Bài 20: Các cấp độ tổ chức trong cơ thể đa bào

Phần 1: Giải Sách Giáo Khoa

Mở đầu trang 94 SGK KHTN lớp 6:

Ở cơ thể đơn bào, mỗi tế bào là một cơ thể. Vậy với cơ thể đa bào, các tế bào có sự phối hợp hoạt động với nhau như thế nào để tạo thành cơ thể sống?

Lời giải:

Các tế bào sẽ tập hợp với nhau để làm nên tảng xây dựng nên các cấp tổ chức cao hơn, từ đó phối hợp với nhau để tạo thành cơ thể sống.

Hình thành kiến thức mới

Hình thành kiến thức mới 1 trang 94 SGK KHTN lớp 6: Quan sát hình 20.1, 20.2 và trả lời các câu hỏi: Hãy cho biết mối quan hệ từ tế bào đến mô.

Lời giải:

Mối quan hệ từ tế bào đến mô:

- Quan sát hình ta thấy:

+ Nhiều tế bào biểu bì lá tập hợp lại với nhau tạo thành mô biểu bì lá.

+ Nhiều tế bào nhu mô lá tập hợp lại với nhau tạo thành mô mềm lá.

+ Nhiều tế bào cơ dạ dày tập hợp lại với nhau tạo thành mô cơ dạ dày.

+ Nhiều tế bào biểu bì dạ dày tập hợp lại với nhau tạo thành mô biểu bì dạ dày.

- Từ đó, rút ra mối quan hệ từ tế bào đến mô: Tế bào là cấp độ tổ chức thấp hơn để hình thàn nên cấp độ tổ chức cao hơn là mô → Các tế bào giống nhau (về cả hình dạng, cấu tạo và chức năng) tập hợp lại để tạo thành mô.

Hình thành kiến thức mới 2 trang 94 SGK KHTN lớp 6: Quan sát hình 20.1, 20.2 và trả lời các câu hỏi: Nhận xét về hình dạng và cấu tạo tế bào hình thành nên mỗi loại mô.

Lời giải:

Nhận xét về hình dạng và cấu tạo tế bào hình thành nên mỗi loại mô: Các tế bào trong mỗi loại mô đều có hình dạng và cấu tạo giống nhau.

Hình thành kiến thức mới 3 trang 94 SGK KHTN lớp 6: Quan sát hình 20.1, 20.2 và trả lời các câu hỏi: Hãy dự đoán chức năng của các tế bào trong một mô.

Lời giải:

Các tế bào trong cùng một loại mô có chức năng giống nhau.

Hình thành kiến thức mới 4 trang 95 SGK KHTN lớp 6: Quan sát hình 20.3a và cho biết lá cây được cấu tạo từ những loại mô nào?

Lời giải:

Lá cây được cấu tạo từ một số loại mô như: mô biểu bì, mô cơ bản (gồm mô giậu và mô mềm), mô dẫn.

Hình thành kiến thức mới 5 trang 95 SGK KHTN lớp 6: Quan sát hình 20.3b và cho biết dạ dày được cấu tạo từ những loại mô nào?

Lời giải:

Dạ dày được cấu tạo từ một số loại mô như: mô cơ, mô biểu bì, mô liên kết, mô thần kinh.

Hình thành kiến thức mới 6 trang 95 SGK KHTN lớp 6: Mô và cơ quan có mối liên hệ với nhau như thế nào?

Lời giải:

Mối quan hệ giữa mô và cơ quan: Mô là cấp độ tổ chức thấp hơn để hình thành nên cấp độ tổ chức cao hơn là cơ quan → Cơ quan là tập hợp của nhiều mô cùng thực hiện một chức năng trong cơ thể.

Hình thành kiến thức mới 7 trang 96 SGK KHTN lớp 6: Quan sát hình 20.4, 20.5 và trả lời câu hỏi: Cho biết các hệ cơ quan cấu tạo nên cây cà chua.

Lời giải:

Các hệ cơ quan cấu tạo nên cây cà chua là hệ chồi và hệ rễ.

Hình thành kiến thức mới 8 trang 96 SGK KHTN lớp 6: Quan sát hình 20.4, 20.5 và trả lời câu hỏi: Gọi tên các cơ quan cấu tạo nên hệ chồi tương ứng với các số từ (1) đến (4) trong hình và nêu chức năng của mỗi cơ quan này.

Lời giải:

Các cơ quan cấu tạo nên hệ chồi:

- (1) Lá. Chức năng: Lá là cơ quan quang hợp tổng hợp chất hữu cơ cho cây, là cơ quan thoát hơi nước chủ yếu của cây. Ngoài ra, ở một số loài, lá còn có chức năng dự trữ, tự vệ hay sinh sản,…

- (2) Hoa. Chức năng: Hoa là cơ quan sinh sản của cây giúp cây ra hoa và tạo quả duy trì nòi giống.

- (3) Quả. Chức năng: Quả giúp bảo vệ và phát tán hạt.

- (4) Thân. Chức năng: Thân là bộ phận chuyển tiếp giữa gốc rễ và cành lá đảm nhiệm chức năng dẫn truyền các chất (dẫn truyền nước và muối khoáng từ rễ lên và vận chuyển các chất dinh dưỡng được tổng hợp từ lá xuống để đi nuôi cơ thể thực vật). Ngoài ra, thân cũng có thể đảm nhiệm chức năng nâng đỡ cây và có thể dự trữ chất dinh dưỡng.

Hình thành kiến thức mới 9 trang 96 SGK KHTN lớp 6: Quan sát hình 20.4, 20.5 và trả lời câu hỏi: Nêu chức năng của hệ rễ.

Lời giải:

Chức năng của hệ rễ:

- Hút nước và muối khoáng cho cây.

- Bám sâu vào đất làm cho cây đứng vững.

- Ở một số loài cây, rễ còn có chức năng dự trữ chất dinh dưỡng.

Hình thành kiến thức mới 10 trang 96 SGK KHTN lớp 6: Quan sát hình 20.4, 20.5 và trả lời câu hỏi: Hãy kể tên một số cơ quan cấu tạo nên hệ tiêu hóa ở người và gọi tên các số từ (5) đến (9).

Lời giải:

Tên các cơ quan cấu tạo nên hệ tiêu hóa: 

- (5) Miệng

- (6) Thực quản

- (7) Dạ dày

- (8) Ruột già

- (9) Ruột non

Hình thành kiến thức mới 11 trang 96 SGK KHTN lớp 6: Quan sát hình 20.4, 20.5 và trả lời câu hỏi: Ở người có những hệ cơ quan nào? Nêu chức năng của hệ tiêu hóa.

Lời giải:

- Các hệ cơ quan ở người là: hệ vận động (gồm cơ và xương), hệ tuần hoàn, hệ hô hấp, hệ tiêu hóa, hệ thần kinh, hệ bài tiết, hệ nội tiết, hệ sinh dục.

- Hệ tiêu hóa có chức năng là biến đổi thức ăn thành các chất dinh dưỡng để cung cấp cho cơ thể đồng thời thải các sản phẩm dư thừa trong quá trình tiêu hóa ra ngoài.

Hình thành kiến thức mới 12 trang 96 SGK KHTN lớp 6: Quan sát hình 20.4, 20.5 và trả lời câu hỏi: Điều gì sẽ xảy ra nếu trong cơ thể có một hệ cơ quan nào đó ngừng hoạt động?

Lời giải:

Cơ thể là một thể thống nhất, các hệ cơ quan có mối liên hệ mật thiết với nhau đảm bảo sự tồn tại, sinh trưởng và phát triển bình thường của cơ thể → Nếu trong cơ thể có một hệ cơ quan ngừng hoạt động thì sự hoạt động của các cơ quan khác cũng sẽ bị ảnh hưởng → Gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe của con người, thậm chí có thể gây tử vong.

Luyện tập

• Luyện tập 1 trang 94 SGK KHTN lớp 6: Cơ thể người được cấu tạo từ những loại mô nào? Cho ví dụ.

  Lời giải:

  - Cơ thể người được cấu tạo từ 4 loại mô chính bao gồm: mô biểu bì, mô liên kết, mô cơ, mô thần kinh.

  - Ví dụ:

  + Mô biểu bì: mô biểu bì ở da, mô biểu bì ở dạ dày,…

  + Mô liên kết: mô mỡ, mô sụn ở khớp, mô xương, mô sợi,…

  + Mô cơ: mô cơ tim cấu tạo nên thành tim, mô cơ vân gắn với xương tạo nên sự vận động, mô cơ trơn trong thành các nội quan như dạ dày, ruột, mạch máu, bóng đái,…

  + Mô thần kinh: mô thần trung ương nằm trong não bộ và tủy sống,…

• Luyện tập 2 trang 95 SGK KHTN lớp 6: Hãy kể tên một số cơ quan trong cơ thể và cho biết tim được cấu tạo từ những loại mô nào?

  Lời giải:

  - Một số cơ quan trong cơ thể con người là: dạ dày, tim, gan, thận, mật, ruột non, ruột già, mắt, tai,…

  - Tim được cấu tạo từ các loại mô là: mô liên kết cấu tạo nên màng ngoài tim, mô cơ tim cấu tạo nên thành tim, mô biểu bì cấu tạo nên màng trong tim.

• Luyện tập 3 trang 96 SGK KHTN lớp 6:

  - Điều gì sẽ xảy ra nếu cây cà chua bị mất đi hệ rễ?

  - Vẽ bảng sau vào vở và hoàn thành theo mẫu sau:

  

  Lời giải:

  - Nếu cây cà chua bị mất đi hệ rễ thì cây không thực hiện hấp thụ được nước và muối khoáng → Cây bị thiếu nước và muối khoáng → Các hoạt động sống của cây không được hoạt động bình thường → Cây sẽ héo dần và chết. Ngoài ra, khi hệ rễ của cây bị mất, cây cũng không thể bám chặt xuống đất → Cây không thể đứng vững trong không gian.

  - Bảng cấu tạo và chức năng của các hệ cơ quan trong cơ thể:

  Hệ cơ quan	Cơ quan cấu tạo  nên hệ cơ quan	Chức năng hệ cơ quan
  Hệ tiêu hóa	Miệng, thực quản, dạ dày, ruột non, ruột già, hậu môn.	Biến đổi thức ăn thành chất dinh dưỡng cung cấp cho cơ thể, đồng thời đào thải các chất thải trong quá trình tiêu hóa ra ngoài.
  Hệ tuần hoàn	Tim và hệ mạch (động mạch, tĩnh mạch, mao mạch).	Vận chuyển các chất dinh dưỡng và khí O2 đến các tế bào trong cơ thể; vận chuyển chất thải và CO2 từ tế bào đến các cơ quan bài tiết.
  Hệ thần kinh	Thần kinh trung ương (não, tủy sống) và hệ thần kinh ngoại biên (hạch thần kinh và dây thần kinh)	Tiếp nhận, xử lí thông tin và điều khiển sự hoạt động các cơ quan trả lời các kích thích của môi trường.
  Hệ hô hấp	Mũi, họng, thanh quản, khí quản, phế quản, phổi.	Giúp cơ thể trao đổi khí.
  Hệ bài tiết	Thận, ống dẫn nước tiểu, bóng đái, ống đái.	Lọc máu để bài tiết các sản phẩm dư thừa, độc hại,…

• Vận dụng

• Vận dụng trang 97 SGK KHTN lớp 6:

  Nêu tên các cấp độ tổ chức trong cơ thể đa bào tương ứng với các số từ (1) đến (5) trong hình sau:

  

  Lời giải:

  (1) Tế bào

  (2) Mô

  (3) Cơ quan

  (4) Hệ cơ quan

  (5) Cơ thể

• Bài tập

• Bài 1 trang 97 SGK KHTN lớp 6:Đơn vị cấu tạo và chức năng cơ bản của mọi cơ thể sống là

  A. Mô           B. Tế bào          C. Cơ quan          D. Hệ cơ quan

  Lời giải:

  Đáp án B

  - Đơn vị cấu tạo và chức năng cơ bản của mọi cơ thể sống là tế bào.

  - Mô, cơ quan, hệ cơ quan chỉ có ở các cơ thể đa bào, không có ở các cơ thể đơn bào.

• Bài 2 trang 97 SGK KHTN lớp 6:Trong cơ thể đa bào, tập hợp các tế bào giống nhau cùng thực hiện một chức năng nhất định được gọi là

  A. Mô           B. Tế bào          C. Cơ quan          D. Hệ cơ quan

  Lời giải:

  Đáp án A

  - Tập hợp các tế bào giống nhau cùng thực hiện một chức năng nhất định được gọi là mô.

  - Tập hợp các mô cùng thực hiện một chức năng được gọi là cơ quan.

  - Tập hợp một số cơ quan cùng hoạt động để thực hiện một chức năng nhất định gọi là hệ cơ quan.

• Bài 3 trang 97 SGK KHTN lớp 6: Kể tên các cơ quan thuộc hệ hô hấp ở người và cho biết mối liên hệ về chức năng của các cơ quan.

  Lời giải:

  - Các cơ quan thuộc hệ hô hấp ở người: Đường dẫn khí (mũi, họng, thanh quản, khí quản, phế quản) và phổi.

  - Mối quan hệ về chức năng của các cơ quan thuộc hệ hô hấp:

  + Đường dẫn khí (mũi, họng, thanh quản, khí quản, phế quản) có chức năng vận chuyển đi vào phổi khi hít vào và vận chuyển khí từ phổi ra ngoài môi trường khi thở ra.

  + Phổi là bề mặt trao đổi khí giữa môi trường và cơ thể giúp cung cấp O2 cho máu đưa đến các tế bào và đào thải khí CO2 từ tế bào theo máu đưa đến phổi ra ngoài môi trường.

  → Các cơ quan thuộc hệ hô hấp có mối quan hệ chức năng chặt chẽ với nhau: Các cơ quan trong đường dẫn khí giúp đảm bảo sự thông khí ở phổi tạo điều kiện cho sự trao đổi khí ở phổi diễn ra. Còn sự trao đổi khí ở phổi tạo động lực cho sự dẫn khí ở đường dẫn khí diễn ra.

• Bài 4 trang 97 SGK KHTN lớp 6: Khi em tập thể dục, những cơ quan và hệ cơ quan nào trong cơ thể cùng phối hợp hoạt động?

  Lời giải:

  - Khi tập thể dục, những cơ quan và hệ cơ quan trong cơ thể cùng phối hợp hoạt động là: hệ vận động, hệ thần kinh, hệ hô hấp, hệ tuần hoàn, hệ bài tiết.

  - Cụ thể: Khi tập thể dục, hệ vận động (cơ và xương) hoạt động với cường độ mạnh kéo theo các hệ cơ quan, hệ cơ quan khác cũng tăng cường hoạt động để phối hợp: tim đập nhanh và mạnh hơn, mạch máu dãn, thở nhanh và sâu hơn, mồ hôi tiết nhiều hơn,… Sự phối hợp của các cơ quan, hệ cơ quan được điều khiển bởi hệ thần kinh.  

• 

• Phần 2: Lý thuyết bài học 

• Với tóm tắt lý thuyết Khoa học tự nhiên lớp 6 Bài 20: Các cấp độ tổ chức trong cơ thể đa bào hay nhất, chi tiết bám sát nội dung sgk KHTN 6 Chân trời sáng tạo giúp học sinh nắm vững kiến thức trọng tâm, ôn luyện để học tốt KHTN 6.

  1. Từ tế bào đến mô

  Mô là gì?

  - Mô là tập hợp một nhóm tế bào giống nhau về hình dạng và cùng thực hiện một chức năng nhất định.

  

  2. Từ mô đến cơ quan

  Cơ quan là gì?

  - Cơ quan là tập hợp của nhiều mô cùng thực hiện một chức năng trong cơ thể.

  

  3. Từ cơ quan đến cơ thể

  Hệ cơ quan là gì?

  Hệ cơ quan là tập hợp một số cơ quan cùng hoạt động để thực hiện một chức năng nhất định.

  

  Cơ thể đa bào được cấu tạo như thế nào?

  - Cơ thể đa bào được cấu tạo từ nhiều cơ quan và hệ cơ quan. Các cơ quan cùng thực hiện chức năng tạo thành hệ cơ quan, các hệ cơ quan hoạt động thống nhất, nhịp nhàng để thực hiện chức năng sống.

  

• 

• Phần 3: Bài tập trắc nghiệm

• Với 10 bài tập trắc nghiệm Khoa học tự nhiên lớp 6 Bài 20: Các cấp độ tổ chức trong cơ thể đa bào có đáp án và lời giải chi tiết đầy đủ các mức độ bám sát sgk KHTN 6 Chân trời sáng tạo giúp học sinh ôn luyện để biết cách làm các dạng bài tập KHTN 6.

  Câu 1: Khi sắp xếp các cấp độ tổ chức trong cơ thể đa bào theo thứ tự từ nhỏ đến lớn, trật tự nào dưới đây là đúng?

  A. Tế bào à cơ quan à mô à hệ cơ quan à cơ thể

  B. Tế bào à mô à cơ quan à hệ cơ quan à cơ thể

  C. Cơ thể à hệ cơ quan à mô à tế bào à cơ quan

  D. Hệ cơ quan à cơ quan à cơ thể à mô à tế bào

  Lời giải

  Đáp án: B

  Trình tự sắp xếp đúng của các cấp độ tổ chức trong cơ thể đa bào theo thứ tự từ nhỏ đến lớn là: Tế bào à mô à cơ quan à hệ cơ quan à cơ thể

  Câu 2: Lá cây thuộc cấp độ tổ chức nào?

  A. Tế bào             B. Mô                   C. Cơ quan                    D. Cơ thể

  Lời giải

  Đáp án: C

  Lá là một cơ quan của thực vật.

  Câu 3: Cho các bộ phận sau:

  (1) Tế bào cơ

  (2) Tim

  (3) Mô cơ 

  (4) Con thỏ

  (5) Hệ tuần hoàn

  Sắp xếp các cấp độ tổ chức cơ thể của con thỏ theo thứ tự tăng dần là:

  A. (1) à (2) à (3) à (4) à (5)                   C. (4) à (3) à (1) à (2) à (5)

  B. (5) à (4) à (3) à (2) à (1)                   D. (1) à (3) à (2) à (5) à (4)

  Lời giải

  Đáp án: D

  Trật tự sắp xếp các cấp độ tổ chức cơ thể của con thỏ theo thứ tự tăng dần là: Tế bào cơ à mô cơ à tim à hệ tuần hoàn à con thỏ tương đương với thứ tự sắp xếp là (1) à (3) à (2) à (5) à (4)

  Câu 4: Hệ cơ quan nào dưới đây không có ở động vật?

  A. Hệ chồi                      C. Hệ hô hấp         

  B. Hệ tiêu hóa                D. Hệ tuần hoàn

  Lời giải

  Đáp án: A

  Hệ chồi là hệ cơ quan ở thực vật.

  Câu 5: Cơ quan nào dưới đây không phải của hệ chồi?

  A. Hoa                  B. Cành                C. Rễ                    D. Lá

  Lời giải

  Đáp án: C

  Rễ là cơ quan thuộc hệ rễ, không thuộc hệ mầm.

  Câu 6: Đơn vị cấu tạo và chức năng cơ bản của mọi cơ thể sống là?

  A. Mô                   B. Tế bào              C. Cơ quan                     D. Hệ cơ quan

  Lời giải

  Đáp án: B

  Tế bào là đơn vị cơ bản cấu tạo nên mọi cơ thể sống.

  Câu 7: Hệ cơ quan nào dưới đây không cần phối hợp hoạt động khi cơ thể đang chơi thể thao?

  A. Hệ tuần hoàn             C. Hệ thần kinh

  B. Hệ hô hấp                  D. Hệ tiêu hóa

  Lời giải

  Đáp án: D

  Khi cơ thể vận động cần tới sự phối hợp hoạt động của nhiều cơ quan nhưng không cần tới hệ tiêu hóa.

  Câu 8: Cơ quan nào dưới đây không thuộc hệ tiêu hóa?

  A. Thận                B. Dạ dày             C. Ruột non                    D. Miệng

  Lời giải

  Đáp án: A

  Thận là cơ quan thuộc hệ bài tiết.

  Câu 9: Loại mô nào dưới đây không cấu tạo nên dạ dày người?

  A. Mô biểu bì                 C. Mô liên kết

  B. Mô giậu                     D. Mô cơ

  Lời giải

  Đáp án: B

  Mô giậu là mô cấu tạo nên cơ quan ở thực vật.

  Câu 10: Trong cơ thể đa bào, tập hợp các tế bào giống nhau cùng thực hiện một chức năng nhất định được gọi là gì?

  A. Cơ thể              B. Cơ quan           C. Tế bào              D. Mô

  Lời giải

  Đáp án: D

  Mô là tập hợp các tế bào giống nhau cùng thực hiện một chức năng nhất định.