Giải Công nghệ 10 Bài 4: Sử dụng, cải tạo và bảo vệ đất trồng

Mở đầu trang 23 Công nghệ 10: Thế nào là đất chua, đất mặn và đất bạc màu? Nguyên nhân nào làm cho đất bị chua, bị mặn, bị bạc màu? Cần làm gì để cải tạo các loại đất đó?

Lời giải:

* Khái niệm đất chua, đất mặn, đất bạc màu là:

- Đất chua: là đất trong dung dịch có nồng độ H⁺ > nồng độ OH^-, nhiều Al³⁺, Fe³⁺ tự do.

- Đất mặn: là đất có nồng độ muối hòa tan trên 2,56%.

- Đất bạc màu: là đất trồng có tầng canh tác mỏng, thành phần cơ giới nhẹ, nghèo chất dinh dưỡng, đất chua, vi sinh vật có ích hoạt động kém

* Nguyên nhân làm cho đất bị chua, bị mặn, bị bạc màu là:

- Nguyên nhân đất bị chua:

+ Nước mưa làm rửa trôi các cation kiềm trong đất

+ Cây trồng lấy đi một lượng cation kiếm trong đất mà không hoàn trả.

+ Bón phân hóa học chua sinh lí vào đất

+ Phân giải chất hữu cơ trong điều kiện kị khí.

- Nguyên nhân đất bị mặn:

+ Vùng ven biển có địa hình thấp do thủy triều, vỡ đê hoặc nước biển theo các cửa sông vào bên trong đất liền mang theo muối hòa tan

+ Nước ngầm chứa hàm lượng muối hòa tan thấm lên tầng đất mặt

- Nguyên nhân đất bị bạc màu:

+ Quá trình rửa trôi diễn ra mạnh mẽ

+ Tập quán canh tác lạc hậu khiến đất mất cân đối và nghèo chất dinh dưỡng, bị chua.

* Biện pháp cải tạo đất chua, đất mặn, đất bạc màu:

+ Biện pháp cải tạo đất chua

- Biện pháp vôi

- Biện pháp thủy lợi

- Biện pháp canh tác

+ Biện pháp cải tạo đất mặn

- Biện pháp bón phân

- Biện pháp thủy lợi

- Biện pháp canh tác

- Chế độ làm đất thích hợp

+ Biện pháp cải tạo đất bạc màu

- Biện pháp bón phân

- Biện pháp thủy lợi

- Biện pháp canh tác

I. Sử dụng và bảo vệ đất trồng

Kết nối năng lực trang 24 Công nghệ 10: Giải thích cơ sở khoa học của việc luân canh trồng xen trồng gối và bố trí thời vụ thích hợp?

Lời giải:

* Cơ sở lí luận

- Trồng thuần một giống cây nhiều năm, nhất là trên đất dốc làm dinh dưỡng đất cạn kiệt, rửa trôi, xói mòn, sâu bệnh phát triển, giảm năng suất, chất lượng.

- Trồng xen canh, luân canh để tăng thu nhập, cải tạo đất, chống xói mòn, rửa trôi, giảm sâu bệnh hại.

- Để ổn định nâng cao năng suất, tăng thu nhập, là yêu cầu bắt buộc

* Cơ sở thực tiễn

Trên thế giới mô hình này đạt hiệu quả rất cao

II. Một số biện pháp cải tạo đất trồng

Khám phá trang 24 Công nghệ 10: Nêu nguyên nhân chính làm cho đất bị chua?

Lời giải:

Nguyên nhân chính làm đất bị chua:

+ Nước mưa làm rửa trôi các cation kiềm trong đất

+ Cây trồng lấy đi một lượng cation kiếm trong đất mà không hoàn trả.

+ Bón phân hóa học chua sinh lí vào đất

+ Phân giải chất hữu cơ trong điều kiện kị khí.

Khám phá trang 24 Công nghệ 10: Nêu các biện pháp cải tạo đất chua và giải thích cơ sở khoa học của biện pháp đó?

Lời giải:

Các biện pháp cải tạo đất chua và cơ sở khoa học của các biện pháp đó:

- Biện pháp vôi

+ Mất khả năng gây độc cho cây và cố định lân trong đất

+ Tăng cường hoạt động của vi sinh vật 

+ Đất tơi xốp

+ Điều chỉnh PH phù hợp.

- Biện pháp thủy lợi:

+ Vùng ngoài: đắp đê kết hợp trồng cây chắn sóng.

+ Vùng trong: dùng nước ngọt kết hợp bón vôi

- Biện pháp canh tác:

+ Không làm đất vào mùa mưa

+ Che phủ đất bằng tàn dư thực vật, nylon, trồng cây phân xanh.

Kết nối năng lực trang 25 Công nghệ 10: Sử dụng internet, sách, báo để tìm hiểu thêm về các biện pháp cải tạo đất chua.

Lời giải:

Ngoài các biện pháp bón phân, thủy lợi và canh tác, còn có thể cải tạo đất chua bằng cách:

- Trong đất chua còn có nhiều lưu huỳnh ở các dạng khác nhau, trong đó có những dạng gây độc cho cây trồng như sunfua, sunfit, sunfat, ... do đó không nên bón những loại phân có chứa lưu huỳnh như đạm sunfat hay phân 16 – 16 – 8 – 13S. 

- Bón phân lân: bón lân ngoài cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng còn có tác dụng hạ độc phèn rất hiệu quả. Có thể sử dụng super lân hoặc kết hợp phun phân bón lá có chứa lân.

- Bón phân hữu cơ đã hoai mục: bón phân hữu cơ hoai mục rất quan trọng do phân hữu cơ cũng có tác dụng cải tạo đất tơi xốp, … Ngoài ra, phân hữu cơ còn có tác dụng như lân là khi bón vào đất sẽ kết hợp với các độc chất làm hạ độc phèn giảm độc đối với cây trồng. 

Kết nối năng lực trang 25 Công nghệ 10: Sử dụng internet, sách, báo, … để tìm hiểu về các vùng đất nhiễm mặn của nước ta, nguyên nhân đất bị nhiễm mặn và tác hại của đất nhiễm mặn?

Lời giải:

* Các vùng đất bị nhiễm mặn ở nước ta:

Chủ yếu ở ven biển đồng bằng sông Cửu Long.

* Nguyên nhân đất bị nhiễm mặn:

+ Vùng ven biển có địa hình thấp do thủy triều, vỡ đê hoặc nước biển theo các cửa sông vào bên trong đất liền mang theo muối hòa tan

+ Nước ngầm chứa hàm lượng muối hòa tan thấm lên tầng đất mặt

* Tác hại của đất bị nhiễm mặn:

- Mất cân bằng môi trường sống tự nhiên

- Loài động vật nhỏ sẽ bị chết

- Thực vật bị chết khô do không thể hấp thụ nước.

- Làm giảm chất lượng nước ngầm và tài nguyên nước mặt

Khám phá trang 25 Công nghệ 10: Theo em, trong các biện pháp cải tạo đất mặn, biện pháp nào quan trọng nhất? Vì sao?

Lời giải:

Theo em, trong các biện pháp cải tạo đất mặn, biện pháp làm thủy lợi là biện pháp quan trọng nhất. Vì nó mang tính phòng tránh, có hiệu quả nhất, nếu không có biện pháp này các biện pháp sau xử lí sẽ mất công rất nhiều và không hiệu quả do nước biển liên tục xâm nhập.

Kết nối năng lực trang 26 Công nghệ 10: Sử dụng internet, sách, báo, … để tìm hiểu về các vùng đất bạc màu của nước ta và nguyên nhân làm đất bị bạc màu ở những vùng đó?

Lời giải:

* Các vùng đất bạc màu của nước ta: trung du Bắc Bộ, Đông Nam Bộ và Tây Nguyên.

* Nguyên nhân làm đất bị bạc màu ở những vùng đó là:

+ Quá trình rửa trôi diễn ra mạnh mẽ

+ Tập quán canh tác lạc hậu khiến đất mất cân đối và nghèo chất dinh dưỡng, bị chua.

Kết nối năng lực trang 26 Công nghệ 10: Giải thích cơ sở khoa học của các biện pháp cải tạo đất bạc màu?

Lời giải:

Giải thích cơ sở khoa học của các biện pháp cải tạo đất bạc màu:

- Biện pháp bón phân: 

+ Phân hữu cơ, phân vô cơ, phân xanh để vừa nâng cao độ phì nhiêu của đất, vừa cung cấp chất dinh dưỡng cho cây trồng, giúp cây sinh trưởng và phát triển tốt, cho năng suất cao.

+ Bón vôi để nâng cao độ PH đất và cải tạo tính chất vật lí của đất.

- Biện pháp thủy lợi: tưới tiêu hợp lí để tránh rửa trôi chất dinh dưỡng trong đất.

- Biện pháp canh tác:

+ Sử dụng giống ngắn ngày

+ Sử dụng luân canh, tăng vụ, trồng xen cây họ đậu để vừa tăng thu nhập, vừa cải tạo đất.

Luyện tập

Luyện tập 1 trang 26 Công nghệ 10: Thế nào là đất chua, đất mặn và đất bạc màu? Các loại đất đó ảnh hưởng như thế nào đến cây trồng?

Lời giải:

* Khái niệm đất chua, đất mặn và đất bạc màu:

- Đất chua: là đất trong dung dịch có nồng độ H⁺ > nồng độ OH^-, nhiều Al³⁺, Fe³⁺ tự do.

- Đất mặn: là đất có nồng độ muối hòa tan trên 2,56%.

- Đất bạc màu: là đất trồng có tầng canh tác mỏng, thành phần cơ giới nhẹ, nghèo chất dinh dưỡng, đất chua, vi sinh vật có ích hoạt động kém

* Ảnh hưởng của đất chua, đất mặn và đất bạc màu đến cây trồng:

+ Tác hại của đất bị chua:

- Ảnh hưởng rất lớn đến tình trạng dinh dưỡng của đất

- Làm giảm khả năng cung cấp các nguyên tố dinh dưỡng, khoáng, nguyên tố đa, trung, vi lượng cho cây

- Tác động trực tiếp đến bộ rễ, làm giảm khả năng sinh trưởng phát triển của cây trồng.

+ Tác hại của đất bị nhiễm mặn:

- Mất cân bằng môi trường sống tự nhiên

- Thực vật bị chết khô do không thể hấp thụ nước.

- Làm giảm chất lượng nước ngầm và tài nguyên nước mặt

+ Tác hại của đất bạc màu:

- Đất bị mất tầng canh tác, nghèo kiệt dinh dưỡng, đặc biệt là nghèo chất hữu cơ.

- Đất bị khô hạn, chai cứng hoặc bị ngập úng nước, bị chua hoá, mặn hoá

+ Tác hại của đất 

Luyện tập 2 trang 26 Công nghệ 10: Tại sao phải cải tạo và bảo vệ đất? Kể tên một số biện pháp cải tạo đất?

Lời giải:

* Phải cải tạo và bảo vệ đất vì:

- Những loại đất có tính chất xấu như chua, phèn, mặn, bạc màu,… cần phải cải tạo để làm giảm những tính chất xấu đó đi để cây trồng phát triển tốt hơn.

- Cải tạo đất để khai thác tiềm năng của đất.

* Một số biện pháp cải tạo đất:

- Biện pháp bón phân

- Biện pháp canh tác

- Biện pháp thủy lợi

Vận dụng

Vận dụng trang 26 Công nghệ 10: Đề xuất một loại cây trồng, một số loại phân bón phù hợp với vùng đất chua, đất mặn và đất bạc màu?

Lời giải:

* Với vùng đất chua:

- Trồng cây: bồn cải xanh, bông cải trắng.

- Bón phân: bón phân lân nung chảy hoặc bột Apatit, hạn chế sử dụng các loại phân gây chua (SSP, SA, K2S04). Đối với đất nhiều cát nên bón phân hữu cơ, phân chuồng và phân xanh ủ chung với super lân.

* Với vùng đất mặn:

- Trồng cây: xoài, dừa

- Bón phân: Sau khi bón vôi cho đất chúng ta nên bón thêm phân xanh, phân hữu cơ có tác dụng làm tăng lượng mùn cho đất, giúp vi sinh vật phát triển.

* Với vùng đất bạc màu:

- Trồng cây: lạc, đậu.

- Bón phân: Bón phân hữu cơ và phân hóa học hợp lí để khắc phục tình trạng nghèo dinh dưỡng, tăng lượng mùn, tạo môi trường thuân lợi cho vi sinh vât hoạt đông và phát triển