A/ Tác giả Tác phẩm Chị em Thúy Kiều

I. Tìm hiểu chung tác phẩm

1. Thể loại: Truyện thơ Nôm + Thể thơ: lục bát

2. Xuất xứ: Nằm ở phần đầu của “Truyện Kiều” (Gặp gỡ và đính ước).

3. Bố cục: 4 phần

- Phần 1: (4 câu đầu): Giới thiệu khái quát về hai chị em Thúy Kiều.

- Phần 2: (4 câu tiếp): Bức chân dung Thúy Vân.

- Phần 3: (12 câu tiếp): Bức chân dung của Thúy Kiều.

- Phần 4: (4 câu còn lại): Vẻ đẹp đức hạnh của hai chị em Thúy Kiều.

4. Giá trị nội dung

 Đoạn trích đã khắc họa rõ nét chân dung tuyệt mĩ của chị em Thúy Kiều, ca ngợi vẻ đẹp, tài năng và dự cảm về kiếp người của hai chị em Thúy Kiều, đây là biểu hiện cho cảm hứng nhân văn của Nguyễn Du.

5. Giá trị nghệ thuật

Nghệ thuật nổi bật của đoạn trích là nghệ thuật khắc họa nhân vật lí tưởng bằng bút pháp ước lệ tượng trưng – lấy vẻ đẹp của thiên nhiên làm nổi bật vẻ đẹp của con người, không miêu tả chi tiết cụ thể mà tả để gợi, sử dụng biện pháp đòn bẩy làm nổi bật vẻ đẹp của Thúy Kiều

B.Sơ đồ tư duy Chị em Thúy Kiều

C. Dàn ý phân tích bài Chị em Thúy Kiều

1. Bức chân dung của chị em Kiều

Đầu lòng hai ả tố nga ... Thúy Vân

- Tố nga: người con gái đẹp

+ Hình ảnh ẩn dụ

⇒ Thúy Kiều, Thúy Vân là hai người con gái xinh đẹp.

⇒ Giới thiệu vị trí của chị em Kiều trong gia đình.

- Dáng người thanh tao, mảnh dẻ như cây mai.

- Tâm hồn trong sáng như tuyết.

- Song mỗi người lại có vẻ đẹp riêng toàn vẹn, toàn mĩ.

- Nghệ thuật: hình ảnh ước lệ tượng trưng, thành ngữ.

⇒ Hai chị em Kiều đẹp hoàn mĩ, thanh cao, trong trắng, đẹp từ hình dáng đến tâm hồn.

2. Bức chân dung Thúy Vân

Vân xem trang trọng khác vời/ Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang

- Trang trọng: Cao sang, quí phái.

- Khuôn mặt tròn đầy như trăng rằm.

- Lông mày đẹp như mày ngài (con bướm tằm).

- Nụ cười của Thuý Vân tươi như hoa, tiếng nói trong như ngọc.

- Tóc mềm hơn mây, da trắng hơn tuyết.

+ Nghệ thuật: Hình ảnh ẩn dụ mang tính ước lệ, liệt kê, từ ngữ chọn lọc (từ Hán việt, từ chỉ mức độ).

⇒ Thúy Vân có vẻ đẹp quí phái, phúc hậu, cao sang.

⇒ Vẻ đẹp hài hòa với thiên nhiên tạo hóa.

⇒ Dự báo trước cuộc sống êm đềm, bình lặng, suôn sẻ của Thúy Vân.

3. Bức chân dung của Thúy Kiều

Kiều càng sắc sảo mặn mà/ So bề tài sắc lại là phần hơn

- Nghệ thuật: so sánh ⇒ Khẳng định vẻ đẹp vượt trội cả tài lẫn sắc của Thúy Kiều (Sắc sảo về trí tuệ. Mặn mà về tâm hồn).

- Nhan sắc:

+ Mắt trong như làn nước mùa thu

+ Lông mày đẹp như núi mùa xuân

+ Tác giả tập trung miêu tả đôi mắt của Thúy Kiều (đôi mắt thể hiện phần tinh anh của tâm hồn và trí tuệ).

+Nghệ thuật: hình ảnh ước lệ tượng trưng, điển tích, nhân hóa, thành ngữ.

⇒ Thúy Kiều có vẻ đẹp lộng lẫy, đài các, kiêu sa - một tuyệt thế giai nhân.

- Tài năng

+ Nghệ thuật: liệt kê, từ ngữ chỉ mức độ.

+ Thúy Kiều thông minh thiên bẩm: cầm, kì, thi, họa.

+ Tài năng đạt tới mức lí tưởng (theo quan niệm thẩm mĩ).

- Tâm hồn

- Một trái tim đa sầu, đa cảm trước cung đàn “Bạc mệnh”.

- Vẻ đẹp của Thúy Kiều là sự kết hợp của cả sắc - tài - tình.

- Bức chân dung Thúy Kiều nổi bật hơn vì tác giả sử dụng 12 dòng thơ, ngoài sắc còn tả tài, tình của Thúy Kiều, tả Vân trước làm nền cho vẻ đẹp của Thúy Kiều.

+ Nghệ thuật: đòn bẩy ⇒ Nổi bật bức chân dung Thúy Kiều.

- Vẻ đẹp của Thúy Kiều làm cho tạo hóa “ghen”, “hờn”. Kiều tài năng, trái tim đa sầu đa cảm ⇒ dự báo một số phận éo le, đau khổ, bạc mệnh.

4. Vẻ đẹp đức hạnh của Thúy Vân và Thúy Kiều

- Là hai cô gái đẹp, đã đến tuổi trưởng thành yêu đương, hò hẹn.

- Đứng đắn, giữ gìn nền nếp gia phong với cuộc sống của thiếu nữ phòng khuê.

- Miêu tả nhân vật bằng bút pháp nghệ thuật ước lệ, lý tưởng hóa nhân vật. 

D. Bài văn phân tích Chị em Thúy Kiều

“Truyện Kiều” của Nguyễn Du là một kiệt tác trong nền văn học Việt Nam. “Truyện Kiều” là kết tinh thành tựu nghệ thuật dân tộc trên mọi phương diện: ngôn ngữ, thể loại, cách xây dựng nhân vật, nghệ thuật miêu tả thiên nhiên, phác họa tính cách và miêu tả chân dung. Và Nguyễn Du đặc biệt thành công trong việc miêu tả người qua bức chân dung chị em Thúy Kiều qua đoạn trích “Chị em Thúy Kiều”.

Bốn dòng thơ đầu tác giả giới thiệu chung về vị thứ và vẻ đẹp của chị em Thúy Kiều:

Đầu lòng hai ả tố nga,

Thuý Kiều là chị, em là Thuý Vân.

Mai cốt cách, tuyết tinh thần,

Mỗi người mỗi vẻ mười phân vẹn mười

Bằng cách giới thiệu hai “ả tố nga” vừa ngắn gọn vừa giản dị hết sức ấn tượng đầy đủ. Trong gia đình họ Vương có hai cô con gái đầu lòng đẹp như Hằng Nga. Và câu thơ “Mai cốt cách, tuyết tinh thần” bằng việc sử dụng bút phát ước lệ tượng trưng thông qua hai hình ảnh “mai”, “tuyết”, tác giả gợi lên trước mắt chúng ta vẻ đẹp của hai thiếu nữ với dáng người mảnh dẻ, duyên dáng như cây mai một loài hoa đẹp và cao quý, tâm hồn của họ trong trắng như tuyết, cả hai đều đẹp hoàn thiện, hoàn mỹ “mười phân vẹn mười”, mỗi người mang một nét đẹp riêng “Mỗi người mỗi vẻ”, đúng là cách nhìn đầy ngợi ca trân trọng của tác giả.

Thực sự chính sau những câu thơ giới thiệu về hai chị em, ngòi bút Nguyễn Du lúc này đây cũng lại có chiều hướng cụ thể hơn trong bức chân dung quý phái của Thuý Vân được miêu tả qua câu:

Vân xem trang trọng khác vời

Chỉ riêng với hai chữ trang trọng trong câu thơ cũng đã như nói lên vẻ đẹp đài các, cao sang của Vân. Thực sự chính với vẻ đẹp ấy của thiếu nữ được so sánh với những thứ cao đẹp trên đời thông qua đoạn thơ:

Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang.

Hoa cười ngọc thốt đoan trang,

Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da.

Đến đoạn thơ này người đọc có thể nhận thấy được chân dung của Vân được miêu tả một cách khá toàn vẹn từ khuôn mặt, rồi miêu tả cả nét mày, làn da, mái tóc đến nụ cười, tiếng nói cũng giống như “ngọc thốt”. Nàng Vân có khuôn mặt đầy đặn, phúc hậu như vầng trăng, hơn nữa nàng lại có đôi lông mày sắc nét như con ngài, có miệng cười tươi thắm như hoa. Đặc biệt chú ý đến giọng nói trong trẻo thốt ra từ hàm răng ngà ngọc và mái tóc của nàng bồng bềnh hơn mây. Vân còn sở hữu một làn da của nàng trắng hơn tuyết. Từ chính những đặc điểm miêu tả này chúng ta có thể nhận thấy được sắc đẹp của Vân sánh với những nét kiều diễm, sáng trong của những báu vật tinh khôi của đất trời ban cho. Thực sự là một vẻ đẹp toát lên một vẻ đẹp trung hậu, êm dịu và vô cùng đoan trang, quý phái biết bao nhiêu. Vân thì đẹp một vẻ đẹp hài hòa là thế nhưng đến với nàng Kiều thì khác.

Nếu tả Thúy Vân với bốn câu thơ thì sang Thúy Kiều, Nguyễn Du dành cho nàng mười hai câu thơ. Nếu Vân được miêu tả với vẻ đẹp hoàn hảo thì Thúy Kiều còn vượt lên trên cái hoàn hảo đó, nếu Thúy Vân chỉ nói đến sắc thì Kiều còn đẹp cả sắc lẫn tài, đó là vẻ đẹp của tuyệt thế giai nhân sắc sảo mặn mà.

Kiều càng sắc sảo mặn mà,

So bề tài sắc lại là phần hơn

Ở đây, Nguyễn Du rất thành công trong việc sử dụng nghệ thuật đòn bẩy: Miêu tả Vân trước để làm nền cho vẻ đẹp của Kiều. Chỉ bằng một câu thơ với các từ “càng”, “hơn” tác giả giúp người đọc hình dung rõ vẻ đẹp vượt trội của Kiều. Nàng không những tuyệt đỉnh về nhan sắc mà còn sắc sảo về trí tuệ, mặn mà về tâm hồn.

Làn thu thuỷ, nét xuân sơn,

Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh

Khi miêu tả Thúy Kiều, tác giả vẫn sử dụng bút pháp ước lệ thông qua các hình tượng thiên nhiên “thu thủy”, “xuân sơn”, “hoa ghen”, “liễu hờn”. Chỉ có điều Nguyễn Du không liệt kê nhiều chi tiết như Vân mà chỉ tập trung ở đôi mắt. Hình ảnh ước lệ “thu thủy” gợi tả đôi mắt Kiều đẹp trong như nước mùa thu, “xuân sơn” gợi lên đôi lông mày thanh tú trên khuôn mặt trẻ trung, đôi mắt ấy của Kiều chính là cửa sổ tâm hồn, thể hiện sự sắc sảo về trí tuệ, mặn mà về tâm hồn. Sắc của Kiều làm cho người ta ngưỡng mộ say mê đến lỗi có thể “mất nước, mất thành”, còn thiên nhiên thì ganh ghét, đố kỵ “hoa ghen”, “liễu hờn”.

Sắc đã vậy còn tài, tình của Kiều thì sao? Miêu tả Kiều tác giả dành một phần để nói về nhan sắc, còn dành đến hai phần để nói về tài năng. Đây chính là dụng ý nghệ thuật của Nguyễn Du. Ông muốn nhấn mạnh sắc đẹp của Kiều thì không có bút pháp nào tả nổi. Về sắc đẹp của Kiều là số một còn về tài thì trong thiên hạ may ra có người thứ hai:

Thông minh vốn sẵn tính trời,

Pha nghề thi họa đủ mùi ca ngâm.

Cung thương làu bậc ngũ âm,

Nghề riêng ăn đứt Hồ cầm một trương.

Thúy Kiều có cả tài cầm – kì – thi – hoạ của những bậc văn nhân quân tử và tài nào cũng đến mức điêu luyện. Thúy Kiều nàng giỏi về âm luật đến mức làu bậc. Cây đàn mà nàng chơi là cây hồ cầm, tiếng đàn của nàng ăn đứt bất cứ nghệ sĩ nào và đã trở thành nghề riêng rồi. Không dừng lại ở đó thì để cực tả cái tài của Kiều, Nguyễn Du cũng đã sử dụng hàng loạt các từ ngữ ở mức độ tuyệt đối đó là các từ như: vốn sẵn, pha nghề, làu bậc và đủ mùi. Không những giỏi ca hát, chơi đàn mà Kiều còn sáng tác nhạc nữa, nhưng cung đàn nàng sáng tác là một thiên Bạc mệnh. Có thể nói chính với bản đàn ấy đã ghi lại tiếng lòng của một tâm hồn đa sầu đa cảm. Tác giả Nguyễn Du cực tả tài năng của Kiều chính là ngợi ca cái tâm đặc biệt của nàng. Thông qua đây ta nhận thấy được tài năng của Kiều vượt lên trên tất cả và là biểu hiện của những phẩm chất cao đẹp, một vẻ đẹp của trái tim trung hậu, nồng nhiệt, nghĩa tình, vị tha. Từ tất cả các yếu tố này cũng đã gợi mở ra vẻ đẹp của Kiều là sự kết hợp của sắc–tài–tình và đạt đến mức siêu phàm, lí tưởng.

Mặc dù tài sắc của Thúy Kiều, Thúy Vân khác nhau dự báo về tương lai cuộc sống khác nhau, nhưng đức hạnh của hai nàng đều đáng trân trọng, điều này thể hiện qua bốn câu thơ cuối:

Phong lưu rất mực hồng quần,

Xuân xanh xấp xỉ tới tuần cập kê.

Êm đềm trướng rủ màn che,

Tường đông ong bướm đi về mặc ai

Những câu thơ cuối lại quay về miêu tả hoàn cảnh sống của hai chị em, cả hai nàng xuất thân con viên ngoại nên cuộc sống cũng được xem là khá giả, “phong lưu”, sống trong lụa là gấm vóc. Kiều và Vân đã sắp tới tuổi cập kê, gần tuổi xuất giá, trước khi sóng gió ập đến thì chị em “êm đềm trướng rủ màn che”, cuộc đời trôi qua yên ả, vui vầy. Dẫu cũng đã trưởng thành, nhưng cả hai nàng đều còn rất thanh thuần, tinh khiết, bao nhiêu thứ ái tình “ong bướm”, Kiều Vân cũng chưa từng nếm trải, giữ gìn nền nếp gia phong một phép.  

Đoạn trích “Chị em Thúy Kiều” là một trong những đoạn thơ hay nhất, đẹp nhất trong “Truyện Kiều” được nhiều người yêu thích. Ngôn ngữ thơ tinh luyện, giàu cảm xúc. Nét vẽ hàm súc, gợi cảm, nét vẽ nào cũng có thần. Các bịên pháp tu từ ẩn dụ, so sánh, nhân hóa được thi hào vận dụng tài tình tạo nên những vần thơ ước lệ mà trữ tình, đầy chất thơ. Hàm ẩn sau bức chân dung mĩ nhân là cả một tấm lòng quý mến trân trọng. Đó là nghệ thuật tả người điêu luyện của thi hào Nguyễn Du mà ta cảm nhận được.

E. Một số lời bình về tác phẩm Chị em Thúy Kiều

1. Nổi bật bên hình ảnh người em gái có tính cách thung dung, điềm đạm và cuộc đời phẳng lặng bình yên là hình tượng Thúy Kiều với sắc-tài-tình-mệnh phi thường. Một sắc đẹp rực rỡ, đằm thắm bởi sự phong phú của tâm hồn, sự thông tuệ và tấm lòng giàu cảm xúc đã ngời sáng lên chân dung Thúy Kiều...Và vẻ đẹp hoàn thiện sắc-tài-tình của cô thiếu nữ đương tuổi thanh xuân cài trâm hôm nay còn chất chứa một viễn ảnh về cuộc đời bi kịch mai sau.

                                        (Đặng Thanh Lê, Giảng văn Truyện Kiều, Nxb Giáo dục, 1997)

2. Cả vẻ đẹp lẫn tài năng của nhân vật, tuy dều được vẽ ra rất khéo, bút pháp đa dạng nhưng vẫn nằm trong khuôn khổ của nghệ thuật và tư tưởng thời trung đại, với đường nét ước lệ, cao quý, hoàn hảo, lý tưởng. Nhưng đáng chú ý là dụng ý của tác giả khi phân biệt nét khác nhau của hai nhân vật, nhấn mạnh nét này, bỏ qua nét kia, làm hiện rõ hai bức chân dung, dự báo số phận về sau của mỗi người. Nàng Thúy Vân sẽ được hưởng phúc đấy, còn nàng Thúy Kiều sẽ bị tạo hóa đố kị, ghen ghét, làm cho đời nàng trôi bạt, tan nát suốt mười lăm năm. Đó là nghệ thuật “tả ý” tinh vi, thâm thúy của thơ văn cổ điển.

(Trần Đình Sử, Đọc văn học văn, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2001)