Phân tích một tác phẩm văn học là quá trình nghiên cứu, tìm hiểu các yếu tố và đặc điểm của tác phẩm để làm rõ thông điệp, giá trị nghệ thuật, nội dung và tư tưởng của nó. Dưới đây là các bước cơ bản để phân tích một tác phẩm văn học:

1. Đọc và hiểu tác phẩm
Đọc tác phẩm một cách cẩn thận, nhiều lần nếu cần thiết, để nắm bắt nội dung, thông điệp chính của tác phẩm.
Lưu ý các yếu tố như cốt truyện, nhân vật, bối cảnh, và mối quan hệ giữa các yếu tố này.
Hiểu rõ thể loại tác phẩm (thơ, văn xuôi, kịch...), phong cách viết, cũng như bối cảnh ra đời của tác phẩm.
2. Phân tích nội dung
Cốt truyện: Tóm tắt nội dung chính của tác phẩm. Cốt truyện có thể bao gồm các sự kiện lớn, biến cố quan trọng diễn ra trong tác phẩm.
Nhân vật: Xác định các nhân vật chính và phụ, miêu tả tính cách, vai trò của họ trong tác phẩm. Phân tích mối quan hệ giữa các nhân vật và sự phát triển của họ trong suốt tác phẩm.
Chủ đề và thông điệp: Xác định chủ đề chính của tác phẩm (ví dụ: tình yêu, cuộc sống, sự hi sinh, hòa bình...) và thông điệp mà tác giả muốn truyền tải.
3. Phân tích hình thức nghệ thuật
Phong cách viết của tác giả: Phân tích ngôn ngữ, cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ (ẩn dụ, hoán dụ, so sánh...), sự lựa chọn câu văn, cách tạo nhịp điệu trong bài viết.
Thể loại và cấu trúc: Phân tích về thể loại của tác phẩm (thơ, tiểu thuyết, kịch...), cách tác phẩm được xây dựng, bố cục của nó, cũng như sự phát triển của câu chuyện hoặc các tình huống.
Biện pháp nghệ thuật: Tìm hiểu các biện pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng để làm nổi bật chủ đề, như các chi tiết miêu tả, hình ảnh, biểu tượng, hay các yếu tố âm thanh.
4. Xem xét bối cảnh ra đời của tác phẩm
Tìm hiểu về hoàn cảnh lịch sử, xã hội và văn hóa khi tác phẩm ra đời. Điều này giúp bạn hiểu rõ hơn về động lực sáng tác của tác giả và những yếu tố ảnh hưởng đến nội dung, hình thức của tác phẩm.
Tác giả: Tìm hiểu về tác giả, sự nghiệp và các tác phẩm khác của họ để hiểu rõ hơn về phong cách, tư tưởng và ảnh hưởng của tác giả.
5. Đánh giá và nhận xét
Đánh giá nghệ thuật: Xem xét mức độ thành công của tác phẩm trong việc truyền đạt thông điệp, gây ấn tượng với người đọc, và đạt được mục tiêu nghệ thuật của tác giả.
Đánh giá tư tưởng: Xem xét những thông điệp mà tác phẩm muốn gửi gắm. Tác phẩm có phản ánh đúng các giá trị xã hội, văn hóa, và nhân văn không?
Cảm nhận cá nhân: Sau khi phân tích xong, bạn có thể thể hiện cảm nhận cá nhân về tác phẩm, nêu lên sự yêu thích hay không thích và lý do.
6. Tổng kết
Tóm tắt lại các điểm chính trong bài phân tích: chủ đề, nhân vật, thông điệp, biện pháp nghệ thuật.
Khẳng định lại giá trị của tác phẩm, tại sao nó quan trọng và ảnh hưởng đến người đọc.
Ví dụ: Phân tích một bài thơ
1. Mở bài: Giới thiệu tác phẩm, tác giả và hoàn cảnh sáng tác.
2. Thân bài:

Phân tích nội dung bài thơ: Chủ đề, hình ảnh, nhân vật, thông điệp.
Phân tích nghệ thuật: Biện pháp tu từ, cấu trúc, hình thức thơ (thơ tự do, thơ lục bát…).
3. Kết bài: Đánh giá chung về tác phẩm và cảm nhận cá nhân về ý nghĩa của nó.

1. Tìm ý bài văn nghị luận, phân tích, đánh giá một tác phẩm văn học
Chủ đề của chuyện là gì? chủ đề đó có đặc điểm nào không?
Bài viết cần khái quát được chủ đề của truyện, có thể nêu chủ đề trước hoặc sau khi phân tích nhân vật
Các nhân vật trong truyện có đặc điểm gì nổi bật? ngoại hình, lời nói, hành động, nội tâm của nhân vật hướng tới việc thể hiện chủ đề như thế nào?
Bài viết cần tập trung phân tích các nét độc đáo của nhân vật trong truyện cũng như mối quan hệ giữa các nhân vật qua đó làm nổi bật chủ đề
Nhìn từ chủ đề và nhân vật tác phẩm có gì đặc sắc bài viết cần tập trung phân tích những nét đặc sắc của chủ đề cách thể hiện chủ đề qua các nhân vật và những điều đó tạo nên giá trị của truyện
 

2. Dàn ý phân tích đánh giá một tác phẩm truyện
A. Mở bài: giới thiệu ngắn gọn về tác giả tác phẩm và ý kiến khái quát của người viết về tác phẩm, chia sẻ người đọc lý do lựa chọn tác phẩm để phân tích đánh giá

B. Thân bài: tóm tắt nội dung chính của truyện

+ Phân tích đánh giá về chủ đề của truyện dựa trên dẫn chứng từ tác phẩm

+ Phân tích đánh giá những nét đặc sắc về nghệ thuật của tác phẩm

+ Khi phân tích đánh giá cần có những chi tiết tiêu biểu được dẫn ra từ tác phẩm

C. Kết bài: Tóm lược được các nhận định trong tác phẩm phần thân bài

3. Dàn ý phân tích truyện
A. Mở bài giới thiệu tác giả, tác phẩm trong đoạn trích bạn vẫn đi cần nghị luận

B. Thân bài: dù là dạng bài nào học sinh cần phải đảm bảo đủ ba luận điểm cơ bản sau:

+ Luận điểm một khái quát chung Nêu hoàn cảnh sáng tác giá trị nội dung khái quát của tác phẩm hoặc Nêu vị trí dẫn dắt nội dung của tác phẩm đến nội dung của đoạn trích

+ Luận điểm hai làm rõ vấn đề nghị luận phân tích làm sáng tỏ vấn đề nghị luận theo yêu cầu của chủ đề chia vấn đề thành các luận điểm và lấy các chi tiết hình ảnh nhân vật để làm sáng tỏ cho luận điểm hoặc phân tích cảm nhận bình luận về một vấn đề trong phạm vi của một đoạn trích

+ Luận điểm 3 đánh giá chung khái quát về nội dung và nghệ thuật của đoạn trích hoặc của tác phẩm

C. Kết bài khái quát khẳng định vấn đề nghị luận

>> Tham khảo: Viết bài văn nghị luận phân tích một số nét đặc sắc của một truyện kể lớp 10 chọn lọc hay nhất

4. Một số lưu ý khi lập dàn ý nghị luận, phân tích, đánh giá một tác phẩm truyện
- Mở bài thường theo cách gián tiếp có thể theo thao tác diễn dịch, quy nạp hoặc so sánh hoặc chép nguyên văn tác phẩm hai đoạn trích hoặc chép câu đầu câu cuối ở giữa. Hai câu này có một hàng dấu chấm lửng hoặc giới thiệu nhân vật khía cạnh phân tích

- Thân bài: Đây là phần phân tích chi tiết của tác phẩm

Nếu phân tích tác phẩm trữ tình, phần thân bài có thể vận dụng cách nêu chủ đề tác phẩm. 

+ Phân tích giá trị nội dung của tác phẩm.

+ Phân tích giá trị nghệ thuật

Nếu phân tích tác phẩm tự sự phần thân bài có thể vận dụng phân tích khái quát chủ đề tác phẩm: Phân tích nội dung chủ yếu của tác phẩm phần nhận xét đánh giá nêu chủ đề và phân tích ý nghĩa của chủ đề và phân tích các khía cạnh của chủ đề

- Kết bài tóm tắt những thành công và hạn chế của tác phẩm