Giải bài tập Lịch sử 7 Bài 20: Đại Việt thời Lê Sơ (1428-1527)

Câu hỏi mở đầu trang 86 Bài 20 Lịch Sử lớp 7: Đôi rồng đá trước thềm điện Kính Thiên trong Hoàng thành Thăng Long (Hà Nội), một tuyệt tác của nghệ thuật điêu khắc gắn với vương triều Lê Sơ còn lại khá nguyên vẹn đến ngày nay. Hãy chia sẻ hiểu biết của em về vương triều này: Triều Lê Sơ đã được thành lập như thế nào? Tình hình kinh tế, xã hội, sự phát triển của văn hoá, giáo dục ra sao? Những danh nhân văn hoá tiêu biểu của vương triều này là ai?

Trả lời:

- Tháng 4/1428, sau thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế, khôi phục quốc hiệu Đại Việt, lập ra nhà Lê sơ, đóng đô ở Thăng Long.

- Dưới thời Lê sơ, Đại Việt có sự phát triển trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội ổn định và đạt được nhiều thành tựu về văn hóa.

1. Nhà Lê Sơ thành lập

Câu hỏi trang 86 Lịch Sử lớp 7:

- Em hãy mô tả những nét chính về sự thành lập nhà Lê Sơ.

- Đọc tư liệu 20.3 và cho biết chủ trương bảo vệ chủ quyền lãnh thổ quốc gia của triều Lê sơ thể hiện như thế nào qua lời căn dặn của vua Lê Thánh Tông.

Trả lời:

Yêu cầu số 1: sự thành lập nhà Lê sơ

- Tháng 4/1428, sau thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế, khôi phục quốc hiệu Đại Việt, lập ra nhà Lê sơ, đóng đô ở Thăng Long.

Yêu cầu số 2: Chủ trương bảo vệ chủ quyền lãnh thổ quốc gia của nhà Lê sơ

- Kiên quyết bảo vệ chủ quyền lãnh thổ đất nước (điều này được thể hiện qua chi tiết: “một thước núi, một tấc sông của ta lẽ nào lại nên vứt bỏ”)

- Phải bảo vệ chủ quyền lãnh thổ đất nước bằng mọi cách (điều này được thể hiện qua chi tiết:“Phải kiên quyết tranh biện, chớ để họ lấn dần. Nếu họ không nghe, còn có thể sai sứ sang  phương Bắc trình bày rõ điều ngay lẽ gian. Nếu ngươi dám đem một tấc đất của Thái Tổ làm mồi cho giặc, thì tội phải chu di”).

2. Tình hình kinh tế - xã hội

Câu hỏi trang 88 Lịch Sử lớp 7:

- Em hãy trình bày những nét chính về tình hình kinh tế thời Lê Sơ. Em có ấn tượng với thành tựu kinh tế nào nhất? Lý giải sự lựa chọn của em.

- Xã hội thời Lê sơ có những tầng lớp căn bản nào? Tầng lớp nào là lực lượng sản xuất chính?

- Đọc tư liệu 20.5, theo em những biện pháp được nêu trong bộ Quốc triều hình luật đó có giúp ổn định trật tự xã hội thời Lê Sơ không?

Trả lời:

Yêu cầu số 1:

- Nét chính về tình hình kinh tế thời Lê sơ:

+ Nông nghiệp: Nhà Lê Sơ ban hành nhiều chính sách tiến bộ như: thi hành chính sách quân điền; cấm giết trâu, bò bừa bãi; cấm điều động dân phu trong mùa cấy gặt; đặt một số chức quan lo cho nông nghiệp… Nhờ vậy, sản xuất nông nghiệp được phục hồi, đời sống nhân dân ổn định.

+ Thủ công nghiệp: các làng nghề thủ công phát triển theo hướng chuyên nghiệp; triều đình còn lập ra Cục bách tác - chuyên việc đúc tiền, đúc vũ khí…

+ Thương nghiệp: giao thương với nước ngoài tấp nập, nhưng thuyền bè các nước láng giềng qua lại buôn bán ở cửa khẩu được kiểm soát chặt chẽ.

- Em có ấn tượng với thành tưu nông nghiệp nhất vì: Nhờ những chính sách đúng đắn và phù hợp của nhà Lê Sơ mà nền kinh tế nông nghiệp được phục hồi và phát triển. Nhờ vậy mà đời sống nhân dân được trở lại ổn định.

Yêu cầu số 2:

- Những tầng lớp cơ bản trong xã hội thời Lê sơ:

+ Tầng lớp quý tộc (vua, quan lại) có nhiều đặc quyền, đặc lợi.

+ Tầng lớp nông dân chiếm tuyệt đại đa số dân cư. Họ cày cấy ruộng đất công, nộp thuế cho nhà nước, thực hiện lao dịch, binh dịch hoặc phải cày cấy ruộng thuê của địa chủ, quan lại và nộp tô cho chủ ruộng.

+ Tầng lớp thương nhân, thợ thủ công ngày càng đông hơn nhưng không được xã hội phong kiến coi trọng

+ Tầng lớp nô tì giảm dần do nhà Lê hạn chế nghiêm ngặt việc mua bán nô tì.

- Lực lượng sản xuất chính trong xã hội là tầng lớp nông dân.

Yêu cầu số 3:

- Những biện pháp được nêu trong bộ Quốc triều hình luật đó có tác dụng:

+ Giúp ổn định trật tự xã hội thời Lê Sơ.

+ Giúp loại bỏ những thành phần tham nhũng, chuộc lợi trong xã hội.

3. Tình hình văn hóa - giáo dục

Câu hỏi trang 89 Lịch Sử lớp 7:

- Kể tên những thành tựu tiêu biểu về văn học, khoa học và nghệ thuật thời Lê Sơ.

- Giáo dục thời Lê sơ có bước phát triển như thế nào so với thời Trần?

- Quan sát tư liệu 20.6 kết hợp đọc thông tin trong bài, em hãy cho biết nhà Lê dựng bia Tiến sĩ trong Văn Miếu nhằm mục đích gì?

Trả lời:

Yêu cầu số 1:

- Thành tựu về văn học:

+ Văn học phát triển, nổi bật là văn học chữ Hán với các tác phẩm Bình Ngô đại cáo (Nguyễn Trãi), Quỳnh Uyển cửu ca (Lê Thánh Tông)…

+ Bên cạnh đó vẫn có các tác phẩm văn học chữ Nôm như Quốc âm thi tập (Nguyễn Trãi), Hồng Đức quốc âm thi tập (Lê Thánh Tông)…

- Thành tựu về khoa học:

+ Địa lý có bộ Dư địa chí, Hồng Đức bản đồ…

+ Y học có Bản thảo thực vật toát yếu của Phan Phu Tiên…

+ Toán học có Đại thành toán pháp của Lương Thế Vinh, Lập thành toán pháp của Vũ Hữu…

- Thành tựu về nghệ thuật:

+ Nhã nhạc cung đình chính thức ra đời, bước đầu quy định về nhạc khí và các bài biểu diễn đơn giản

+ Các loại hình nghệ thuật như: chèo, tuồng rất phát triển và giữ một vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của dân chúng

+ Nghệ thuật kiến trúc thời Lê sơ tập trung chủ yếu trong các công trình lăng tẩm, cung điện. Tiêu biểu là: Điện Lam Kinh (Thanh Hóa); điện Kính Thiên (Hà Nội)…

+ Nghệ thuật điêu khắc sử dụng chất liệu đá, chau chuốt,tỉ mỉ,khối hình hòa quyện trong không gian…

Yêu cầu số 2: sự phát triển của giáo dục thời Lê sơ

- Đào tạo quan lại với nội dung thi cử là các sách của đạo Nho

- Vua Lê Thái Tông cho dựng lại Quốc Tử Giám ở kinh thành.

- Ở các đạo, phủ đều có trường học

- Các khoa thi được mở thường xuyên để tuyển chọn quan lại

- Những người đỗ đạt được khắc tên vào bia ở Văn Miếu để “làm gương sáng cho muôn đời”.

Yêu cầu số 3: Mục đích khi dựng bia Tiến sĩ trong Văn Miếu:

+ Vinh danh những người tài giỏi, đỗ đạt cao trong các kì thi

+ Khuyến khích tinh thần học tập trong nhân dân

+ Răn đe quan lại phải có trách nhiệm với nhân dân và đất nước để xứng đáng với bảng vàng.

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo.

Luyện tập & Vận dụng

Luyện tập 1 trang 91 Lịch Sử lớp 7:Em hãy cho biết các vua nhà Lê Sơ đã có những biện pháp gì để khẳng định và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, lãnh hải của Đại Việt.

Trả lời:

- Những biện pháp khẳng định và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, lãnh hải của Đại Việt thời Lê sơ:

+ Hoàn chỉnh phân chia hành chính quốc gia thành 13 Đạo thừa tuyên và một phủ Trung Đô (Thăng Long)

+ Cho biên vẽ bộ Hồng Đức bản đồ để vẽ lại lãnh thổ và lãnh hải của đất nước

+ Ban hành bộ luật Hồng Đức có các điều luật bảo vệ chủ quyền quốc gia

+ Chú trọng xây dựng quân đội mạnh.

Luyện tập 2 trang 91 Lịch Sử lớp 7:Lập bảng thống kê về tình hình xã hội và văn hóa thời Lê sơ?

Trả lời:

Luyện tập 3 trang 91 Lịch Sử lớp 7: Dựa vào thông tin trong bài, em hãy giới thiệu một số danh nhân văn hóa tiêu biểu thời Lê Sơ.

Trả lời:

- Giới thiệu về Nguyễn Trãi (1380 – 1420)

+ Nguyễn Trãi là anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hoá thế giới. Cả cuộc đời của Nguyễn Trãi, khi đánh giặc cũng như khi xây dựng đất nước luôn đề cao tư tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân

+ Nguyễn Trãi để lại cho đời những tác phẩm văn học lớn, tiêu biểu như: Quân trung từ mệnh tập, Bình Ngô đại cáo, Lam Sơn thực lục, Dư địa chí…

- Giới thiệu về Vua Lê Thánh Tông (1442 - 1497)

+ Vua Lê Thánh Tông lên ngôi năm 1460, đặt niên hiệu là Quang Thuận, năm 1470 đổi niên hiệu là Hồng Đức. 37 năm trị vì của ông là giai đoạn đất nước thịnh vượng về mọi mặt. Ngoài tài trị nước, ông còn là nhà văn, nhà thơ lớn của dân tộc.

+ Di sản thơ văn của ông khá đồ sộ với nhiều tác phẩm như Hồng Đức Quốc âm thi tập, Quỳnh uyển cửu ca... Ông lập hội “Tao đàn" (Nhóm các nhà thơ) tạo nên trào lưu văn học cung đình, đánh dấu bước phát triển cao của văn chương đương thời.

- Giới thiệu về Lương Thế Vinh (1441 - 1496)

+ Ông là nhà toán học. Ông đỗ Trạng nguyên năm 1463, do giỏi tính toán nên người ta thường gọi là Trạng Lường.

+ Công trình tiêu biểu của ông là Đại thành tóan pháp. Lương Thế Vinh còn là tác giả của tác phẩm Hi phường phái lục, trong đó mô tả các môn nghệ thuật thời bấy giờ như chèo, tuống, múa rối...

- Giới thiệu về Ngô Sĩ Liên (thế kỉ XV):

+ Ông là nhà sử học thời Lê Sơ. Ông đỗ Tiến sĩ năm 1442, từng đảm nhận các vị trí quan trọng ở Hàn lâm viện.

+ Ông đóng vai trò trọng yếu trong việc biên soạn bộ quốc sử Đại Việt sử ký toàn thư.

Vận dụng 4 trang 91 Lịch Sử lớp 7: Năm 1484 Thân Nhân Trung theo lệnh của vua Lê Thánh Tông đã soạn lời văn cho bia Tiến sĩ đầu tiên khoa Nhâm Tuất (năm 1442) ở Văn Miếu, trong đó có câu: "Hiền tài là nguyên khí của quốc gia". Theo em, câu nói này có ý nghĩa gì? Hãy viết một đoạn văn ngắn trình bày suy nghĩ của mình.

Trả lời:

- Ý nghĩa của câu nói:

+ Hiền tài là trụ cột của đất nước, là phần cốt lõi để làm nên sự sống còn và phát triển của đất nước.

+ Quốc gia có nhiều hiền tài và biết trọng dụng hiền tài thì sẽ phát triển vững mạnh

- Viết đoạn văn trình bày suy nghĩ của bản thân

"Hiền tài là nguyên khí quốc gia", nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh, rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế nước yếu, rồi xuống thấp. Đó là nhận định đúng đắn của Thân Nhân Trung trong Bài kí đề danh tiến sĩ khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Đại Bảo thứ ba-1442.

Từ xưa ông cha ta đã từng quan niệm nguyên khí của quốc gia vừa là khát vọng, vừa là sức sống của dân tộc. Nhân tài đóng vai trò trong sáng tạo ra các giá trị văn hóa, các công nghệ hiện đại. Có thể nói đó là yếu tố cốt lõi làm nên sự sống còn của mỗi quốc gia. Vậy hiền tài chính là phần cốt lõi, bản chất ban đầu để làm nên sự sống còn và phát triển của đất nước.

Quốc gia có hiền tài và biết sử dụng hiền tài thì sẽ phát triển vững mạnh. Thịnh suy của mỗi triều đại, quốc gia không thể tách rời khỏi yếu tố con người. Lịch sử nhân loại, việc dùng người mỗi thời khác nhau tuỳ theo hoàn cảnh lịch sử, thời thế và vai trò, nhiệm vụ. Người có tài thật là hiếm, cần phải biết tìm, biết trân trọng. Người có học vấn thường có khả năng phán đoán và nhận định tốt hơn người thường. Thời phong kiến, ở nước ta đã có biết bao bài học khi biết trọng dụng trí thức thì công cuộc bảo vệ tổ quốc và xây dựng đất nước phát triển hiệu quả hơn nhờ tầng lớp trí thức, hoà đồng với nhân dân, xả thân vì nghiệp lớn. Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Trãi với bản hùng văn lịch sử "Bình Ngô đại cáo" là minh chứng cho sự sáng suốt của các bậc tiền nhân biết chú trọng và sử dụng tri thức trong các cuộc chiến.

Cố nhân đã dạy: "Quốc gia hưng vong,thất phu hữu trách" nghĩa là một người dân thường ắt cũng phải chịu trách nhiệm trước sự hưng vong của đất nước. Ngày nay, tiếp nối truyền thống của cha ông, chúng ta cần được rèn luyện để trở thành nhân tài có trách nhiệm cống hiến tài năng vào cho đất nước.

"Hiền tài là nguyên khí quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh, rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế nước yếu, rồi xuống thấp. Đó không chỉ là một triết lí đúng của cố nhân mà còn chính xác đối với thời nay. Vì vậy mỗi cá nhân, gia đình, nhà trường cần có biện pháp giáo dục để thế hệ trẻ phát huy hết tiềm năng phục vụ cho đất nước. Trước kia, bây giờ và sau này hiền tài luôn là nguyên khí của quốc gia, là nguồn tài nguyên và động lực to lớn để đất nước đi lên. Ngày nay có thể hiểu hiền tài không chỉ là trí thức, mà là tất cả những ai có năng lực và khát vọng cống hiến cho đất nước, cho dân tộc!

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo