Giải KTPL 10 Bài 4: Cơ chế thị trường

Mở đầu trang 23 Kinh tế và Pháp luật 10: Chia sẻ hiểu biết của em về nội dung các câu dưới đây:

- Chớ bán gà ngày gió, chớ bán chó ngày mưa.

- Trăm người bán, vạn người mua.

Trả lời:

- “Chớ bán gà ngày gió, chớ bán chó ngày mưa”: đây là câu thành ngữ có nghĩa là ngày gió thì gà hay chết, ngày mưa thì chó xấu mã; ý chỉ vào những ngày này không nên đem gà, đem chó đi bán vì sẽ khó bán hoặc không có doanh thu.

- “Trăm người bán, vạn người mua”: có nghĩa là người bán thì đông, người mua cũng nhiều. Thể hiện sự sòng phẳng trong mua bán, trao đổi hàng hóa.

1. Khái niệm cơ chế thị trường

Câu hỏi trang 24 Kinh tế và Pháp luật 10: Em hãy đọc trường hợp sau và thực hiện yêu cầu.

Trường hợp. Hiện nay, giá thịt lợn hơi tại một số tỉnh thành đang tăng phi mã so với cuối tháng 11, đơn cử như Kim Sơn (Ninh Bình), khu vực Thái Bình giá lợn hơi hôm nay đạt 92.000 đồng/ kg; Tiên Lữ (Hưng Yên) 93.000 đồng/ kg. Tại địa bàn tỉnh Bắc Giang, giá lợn hơi đang dao động từ 90.000 - 92.000 đồng/kg. So với cùng kì tháng 11/ 2019, giá heo hơi ngày 16/12 tăng cao hơn 15.000 --20.000 đồng/kg và là mức giá cao nhất trong lịch sử.

Nguyên nhân do giá thành thức ăn gia súc tăng khiến nhiều người chăn nuôi e ngại, không dám tái đàn dẫn đến giá bán thành phẩm thịt lợn tăng cao. Trong khi đó, người tiêu dùng đã chuyển sang dùng sản phẩm khác thay thế đã khiến thịt gà, hải sản cũng tăng.

(Theo Báo Công an Nhân dân, 4/2020)

Câu hỏi

- Xác định các mối quan hệ tác động qua lại giữa các chủ thể kinh tế trong trường hợp trên.

- Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn của các chủ thể kinh tế.

- Cho biết, sự lựa chọn của các chủ thể kinh tế sẽ làm thay đổi yếu tố nào của thị trường.

Trả lời:

- Yêu cầu số 1: Trong trường hợp trên, chủ thể tiêu dùng và chủ thể sản xuất có mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. Chủ thể sản xuất hạn chế nguồn cung, dẫn đến giá thành sản phẩm tăng cao nên người tiêu dùng chuyển sang lựa chọn loại sản phẩm khác, làm thay đổi giá cả thị trường, ảnh hưởng đến người sản xuất.

- Yêu cầu số 2: Yếu tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn của các chủ thế kinh tế: giá cả hàng hóa trên thị trường, cụ thể là giá thành thức ăn gia súc tăng dẫn đến giá thịt lợn tăng cao.

- Yêu cầu số 3: Sự lựa chọn của các chủ thể kinh tế làm thay đổi yếu tố tiền tệ của thị trường.

2. Ưu điểm của cơ chế thị trường

Câu hỏi trang 24 Kinh tế và Pháp luật 10: Em hãy đọc các trường hợp sau và thực hiện yêu cầu.

Trường hợp 1. Trong vài năm trở lại đay, một số doanh nghiệp trong nước lẫn ngoài nước đều đổ vốn đầu tư vào sản phẩm trứng gia cầm khiến cuộc cạnh tranh ngày càng khốc liệt hơn. Doanh nghiệp T đã nỗ lực chú trọng đầu tư công nghệ sản xuất nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm của mình trên thị trường. Ngoài cung cấp các sản phẩm như: trứng à vitamin E, trứng gà ta hộp giấy, trứng gà Omega 3, Doanh nghiệp T đã đầu tư dây chuyền kĩ thuật xử lí trứng gà bằng ozon và tia cực tím trước khi đóng hộp, tạo ra sản phẩm trứng gà tươi. Doanh nghiệp T đã cung ứng số lượng lớn trứng gà tươi ăn liền tại hệ thống siêu thị trong nước và kí kết nhiều đơn hàng xuất khẩu sang các quốc gia và vùng lãnh thổ như: Nhật Bản, Hồng Kông, Maylaysia, Singapore, ... Nhờ nắm bắt được nhu cầu của khách hàng, doanh thu của doanh nghiệp T không ngừng tăng lên và khẳng định được vị thế của mình trên thị trường.

Câu hỏi:

- Xác định những tác động từ cơ chế thị trường đến Doanh nghiệp T.

- Nêu các biện pháp mà Doanh nghiệp T đã thực hiện dưới sự tác động của cơ chế thị trường. Các biện pháp đó mang lại những hiệu quả gì cho doanh nghiệp T?

Trả lời trường hợp 1:

- Những tác động từ cơ chế thị trường đến Doanh nghiệp T là: sự cạnh tranh trong thị trường đã thúc đẩy Doanh nghiệp T nỗ lực đầu tư, cải tiến công nghệ sản xuất, dây chuyền kĩ thuật, tạo động lực cho Doanh nghiệp này sáng tạo ra nhiều mặt hàng sản phẩm có chất lượng.

- Các biện pháp mà Doanh nghiệp T đã thực hiện dưới sự tác động của cơ chế thị trường:

+ Nỗ lực chú trọng đầu tư công nghệ sản xuất nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm, đầu tư dây chuyền kĩ thuật xử lí mới, tạo ra nguồn trứng gà tươi;

+ Cung ứng sản phẩm cho chuỗi siêu thị và xuất khẩu nước ngoài.

- Các biện pháp đó mang lại hiệu quả cho doanh nghiệp T: doanh thu không ngừng tăng và khẳng định được vị thế của doanh nghiệp trên thị trường.

Câu hỏi trang 24 Kinh tế và Pháp luật 10: Em hãy đọc các trường hợp sau và thực hiện yêu cầu.

Trường hợp 2. Xuất phát điểm của công ti bánh kẹo C là một xưởng bánh gia đình quy mô nhỏ với cách làm thủ công và hiệu quả kinh tế thấp. Trước những áp lực cạnh tranh trên thị trường, công ti đã cử các thợ làm bánh sang Nhật Bản học hỏi, thay đổi dây chuyền sản xuất để tạo ra sản phẩm với hương vị riêng. Trong đợt bình chọn danh hiệu sản phẩm, dịch vụ tiêu biểu của địa phương, Công ti bánh kẹo C có 2 sản phẩm được yêu thích với lượt bình chọn khá cao.

Câu hỏi: Cho biết điều gì đã giúp cho công ti bánh kẹo C ngày càng phát triển. Chia sẻ hiểu biết của em về ưu điểm của cơ chế thị trường.

Trả lời trường hợp 2:

- Công ti bánh kẹo C ngày càng phát triển là vì: công ti C đã cử thợ sang các nước phát triển như Nhật Bản để học hỏi, thay đổi dây chuyền sản xuất để tạo ra sản phẩm với hương vị riêng.

- Hiểu biết của em về ưu điểm của cơ chế thị trường:

+ Kích thích hoạt động và tạo động lực sáng tạo cho các chủ thể kinh tế.

+ Thúc đẩy các doanh nghiệp cải tiến, phát minh và ứng dụng thành tựu cảu khoa học - công nghệ, đổi mới tổ chức sản xuất và quản lí kinh doanh.

+ Thực hiện phân phối các nguồn lực kinh tế một cách tối ưu.

+ Phát huy tối đa tiềm năng của mọi chủ thể, vùng miền, thúc đẩy liên kết kinh tế trong nước và hội nhập quốc tế.

3. Nhược điểm của cơ chế thị trường

Câu hỏi trang 25 Kinh tế và Pháp luật 10: Em hãy đọc các trường hợp sau và thực hiện yêu cầu.

Trường hợp 1. Công an huyện A, tỉnh B đã tiến hành kiểm tra, bắt quả tang Công ti xuất nhập khẩu thép P có hành vi xả chất thải nguy hại chưa qua xử lí trực tiếp ra sông và thu gọn, tập kết chất thải rắn (sắt, thép phế liệu) không đúng nơi quy định.

Trường hợp 2. Q và S là hai hãng sữa nổi tiếng trên thị trường. Hãng sữa Q đã sử dụng hình ảnh che mờ của hãng S trong đoạn quảng cáo để so sánh sản phẩm về giá cả, chất lượng giữa hai sản phẩm.

Câu hỏi:

- Nêu nhược điểm của cơ chế thị trường trong các trường hợp trên.

- Kể tên các nhược điểm khác của cơ chế thị trường mà em biết.

Trả lời:

- Nhược điểm của cơ chế thị trường trong trường hợp trên:

+ Trường hợp 1: ô nhiễm môi trường

+ Trường hợp 2: cạnh tranh không lành mạnh

- Các nhược điểm khác của cơ chế thị trường mà em biết:

+ Khủng hoảng kinh té, gây ra lạm phát.

+ Phân hóa giàu nghèo giữa các chủ thể kinh tế.

Luyện tập

Luyện tập 1 trang 25 Kinh tế và Pháp luật 10: Trao đổi cùng các bạn và cho biết em đồng tình hay không đồng tình với các ý kiến sau. Giải thích vì sao.

a. Cơ chế thị trường là cơ chế tự điều tiết của nền kinh tế do sự tác động của các quy luật vốn có của nó.

b. Cơ chế thị trường chỉ đảm bảo cho người sản xuất, kinh doanh tự do lựa chọn và quyết định việc sản xuất, kinh doanh của mình.

c. Cơ chế thị trường kích thích sự sáng tạo của các chủ thể kinh tế trong thực hiện sản xuất kinh doanh và quản lí.

d. Điều kiện sản xuất của các chủ thể kinh tế giống nhau và quy luật giá trị tác động như nhau dẫn đến sự phân hóa giàu - nghèo.

Trả lời:

- Ý kiến A. Đồng ý. Vì theo như khái niệm về cơ chế thị trường thì đây là cơ chế tự điều chỉnh tuân theo yêu cầu của các quy luật cạnh tranh, cung - cầu, giá cả, đây cũng chính là các quy luật vốn có của thị trường.

- Ý kiến B. Không đồng tình. Vì cơ chế thị trường chi phối mọi hoạt động của các chủ thể kinh tế.

- Ý kiến C. Đồng tình. Vì khi thị trường có sự cạnh tranh, muốn phát triển các chủ thể kinh tế cần phải sáng tạo trong sản xuất và quản lí mới có thể đưa ra những sản phẩm mới cho thị trường.

- Ý kiến D. Không đồng tình. Vì các quy luật tác động kinh tế như nhau nhưng điều kiện sản xuất của mỗi chủ thể thì hoàn toàn khác nhau.

Luyện tập 2 trang 26 Kinh tế và Pháp luật 10: Em hãy xác định ưu điểm, nhược điểm của cơ chế thị trường thông qua việc làm của chủ thể kinh tế trong các trường hợp dưới đây.

Trường hợp 1. Do nhu cầu vận chuyển hàng nông sản của người dân từ tỉnh D đi thành phố M tăng cao, Công ti vận tải T đã đầu tư thêm xe tải có lắp máy lạnh nhằm đảm bảo chất lượng hàng hóa, sản phẩm trong quá trình vận chuyển. Bên cạnh đó, công ti T còn có dịch vụ giao hàng tận nơi theo yêu cầu.

Trường hơp 2. Lúc 8 giờ, Cửa hàng xăng dầu T không mở cửa hàng như thường lệ mà treo biển “Hết xăng” vì nghe thông báo giá xăng sẽ điều chỉnh tăng vào lúc 16 giờ cùng ngày.

Trả lời:

- Trường hợp 1: Thông qua việc làm của công ti T có thể thấy cơ chế thị trường đã mang lại ưu điểm là: kích thích hoạt động, tạo động lực sáng tạo cho công ti; thúc đẩy công ti cải tiến, đầu tư, đổi mới tổ chức sản xuất.

- Trường hợp 2: Từ việc làm của cửa hàng xăng dầu T, có thể thấy nhược điểm của cơ chế thị trường: tiềm ẩn nguy cơ khủng hoảng, lạm phát.

Luyện tập 3 trang 26 Kinh tế và Pháp luật 10: Em có nhận xét gì về việc làm của các chủ thể kinh tế trong các trường hợp sau?

a. Với lợi thế khí hậu quanh năm mát mẻ, nhiều hộ kinh doanh ở Đà Lạt đã đầu tư xây dựng homestay (loại hình dịch vụ lưu trú mà khách du lịch sẽ nghỉ, ngủ tại nhà người dân bản địa) mang lại hiệu quả kinh tế cao.

b. Để thu được nhiều lợi nhuận, cửa hàng bánh kẹo T đã làm giả thương hiệu bánh nổi tiếng và bán ra thị trường.

c. Hợp tác xã B đã đầu tư cải tiến máy móc nhằm phát triển nhiều dòng sản phẩm như: tinh dầu xả, tinh dầu bưởi, … từ nguồn nguyên liệu sẵn có ở địa phương.

d. Mặc dù cùng sản xuất cà phê bột, song Doanh nghiệp H đã cho nhân viên viết bài đưa lên mạng xã hội nói xấu sản phẩm của Doanh nghiệp T.

Trả lời:

- Trường hợp a. Việc làm của các hộ kinh doanh ở Đà Lạt là phù hợp vì đã biết tận dụng khí hậu, phát huy tối đa tiềm năng của vùng miền vào phát triển kinh tế.

- Trường hợp b. Việc làm của cửa hàng T là không phù hợp. Vì: cửa hàng T làm ăn gian dối, làm giả thương hiệu.

- Trường hợp c. Việc làm của hợp tác xã B là phù hợp. Vì hợp tác xã đã biết tận dụng nguồn nguyên liệu sẵn có của địa phương để phát triển kinh tế.

- Trường hợp d. Việc làm của doanh nghiệp H là không phù hợp, thể hiện sự cạnh tranh không công bằng.

Vận dụng

Vận dụng 1 trang 26 Kinh tế và Pháp luật 10: Em hãy thiết kế sơ đồ tư duy tóm tắt nội dung về ưu điểm và nhược điểm của cơ chế thị trường.

Trả lời:

(*) Sơ đồ tham khảo:

Vận dụng 2 trang 26 Kinh tế và Pháp luật 10: Em hãy sưu tầm hình ảnh và viết bài viết nhận xét về các hành vi không đúng của các chủ thể kinh tế khi tham gia thị trường.

Trả lời:

(*) Bài tham khảo: Hành vi cạnh tranh không lành mạnh

- Hành vi cạnh tranh không lành mạnh là hành vi cạnh tranh của doanh nghiệp trong quá trình kinh doanh trái với các chuẩn mực thông thường về đạo đức kinh doanh, gây thiệt hại hoặc có thể gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp khác hoặc người tiêu dùng.

- Một số ví dụ về cạnh tranh không lành mạnh:

+ Chỉ dẫn gây nhầm lẫn;

+ Xâm phạm bí mật kinh doanh;

+ Ép buộc trong kinh doanh;

+ Gây rối hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp khác;

+ Quảng cáo nhằm cạnh tranh không lành mạnh;

+ Khuyến mại nhằm cạnh tranh không lành mạnh;

+ Phân biệt đối xử của hiệp hội;

+ Bán hàng đa cấp bất chính;

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo