Bài 28: Trào lưu cải cách Duy Tân ở Việt Nam nửa cuối thế kỉ XIX

A. Lý thuyết

I. Tình hình Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX

- Vào những năm 60 của thế kỷ XIX, khi thực dân Pháp ráo riết mở cuộc chiến tranh xâm lược Nam Kỳ, chuẩn bị đánh chiếm cả nước ta, thì triều đình Huế vẫn tiếp tục thực hiện chính sách nội trị, ngoại giao lỗi thời, lạc hậu, khiến cho kinh tế, xã hội Việt Nam rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng.

- Bộ máy chính quyền từ trung ương đến địa phương mục ruỗng, nông nghiệp, thủ công nghiệp bế tắc, tài chính khô kiệt, đời sống nhân dân vô cùng khó khan. Mâu thuẫn giai cấp và mâu thuẫn dân tộc gay gắt thêm. Phong trào khởi nghĩa nông dân bùng lên dữ dội, càng làm cho đất nước lâm vào tình trạng rối ren thêm.

- Trong bối cảnh đó, trào lưu cải cách Duy tân ra đời.

II. Những đề nghị cải cách ở Việt Nam vào nửa cuối thế kỷ XIX

- Trước tình trạng đất nước ngày càng nguy khốn, đồng thời xuất phát từ long yêu nước, thương dân, muốn cho nước nhà giàu mạnh, có thể đương đầu với các cuộc tấn công của kẻ thù, một số quan lại sĩ phu đã đưa ra những đề nghị cải cách.

- Năm 1868, Trần Đình Túc và Nguyễn Huy Tế xin mở cửa biển Trà Lý (Nam Định). Đinh Văn Điền xinh đẩy mạnh việc khai khẩn ruộng hoang và khai mỏ, phát triển buôn bán, chấn chỉnh quốc phòng.

- Vào các năm 1877 và 1882, Nguyễn Lộ Trạch dâng hai bản “Thời vụ sách” lên vua Tự Đức, đề nghị chấn hung dân khí, khai thông dân trí, bảo vệ đất nước.

Nguyễn Trường Tộ - nhân vật tiêu biểu trong trào lưu cải cách duy tân ở Việt Nam cuối thế kỉ XIX, nguồn: Internet

III. Kết cục của các đề nghị cải cách

- Hạn chế của các đề nghị cải cách: lẻ tẻ, rời rạc, chưa xuất phát từ cơ sở bên trong, chưa động chạm đến vấn đề cơ bản của thời đại là giải quyết mâu thuẫn dân tộc và mâu thuẫn giai cấp.

- Nguyên nhân khiến cho những đề nghị cải cách không thực hiện được: chủ yếu là do triều đình phong kiến nhà Nguyễn bảo thủ không muốn chấp nhận, những thay đổi, bất lực trong việc thích ứng với hoàn cảnh.

B. Bài tập trắc nghiệm

Câu 1: Đặc điểm nổi bật của tình hình Việt Nam giữa thế kỉ XIX là

A. Khủng hoảng trầm trọng, toàn diện  

B. Chính trị không ổn định, kinh tế phát triển  

C. Chính trị ổn định, kinh tế khủng hoảng 

D. Mầm mồng tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh

Lời giải

Giữa thế kỉ XIX, trong khi thực dân Pháp ráo riết mở rộng xâm lược Nam Kì thì nhà Nguyễn vẫn tiếp tục thực hiện các chính sách đối nội, đối ngoại lỗi thời, lạc hậu khiến cho kinh tế, xã hội Việt Nam rơi vào khủng hoảng trầm trọng.

Đáp án cần chọn là: A

Câu 2: Ai là người đã kiên trì gửi lên triều đình 30 bản điều trần?

A. Nguyễn Lộ Trạch  

B. Nguyễn Trường Tộ  

C. Bùi Viện  

D. Phạm Phú Thứ

Lời giải

Từ năm 1863 đến năm 1871, Nguyễn Trường Tộ đã kiên trì gửi lên triều đình 30 bản điều trần, đề cập đến một loạt vấn đề như chấn chỉnh bộ máy quan lại, phát triển công thương nghiệp, tài chính, chính đốn võ bị, mở rộng ngoại giao...

Đáp án cần chọn là: B

Câu 3: Vào năm 1877 và 1882, Nguyễn Lộ Trạch đã dâng lên vua Tự Đức bản điều trần có tên là

A. Thời vụ sách  

B. Bình Ngô sách  

C. Dương vụ  

D. Canh tân

Lời giải

Vào các năm 1877 và 1882, Nguyễn Lộ Trạch dâng hai bản “thời vụ sách” lên vua Tự Đức, đề nghị chấn hưng dân khí, khai thông dân trí, bảo vệ đất nước

Đáp án cần chọn là: A

Câu 4: Lực lượng chủ yếu tham gia trào lưu cải cách duy tân ở Việt Nam cuối thế kỉ XIX là

A. Quan lại, sĩ phu yêu nước  

B. Nông dân  

C. Bình dân thành thị  

D. Tư sản

Lời giải

Trước tình trạng đất nước ngày càng nguy khốn, đồng thời xuất phát từ lòng yêu nước, thương dân, một số quan lại, sĩ phu yêu nước đã mạnh dạn đưa ra những đề nghị cải cách

Đáp án cần chọn là: A

Câu 5: Đâu không phải cơ sở làm xuất hiện trào lưu cải cách duy tân ở Việt Nam cuối thế kỉ XIX?

A. Đất nước khủng hoảng  

B. Thực dân Pháp mở rộng xâm lược Việt Nam  

C. Lòng yêu nước thương dân của các sĩ phu  

D. Mầm mống kinh tế tư bản chủ nghĩa xuất hiện và phát triển

Lời giải

Những cơ sở dẫn tới sự ra đời của trào lưu cải cách duy tân ở Việt Nam cuối thế kỉ XIX bao gồm:

- Đất nước lâm vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng về kinh tế- chính trị- xã hội

- Xuất phát từ lòng yêu nước thương dân, muốn cho đất nước giàu mạnh của các văn thân, sĩ phu

=> Một số quan lại, sĩ phu yêu nước đã mạnh dạn đưa ra những đề nghị, yêu cầu đổi mới công việc nội trị, ngoại giao, kinh tế, văn hóa...của nhà nước phong kiến

Đáp án cần chọn là: D

Câu 6: Trào lưu cải cách duy tân ở Việt Nam cuối thế kỉ XIX không mang ý nghĩa nào sau đây?

A. Thể hiện lòng yêu nước thương dân của các văn thân, sĩ phu  

B. Tấn công vào tư tưởng phong kiến bảo thủ  

C. Đặt cơ sở cho sự ra đời của phong trào Duy tân đầu thế kỉ XX  

D. Thúc đẩy mầm mống kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển ở Việt Nam

Lời giải

Trào lưu cải cách duy tân ở Việt Nam cuối thế kỉ XIX có ý nghĩa:

- Thể hiện lòng yêu nước, thương dân của các văn thân, sĩ phu khi dám vượt qua những luật lệ hà khắc, sự nghi kị, ghen ghét để đưa ra những đề nghị cải cách

- Chuẩn bị cho sự ra đời của phong trào Duy tân đầu thế kỉ XX

=> Loại trừ đáp án D: mầm mống kinh tế tư bản chủ nghĩa thời kì này chưa du nhập vào Việt Nam nên chưa thể khẳng định phương thức kinh tế này phát triển do tác động của các đề nghị cải cách nửa cuối thế kỉ XIX.

Đáp án cần chọn là: D

Câu 7: Những đề nghị cải cách duy tân cuối thế kỉ XIX không được thực hiện chủ yếu do nguyên nhân nào?

A. Rời rạc, lẻ tẻ, thiếu hệ thống  

B. Thiếu tính khả thi nếu áp dụng vào thực tế.  

C. Chưa đụng chạm tới những vấn đề cơ bản của đất nước  

D. Chỉ chú trọng các vấn đề chính trị, xem nhẹ kinh tế - văn hóa - giáo dục

Lời giải

Hạn chế của các đề nghị cải cách ở Việt Nam trong nửa cuối thế kỉ XIX:

- Mang tính rời rạc, lẻ tẻ, rời rạc, thiếu tính hệ thống (mỗi người lại đề ra một giải pháp trên một lĩnh vực mà không có tính đồng bộ)

- Chưa đụng chạm tới những vấn đề cơ bản của đất nước là mâu thuẫn giữa toàn thể nhân dân Việt Nam với thực dân Pháp và mâu thuẫn giữa nông dân với địa chủ phong kiến

=> Loại trừ đáp án: D

Đáp án cần chọn là: D

Câu 8: Những đề nghị cải cách duy tân ở Việt Nam cuối thế kỉ XIX không mang hạn chế nào sau đây?

A. Rời rạc, lẻ tẻ, thiếu hệ thống  

B. Thiếu tính khả thi nếu áp dụng vào thực tế.  

C. Chưa đụng chạm tới những vấn đề cơ bản của đất nước  

D. Chỉ chú trọng các vấn đề chính trị, xem nhẹ kinh tế - văn hóa - giáo dục

Lời giải

 Hạn chế của các đề nghị cải cách ở Việt Nam trong nửa cuối thế kỉ XIX:

- Mang tính rời rạc, lẻ tẻ, rời rạc, thiếu tính hệ thống (mỗi người lại đề ra một

giải pháp trên một lĩnh vực mà không có tính đồng bộ)

- Chưa xuất phát từ những cơ sở bên trong nên đưa ra những giải pháp thiếu tính khả thi

- Chưa đụng chạm tới những vấn đề cơ bản của đất nước là mâu thuẫn giữa toàn thể nhân dân Việt Nam với thực dân Pháp và mâu thuẫn giữa nông dân với địa chủ phong kiến

=> Loại trừ đáp án: D

Đáp án cần chọn là: D

Câu 9: Nhận xét nào sau đây không đúng về trào lưu cải cách duy tân ở Việt Nam cuối thế kỉ XIX?

A. Các cải cách đều chấp nhận sự tồn tại chế độ phong kiến  

C. Các đề nghị cải cách còn tản mạn, rời rạc, thiếu tính hệ thống, khả thi  

D. Ảnh hưởng sâu rộng trong quần chúng

Lời giải

- Các đề nghị cải cách duy tân đều xuất phất từ yêu cầu sống còn của đất nước nhằm cải thiện tình hình để có thể đương đầu với cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp => đều chú trọng học tập làm theo cái mới, đưa đất nước thoát khỏi lạc hậu.

- Tuy nhiên những đề nghị cải cách này vẫn chấp nhận sự tồn tại của chế độ phong kiến; rời rạc, lẻ tẻ, chưa mang tính hệ thống và chỉ dừng lại ở các bản điều trần chứ không có ảnh hưởng sâu rộng trong quần chúng như phong trào Duy tân đầu thế kỉ XX

Đáp án cần chọn là: D

Câu 10: Phát biểu ý kiến của anh(chị) về nhận định: Nếu Việt Nam tiến hành cải cách thì sẽ thoát khỏi nguy cơ bị biến thành thuộc địa và trở thành nước Nhật thứ hai

A. Đúng vì cải cách là cách duy nhất để Việt Nam thoát khỏi nguy cơ trở thành thuộc địa  

B. Không đúng vì Việt Nam không có những điều kiện cơ bản đảm bảo cho cải cách thành công  

C. Đúng vì Nhật Bản và Xiêm đã thực hiện và thành công  D. Sai vì lúc này thực dân Pháp đã nổ súng xâm lược Việt Nam

Lời giải

Nhận định trên là không chính xác vì tại thời điểm giữa thế kỉ XIX Việt Nam không có đầy đủ những điều kiện cơ bản đảm bảo cho cuộc cải cách diễn ra thành công:

- Kinh tế khủng hoảng trầm trọng, mầm mống kinh tế tư bản chủ nghĩa không phát triển được

- Triều đình Nguyễn bạc nhược, bảo thủ, khước từ những cải cách duy tân

- Thực dân Pháp đã nổ súng xâm lược Việt Nam nên những cải cách khó lòng thực hiện được

Đáp án cần chọn là: B

Câu 11: Vào những năm 60 của thế kỉ XIX, trong khi thực dân Pháp ráo riết mở rộng chiến tranh xâm lược, triều đình Huế đã thực hiện chính sách gì?

   A. Cải cách kinh tế, xã hội

   B. Cải cách duy tân

   C. Chính sách ngoại giao mở cửa

   D. Thực hiện chính sách nội trị, ngoại giao lỗi thời, lạc hậu.

Câu 12: Trước tình hình khó khăn của đất nước những năm cuối thế kỉ XIX, yêu cầu gì đặt ra?

   A. Thay đổi chế độ xã hội hoặc cải cách xã hội cho phù hợp.

   B. Cải cách duy tân đất nước.

   C. Thực hiện chính sách đổi mới đất nước.

   D. Thực hiện chính sách canh tân đất nước.

Câu 13: Năm 1877 và 1882, Nguyễn Lộ Trạch dâng vua Tự Đức 2 bản “ Thời vụ sách” đề nghị cải cách vấn đề gì?

   A. Chấn hưng dân khí, khai thông dân trí, bảo vệ đất nước.

   B. Đẩy mạnh khai khẩn ruộng hoan và khai thác mỏ.

   C. Phát triển buôn bán, chấn chỉnh quốc phòng.

   D. Chấn chỉnh bộ máy quan lại, cải tổ giáo dục.

Câu 14: Lý do cơ bản nào khiến các đề nghị cải cách không thể trở thành hiện thực?

   A. Chưa hợp thời thế.

   B. Rập khuân hoặc mô phỏng nước ngoài.

   C. Điều kiện nước ta có những điểm khác biệt.

   D. Triều đình bảo thủ, cự tuyệt, đối lập với mọi thay đổi.

Câu 15: “ Bộ máy chính quyền từ Trung Ương đến địa phương mục ruỗng, nông nghiệp, thủ công nghiệp và thương nghiệp đình trệ, tài chính cạn kiệt, đời sống nhân dân vô cùng khó khăn. Mâu thuẫn giai cấp và mâu thuẫn giữa dân tộc ngày càng gay gắt.” Đó là tình hình Việt Nam vào thời gian nào?

   A. Cuối thế kỉ XVIII

   B. Đầu thế kỉ XIX

   C. Giữa thế kỉ XIX

   D. Cuối thế kỉ XIX

Câu 16: Trước tình hình đất nước ngày càng nguy khốn, đồng thời xuất phát từ lòng yêu nước, thương dân, muốn cho nước nhà giàu mạnh, một số quan lại, sĩ phu yêu nước đã mạnh dạn đề nghị gì với nhà nước phong kiến?

   A. Đổi mới công việc nội trị.

   B. Đổi mới nền kinh tế văn hóa.

   C. Đổi mới tất cả các mặt.

   D. Đổi mới chính sách đối ngoại.

Câu 17: Ý nghĩa lịch sử quan trọng nhất của những tư tưởng cải cách cuối thế kỉ XIX là gì?

   A. Đã gây được tiếng vang lớn

   B. Đạt được những thắng lợi nhất định.

   C. Phản ánh một nhu cầu thực tại khách quan của xã hội

   D. Phản ánh một nhu cầu thực tại khách quan của xã hội.

Câu 18: Việc triều đình Huế từ chối cải cách đã đưa đến hậu quả gì ?

   A. Phản ánh một nhu cầu thực tại khách quan của xã hội

   B. Xã hội bế tắc trong chế độ phong kiến.

   C. Mâu thuẫn xã hội không thể giải quyết.

   D. Tạo điều kiện để Pháp tiếp tục xâm chiếm Việt Nam.

Câu 19: Năm 1868, Trần Đình Túc và Nguyễn Huy Tế xin mở cửa biển nào để thông thương ?

   A. Cửa biển Hải Phòng

   B. Cửa biển Trà Lý ( Nam Định)

   C. Cửa biển Thuận An ( Huế)

   D. Cửa biển Đà Nẵng

Câu 20: Cuộc nổi dậy của Cai tổng Vàng - Nguyễn Thịnh diễn ra ở đâu ?

   A. Tuyên Quang

   B. Thái Nguyên

   C. Bắc Ninh

   D. Bắc Giang