 0,7 (gam)

    ⇒ n_KOH = 0,7/56 = 0,0125 (mol)

    Vậy m_muối = 100 + m_KOH - m_H2O - mglixerol

    = 100 + 17,92 – 0,0125 x 18 – 0,3075/3 x 92 = 108, 265 (gam)

Bài 2: Hãy tính khối lượng NaOH cần dùng để trung hòa axit tự do có trong 5 gam chất béo với chỉ số axit bằng 7.

Hướng dẫn:

    Theo định nghĩa, chỉ số axit của chất béo bằng 7 nghĩa là muốn trung hòa lượng axit béo tự do trong 1 gam chất béo phải dùng 7 mg KOH. Vậy muốn trung hòa axit béo tự do trong 5 gam chất béo có chỉ số 7 thì phải dùng 5 * 7 = 35 mg KOH, hay 0,035/56 mol KOH

    ⇒ 0,035/56 mol OH^- ⇒ 0,035/56 mol NaOH ⇒ khối lượng NaOH cần để trung hòa axit tự do trong 5 gam chất béo có chỉ số axit bằng 7 là:

    m_NaOH = 0,035/56*40g = 25(mg) = 0,025g|5g chất béo

Bài 3: Để trung hòa lượng axit béo tự do có trong 14 gam một mẩu chất béo cần 15ml dung dịch KOH 0,1M. Chỉ số axit của mẩu chất béo trên là:

    A. 6,0

    B. 7,2

    C. 4,8

    D. 5,5

Hướng dẫn:

    Theo định nghĩa: chỉ số axit của chất béo là số miligam KOH cần dùng để trung hòa hết các axit béo tự do có trong 1 gam chất béo.

    Ta có: m_KOH = 0,015 x 0,1 x 56000 = 84 (mg)

    ⇒ Chỉ số axit là: 84/14 = 6

B. Bài tập 

Bài 1: Để xà phòng hóa hoàn toàn 2,52 gam một lipit cần dùng 90ml dung dịch NaOH 0,1M. Chỉ số xà phòng của lipit là:

    A. 210

    B. 150

    C. 187

    D. 200

Hiển thị đáp án

Đáp án: D

    Ta có: n_KOH = n_NaOH = 0,09 x 0,1 = 0,009 (mol)

    ⇒ m_KOH = 0,009 x 56 = 0,504 (gam) = 504 (mg)

    1 gam lipit cần: 504/2,52 = 200 (mg) KOH

    Vậy chỉ số xà phòng là 200

Bài 2: Khi trung hòa 2,8 gam chất béo cần 3 ml dung dịch KOH 0,1M. tính chỉ số axit chủa chất béo đó.

    A. 6         B. 5         C. 7         D. 8

Hiển thị đáp án

Đáp án: A

    Ta có: n_KOH = 0,1 .0,003 = 0,0003 (mol)

    ⇒ m_KOH = 0,0003 .56 = 0,0168(gam) = 16,8 (mg)

    Vậy chỉ số axit = 16,8/2,8 = 6

Bài 3: Muốn trung hòa 5,6 gam một chất béo X đó cần 6ml dung dịch KOH 0,1M. Hãy tính chỉ số axit của chất béo X và tính lượng KOH cần trung hòa 4 gam chất béo có Y chỉ số axit bằng 7.

    A. 5 và 14mg KOH

    B. 4 và 26mg KOH

    C. 3 và 56mg KOH

    D. 6 và 28mg KOH

Hiển thị đáp án

Đáp án: D

    Trung hòa 4g chất béo cần m_KOH = 4.7 = 28 (mg)

Bài 4: Chỉ số iot của triolein có giá trị bằng bao nhiêu?

    A. 26,0

    B. 86,2

    C. 82,3

    D. 102,0

Hiển thị đáp án

Đáp án: B

    Phản ứng: (C₁₇H₃₃COO)₃C₃H₅ + 3I₂ → (C₁₇H₃₃COOI₂)₃C₃H₅

    ⇒ Chỉ số iot là: (3 × 254)/884 x 100 = 86,2

Bài 5: Số miligam KOH trung hòa hết lượng axit tự do và xà phòng của chất béo. Tính chỉ số xà phòng hóa của mẫu chất béo có chỉ số axit bằng 7 chứa tritearoylglixerol còn lẫn một lượng axit stearic.

    A. 175         B. 168         C. 184         D. 158

Hiển thị đáp án

Đáp án: A

    Khối lượng KOH trung hòa axit : 0,007 (gam)

    n_KOH = 0,007/56 = 0,125.10^-3 (mol)

    Khối lượng C₁₇H₃₅COOH trong 1 gam chất béo là:

    0,125.10^-3.890 = 0,11125 (gam)

    Khối lượng tristearoyl glixerol trong 1 gam chất béo là: 0,8875 (gam)

    ≈0,001 (mol) ⇒ n_KOH = 0,003(mol) ⇒ m_KOH = 0,168(gam)

    Chỉ số xà phòng hóa là : 168 + 7 = 175.

Bài 6: Để xà phòng hóa 63 mg chất béo trung tính cần 10,08 mg NaOH. Xác định chỉ số xà phòng của chất béo đem dùng.

    A.112         B. 124         C.224         D.214

Hiển thị đáp án

Đáp án: C

    Chỉ số xà phòng = 14,112/0,063 = 224