A/ Tác giả Tác phẩm bài Cuộc chia tay của những con búp bê

I. Tác giả

- Khánh Hoài, bút danh khác là Bảo Châu, tên khai sinh là Đỗ Văn Xuyền, sinh năm 1937.

- Quê gốc ở xã Đông Kinh, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình.

- Các tác phẩm đã xuất bản: Trận chung kết (1975), Những chuyện bất ngờ (1978), Cuộc chia tay của những con búp bê (1992)…

II. Tìm hiểu chung tác phẩm

1. Thể loại: Truyện ngắn

2. Xuất xứ:

Tác phẩm được lấy trong Tuyển tập thơ – văn được giải thưởng trong cuộc thi viết về quyền trẻ em (năm 1992).

 3. Tóm tắt văn bản

Câu chuyện Cuộc chia tay của những con búp bê kể về hai anh em Thành và Thủy yêu thương và sống rất vui vẻ với nhau. Nhưng vì bố mẹ chia tay, hai anh em Thành và Thuỷ cũng phải mỗi người một ngả: Thuỷ về quê với mẹ, còn Thành ở lại với bố. Hai anh em nhường đồ chơi, Thuỷ đau đớn chia tay thầy cô, khi chia tay còn quyến luyến anh không muốn rời. Trước khi chia tay, Thủy liền lại đặt hai con búp bê gần nhau, ý muốn rằng chúng sẽ không như Thành và Thủy, phải xa rời nhau. Ba cuộc chia tay gợi lên ở bạn đọc những xúc cảm mạnh mẽ cùng nỗi xót thương cho cảnh ngộ mà lẽ ra những người bạn nhỏ không phải gánh chịu.

4. Bố cục: 3 phần

- Phần 1: (Từ đầu đến… hiếu thảo như vậy): Cảnh hai anh em chia đồ chơi.

- Phần 2: (Tiếp đến… trùm lên cảnh vật): Thủy chia tay lớp học.

- Phần 3: (Còn lại): Cảnh hai anh em chia tay.

5. Giá trị nội dung

Cuộc chia tay đau đớn và đầy cảm động của hai em bé trong truyện khiến người đọc thấm thía rằng: Tổ ấm gia đình là vô cùng quý giá và quan trọng. Mọi người hãy cố gắng bảo vệ và giữ gìn, không nên vì bất cứ lí do gì làm tổn hại đến những tình cảm tự nhiên, trong sáng ấy.

6. Giá trị nghệ thuật

- Ngôi kể thứ nhất, giúp bộc lộ cảm xúc chân thật, dễ dàng.

- Lời kể chân thành, giản dị, không có xung đột dữ dội, ồn ào…phù hợp với tâm trạng nhân vật và có sức truyền cảm.

- Miêu tả tâm lí nhân vật sâu sắc, tinh tế.

- Lựa chọn chi tiết, hình ảnh độc đáo, hấp dẫn.

B.Sơ đồ tư duy bài Cuộc chia tay của những con búp bê

C. Dàn ý phân tích bài Cuộc chia tay của những con búp bê

1. Cảnh hai anh em Thành và Thủy chia đồ chơi

- Tâm trạng của Thành và Thủy khi biết tin hai anh em sắp phải xa nhau:

+ Thủy: bất giác run lên bần bật, kinh hoàng và tuyệt vọng, khóc cả đêm, mất hồn, loạng choạng, không cho chia rẽ hai con búp bê, buồn thăm thẳm,…

+ Thành: cắn chặt môi để khỏi bật lên tiếng khóc to, nhưng nước mắt cứ tuôn ra như suối, ướt đầm cả gối và hai cánh tay áo, lạy trời đây chỉ là một giấc mơ.

→ Hai anh em đau khổ, ngậm ngùi trước nỗi đau chia xa.

- Hai anh em nhớ lại những kỉ niệm đã có cùng nhau:

+ Thủy đã mang kim ra tận sân vận động vá áo cho anh, thương anh, sửa soạn cho con Vệ Sĩ gác đêm cho anh.

+ Thành giúp em học, chiều nào cũng đến đón em về.

+ Hai anh em lúc đi về thường vừa nắm tay vừa trò chuyện.

→ Qua đó thể hiện tình cảm khăng khít, thân thiết của hai anh em.

- Khi chia đồ chơi, tình cảm yêu thương và sự gắn bó của hai anh em càng thể hiện rõ:

+ Thành quyết định nhường hết đồ chơi cho em.

+ Thủy thương anh, muốn để lại con Vệ Sĩ gác đêm cho anh ngủ ngon.

→ Thành và Thủy rất mực gần gũi, quan tâm, yêu thương và sẵn sàng chia sẻ cùng nhau.

→ Hình ảnh 2 chú búp bê ẩn dụ cho 2 anh em vô cùng gắn bó, yêu thương nhau: Hai con quàng tay lên vai nhau, ghé đầu vào nhau thân thiết. Từ khi về nhà, chúng chưa phải xa nhau bao giờ cả.

→ Từ đó càng thêm khẳng định sự yêu thương nhau của hai anh em, từ khi sinh ra đến nay chưa từng phải rời xa nhau. Vậy mà giờ đây, phải chia xa thật sự, thế nên 2 anh em vô cùng đau khổ.

2. Thủy chia tay cô giáo và lớp học

- Trên đường đến trường: Thủy quan sát kĩ cảnh vật quen thuộc 2 bên đường. Em cắn chặt môi im lặng, bật lên khóc thút thít.

- Hành động của cô giáo:

+ Ôm chặt lấy em, thương em.

+ Tặng cây bút, quyển sổ, sửng sốt, tái mặt, nước mắt giàn giụa.

+ Bạn bè: sững sờ, bỏ chỗ ngồi, đi lên nắm chặt tay, khóc mỗi lúc một to hơn.

⇒ Sự đồng cảm xót thương của thầy cô, của bạn bè dành cho Thủy.

- Bức tranh cảnh vật vẫn tươi vui như mọi ngày: mọi người vẫn đi lại bình thường, nắng vàng ươm trùm lên cảnh vật.

3. Cảnh hai anh em Thành và Thủy chia tay nhau

- Tâm trạng và hành động của Thủy:

+ Thủy như người mất hồn, mặt tái xanh như tàu lá.

+ Lấy con Vệ Sĩ ra đặt cạnh đầu giường anh để nó gác đêm cho anh ngủ.

+ Nhắc anh, lúc nào áo rách, tìm về chỗ em để em vá.

+ Cuối cùng, Thủy đặt con Em Nhỏ ở lại và dặn anh không bao giờ được để chúng nó ngồi xa nhau.

- Tâm trạng của Thành: mếu máo, chân như chôn xuống đất, hứa với em sẽ để con Vệ Sĩ và Em Nhỏ cạnh nhau.

⇒ Khung cảnh chia tay đau thương, buồn bã, ngậm ngùi của hai anh em Thành và Thủy.

D. Bài văn phân tích Cuộc chia tay của những con búp bê

Nhà văn Khánh Hoài là nhà văn có lối viết giàu tính biểu cảm và chân thực, thường xuyên quan tâm đến các vấn đề trong xã hội thực tiễn. Nhờ vậy, những tác phẩm của ông lúc nào cũng dễ dàng chạm đến trái tim người đọc. Truyện ngắn Cuộc chia tay của những con búp bê cũng không nằm ngoài quy luật đó.

Truyện ngắn Cuộc chia tay của những con búp bê đã đề cập đến cuộc sống của những đứa trẻ bất hạnh khi bố mẹ li hôn. Ở trong câu chuyện chính là Thành và Thủy. Bố mẹ bất ngờ li hôn, khiến hai anh em đang thân thiết, yêu thương nhau lại phải chia xa. Người anh ở lại cùng bố, còn người em theo mẹ về quê. Hai em là nạn nhân của một cuộc hôn nhân đổ vỡ. Và các em không có một chút khả năng phản kháng nào. Hạnh phúc gia đình đối với hai em trở nên xa vời biết bao nhiêu. Ngay từ nhan đề của tác phẩm đã gợi lên một nỗi buồn man mác, điều gì đã tạo nên sự chia tách của những con búp bê vốn là món đồ chơi vô tri, vô giác của trẻ thơ. Phải chăng sự chia tay của những món đồ chơi ấy cũng là sự chia ly của con người?

Tác phẩm mở đầu bằng mệnh lệnh đầy lạnh lùng của người mẹ về việc chia đồ chơi. Lời nói đó gần như đã thức tỉnh hai anh em Thành và Thủy, rằng ba mẹ chúng thật sự đã chia tay và chúng cùng chuẩn bị phải xa cách, kẻ theo cha người theo mẹ, li biệt từ đây. Chúng sững sờ, vẫn cứ ngồi lặng ngoài vườn hàng giờ. Chúng không nói gì, lúc này đây, tất cả lời nói đều không thể thốt ra. Chúng cứ ngồi lặng lẽ như thế, cùng nói lại những kỉ niệm tuổi thơ tốt đẹp với nhau. Thành và Thủy vốn đã yêu thương nhau từ bé. Thủy vá áo cho anh khi Thành đi đá bóng ngã rách, Thành chiều nào cũng đi đón em,… Tình cảm anh em giữa Thành và Thủy luôn gần gũi, yêu thương nhau. Thế mà giờ đây chúng lại sắp phải chia xa, liệu rằng tương lai chúng sẽ thế nào. Đến tận khi mẹ giục lần thứ hai mới bắt đầu chia đồ chơi. Chúng nhường nhịn nhau, muốn nhường lại tất cả đồ chơi cho người còn lại, đến khi mẹ quát lên chúng mới chia nhau đồ chơi. Nhưng đến khi chia hai con búp bê Vệ Sĩ với Em Nhỏ, Thủy gắt lên. Đó là hai kỉ niệm tuổi thơ tốt đẹp nhất, tựa như hai anh em nó vậy, không thể chia xa. Thủy cương quyết nhường hai con lại cho anh, để canh giữ giấc ngủ cho Thành nhưng Thành lại không chịu. Mãi sau, chúng vẫn chưa thể quyết định được.

Việc chia đồ chơi dừng lại khi hai anh em lại dắt tay nhau đến trường, để cho Thủy chào tạm biệt trường, cô và các bạn. Thủy chẳng hề muốn rời xa nơi cô bé đã gắn bó suốt từ khi sinh ra một chút nào, thế nên suốt quãng đường “mắt em cứ nhìn đau đáu vào một gốc cây hay một mái nhà nào đó”, để khắc sâu vào trong tim những hình ảnh rất quen thuộc đó, Thủy sợ mai đi xa, Thủy sẽ quên mất, sẽ không còn nhớ đến nơi này nữa. Bước đến trường, những thứ quen thuộc như ghế đá, sân trường, cảnh cô giáo giảng bài bỗng khiến Thủy bật khóc thút thít. Hóa ra Thủy sẽ không được đi học nữa, mà phải bước vào cuộc sống mưu sinh cùng mẹ ở quê với một thúng hoa quả. Cuộc chia tay của cha mẹ đã khiến Thủy rơi vào bế tắc như vậy! Thủy vẫn rất tinh tế, vì sợ ảnh hưởng đến giờ học, câu nói cuối cùng của Thủy dường như đã đánh một dấu mốc quan trọng trong sự thay đổi nơi tâm hồn của cô bé “Thôi, em chào cô ở lại. Chào tất cả các bạn, tôi đi”, như vậy đây là sự chia xa đầu tiên trong cuộc đời Thủy, với cô, với bạn bè, với trường lớp.

Tình huống kết truyện có lẽ là tình huống cảm động nhất, khi mà cả hai anh em vừa về đến nhà thì hay tin Thủy phải đi. Trước dấu hiệu của sự chia cắt là chiếc xe tải chở hàng đỗ trước cửa, Thủy “như người mất hồn, mặt tái xanh như tàu lá”. Thủy đi đến quyết định đau lòng là tách con Em Nhỏ và Vệ sĩ. Cô bé, sau nhiều đắn đo suy nghĩ, cuối cùng cũng phải chấp nhận chia cắt Vệ Sĩ và Em Nhỏ, bởi quan trọng hơn hết, cô bé lo cho anh trai hơn cả. Còn đặc biệt dặn dò anh trai “Bao giờ áo anh có rách, anh tìm về chỗ em, em vá cho, anh nhé...”. Có thể thấy được tình cảm gắn bó sâu sắc của hai anh em Thành và Thủy, đặc biệt là tấm lòng yêu thương với anh trai của cô bé Thủy. Kết truyện, cô bé Thủy vẫn không muốn Vệ Sĩ và Em Nhỏ rời xa nhau, đó là chấp niệm trong lòng cô bé, đó là hình ảnh tượng trưng cho tình cảm của hai anh em. Thủy bắt Thành hứa không để hai con búp bê rời xa nhau, như một lời cam kết về tình cảm vững bền của hai anh em, dù xa nhau nhưng vẫn mãi nhớ đến nhau.

“Cuộc chia tay của những con búp bê” đã khai tác một đề tài không quá mới lạ, nhưng lại đặt nó vào một tình huống mới lạ. Cách viết truyện giản dị nhưng giàu tình cảm, cốt truyện hấp dẫn đã đẩy tình cảm anh em giữa Thủy và Thành lên thành một điểm sáng. Đây là một tình anh em đẹp, sâu sắc, khó có gì có thể sánh được. Bên cạnh tình anh em đó, ta còn cảm nhận được sự ấm áp của tình bạn bè, tình cô trò. Truyện ngắn thể hiện niềm xót thương trước tình cảnh anh em chia lìa, đồng cảm cho những đứa trẻ bất hạnh trong những gia đình không may có bố mẹ chia tay, bên cạnh đó, nó còn thể hiện nỗi khát khao về niềm hạnh phúc mà mỗi trẻ em đáng lẽ được hưởng. Từ đó, mỗi con người chúng ta đều rút ra được bài học sâu sắc về tình cảm gia đình, hãy biết trân trọng những người thân yêu ở bên cạnh mình.

E. Một số lời bình về tác phẩm Cuộc chia tay của những con búp bê

1. Trên thực tế, Cuộc chia tay của những con búp bê thuộc loại văn bản nhật dụng (viết về quyền trẻ em). Nhưng, về thể loại, đây là một truyện ngắn hoàn chỉnh. Thông qua câu chuyện về cuộc chia tay đau xót và cảm động giữa hai đứa trẻ, tác giả đã đưa ra một lời đề nghị thật khẩn thiết: Gia đình là tổ ấm hết sức quan trọng và quý giá. Nó bền vững nhưng cũng hết sức mong manh. Phải tìm cách để vun đắp, giữ gìn hạnh phúc gia đình, đừng vì bất kì một lí do nào đó mà làm tan vỡ những tình cảm cao đẹp ấy.

(Ngữ văn 7 nâng cao, NXB Giáo dục Việt Nam, 2009)