Ngày xưa, có hai anh em mồ côi sống nương tựa vào nhau. Khi cha mẹ qua đời, người anh tham lam chiếm toàn bộ nhà cửa, ruộng vườn rồi đuổi em ra khỏi nhà, chỉ để lại cho cậu một túp lều và một cây khế còi cọc đứng lẻ loi sau vườn. Tuy vậy, người em không buồn giận, cậu tin rằng chỉ cần mình sống hiền lành thì trời đất sẽ không phụ.

Mùa nắng năm ấy, điều kỳ lạ xảy ra. Cây khế vốn nhỏ bé bỗng trổ hoa vàng rực, mùi thơm ngan ngát cả khu vườn, rồi sai trĩu quả. Nhưng càng đặc biệt hơn, một con chim phượng hoàng lông ánh bạc thường xuyên bay xuống ăn khế. Thấy em nghèo mà vẫn dám chia phần cho mình, chim nói:
“Ăn khế trả vàng, may túi ba gang, mang đi mà đựng.”

Nhờ túi vàng ấy, người em dựng được căn nhà nhỏ, giúp đỡ dân làng, ai cũng quý mến. Tin tức lan đến tai người anh. Lòng tham khiến anh ta quyết định đổi nhà lớn lấy túp lều và cây khế. Nhưng đến lượt anh trông cây khế thì không chịu chăm sóc, ngày ngày chỉ ngồi chờ chim đến. Lạ thay, cây khế vẫn kết quả. Chim phượng hoàng lại bay về, lặp lại lời cũ. Người anh may túi… mười gang, lòng tham không đáy.

Khi chim bay qua biển lớn đầy sóng dữ, vàng chất nặng quá khiến anh trượt tay rơi xuống. Chỉ còn chiếc túi khổng lồ trôi dạt vào bờ như một bài học nhắc nhở về lòng tham con người.

Từ đó, cây khế trước nhà người em càng xanh tốt hơn. Dân làng gọi đó là cây khế biết đáp ơn, và câu chuyện được truyền mãi đến ngày nay, như một nhắc nhở rằng người hiền sẽ gặp lành, còn lòng tham sẽ tự nhấn chìm chính mình.

Ngày xưa, có hai anh em mồ côi sống nương tựa vào nhau. Khi cha mẹ qua đời, người anh tham lam chiếm toàn bộ nhà cửa, ruộng vườn rồi đuổi em ra khỏi nhà, chỉ để lại cho cậu một túp lều và một cây khế còi cọc đứng lẻ loi sau vườn. Tuy vậy, người em không buồn giận, cậu tin rằng chỉ cần mình sống hiền lành thì trời đất sẽ không phụ.

Mùa nắng năm ấy, điều kỳ lạ xảy ra. Cây khế vốn nhỏ bé bỗng trổ hoa vàng rực, mùi thơm ngan ngát cả khu vườn, rồi sai trĩu quả. Nhưng càng đặc biệt hơn, một con chim phượng hoàng lông ánh bạc thường xuyên bay xuống ăn khế. Thấy em nghèo mà vẫn dám chia phần cho mình, chim nói:
“Ăn khế trả vàng, may túi ba gang, mang đi mà đựng.”

Nhờ túi vàng ấy, người em dựng được căn nhà nhỏ, giúp đỡ dân làng, ai cũng quý mến. Tin tức lan đến tai người anh. Lòng tham khiến anh ta quyết định đổi nhà lớn lấy túp lều và cây khế. Nhưng đến lượt anh trông cây khế thì không chịu chăm sóc, ngày ngày chỉ ngồi chờ chim đến. Lạ thay, cây khế vẫn kết quả. Chim phượng hoàng lại bay về, lặp lại lời cũ. Người anh may túi… mười gang, lòng tham không đáy.

Khi chim bay qua biển lớn đầy sóng dữ, vàng chất nặng quá khiến anh trượt tay rơi xuống. Chỉ còn chiếc túi khổng lồ trôi dạt vào bờ như một bài học nhắc nhở về lòng tham con người.

Từ đó, cây khế trước nhà người em càng xanh tốt hơn. Dân làng gọi đó là cây khế biết đáp ơn, và câu chuyện được truyền mãi đến ngày nay, như một nhắc nhở rằng người hiền sẽ gặp lành, còn lòng tham sẽ tự nhấn chìm chính mình.

SỰ TÍCH CÂY KHẾ – BẢN KỂ SÁNG TẠO MỚI
Ngày xưa lắm lắm, khi bầu trời còn xanh thẫm như tấm lụa chưa ai dám chạm vào, trên một dải đất ven biển có hai anh em mồ côi sống nương tựa nhau. Người anh, tên là Trịnh Phác, tính toán khôn khéo nhưng thiếu lòng thương. Còn người em, Trịnh Hậu, hiền lành đến mức ai gặp cũng mến, nhưng lại thật thà đôi khi đến vụng dại. Sau khi cha mẹ qua đời, hai người chia nhau tài sản: người anh giữ ngôi nhà lớn, ruộng vườn, trâu bò; người em chỉ nhận một túp lều nhỏ nằm cạnh gốc khế già mọc nghiêng bên bãi cát.

Cây khế ấy, tương truyền đã mọc từ thời tổ tiên họ định cư nơi đây. Gốc nó sần sùi như lưng rồng, lá xanh đậm, cành cong như vòm tay vẫy gọi. Khi gió thổi, lá khế lấp lánh tựa hàng ngàn ngọn đèn li ti chiếu sáng đêm tối. Nhiều người bảo cây khế này “có linh”, nhưng chưa ai biết linh ở điểm nào.

Từ khi dọn đến túp lều cạnh gốc khế, đời Trịnh Hậu chẳng dễ dàng. Đêm mưa dột tứ phía, ngày nắng thì gió biển hun nóng cả căn chòi. Nhưng Hậu không oán trách. Mỗi bình minh, anh vẫn dậy sớm quét sân, chăm cây khế như một người bạn. Anh nói chuyện với nó, kể chuyện đời, chuyện người anh tham lam, chuyện ước mơ một ngày nào đó đủ tiền dựng lại mái nhà.

Thời gian trôi qua, cây khế bỗng đơm hoa rợp một vùng. Hoa nhỏ như sao rơi, thơm dìu dịu. Người em mừng rỡ, chăm cây càng kỹ. Đến vụ, trái khế vàng ươm, mọng nước. Hậu định mang ra chợ đổi lấy ít gạo. Nhưng chưa kịp hái thì có chuyện lạ xảy ra…

2. Con chim bí ẩn xuất hiệnMột sáng mùa thu, gió mặn từ biển thổi vào, làm tán khế rung bần bật. Bỗng bóng một con chim lớn sà xuống. Nó to bằng con trâu nhỏ, lông xanh biếc như đá quý biển sâu, cặp mắt sáng như hai giọt mặt trời. Con chim cúi đầu trước Hậu – một hành động kỳ lạ, như thể nó hiểu anh đã khổ cực quá lâu.

Rồi, rất nhanh, nó lao lên, mổ trái khế chín, ăn hết cả chùm. Người em ngạc nhiên tột độ, nhưng không giận. Anh chỉ đứng dưới gốc, ngước nhìn nó ăn một cách ngon lành.

Chiều hôm ấy, con chim lại đến, vẫn ăn khế. Nó đến mỗi ngày. Anh không biết làm gì hơn ngoài thở dài:

— Chim ơi, khế của ta ít ỏi, người anh đã không cho ta thứ gì ngoài mảnh đất này. Ta lấy gì mà sống?

Đêm đó, khi trăng đầy treo trên biển, con chim bất ngờ cất tiếng nói, giọng như vang từ trong gió:

— Ăn một quả, trả cục vàng. May túi ba gang, mang đi mà đựng.

Hậu giật mình, tưởng đang mơ. Nhưng chim đã bay lên cành, đôi mắt nhân từ nhìn xuống anh, như mời gọi.

Hôm sau, chim bảo Hậu leo lên lưng. Anh run rẩy, nhưng lòng tin kỳ lạ mách rằng mọi chuyện sẽ tốt đẹp. Anh chuẩn bị một chiếc túi ba gang thật đúng lời chim dặn.

Con chim khổng lồ bay lên trời, lướt qua mây, qua đỉnh núi, qua biển rộng. Gió rít bên tai, nhưng Hậu cảm giác bình yên như đang được đưa về nơi vốn thuộc về mình.

Sau một lúc lâu, chim đáp xuống một hòn đảo nằm giữa biển xanh thăm thẳm. Hòn đảo lấp lánh như được rắc đầy bụi vàng. Những tảng đá lớn đều ánh sắc kim, khe suối cũng phản chiếu thứ ánh sáng kỳ bí.

— Hậu, — chim nói — nhà ngươi hiền lành, tâm không tham. Lấy vừa đủ túi ngươi có. Đừng tham lam, vì lòng tham có thể giết cả con người lẫn phúc đức.

Hậu cúi đầu cảm tạ. Anh chỉ lấy đúng số vàng đủ đầy chiếc túi nhỏ. Khi bay về, chim thỉnh thoảng ngoái xuống nhìn anh, đôi mắt long lanh như thấu rõ mọi suy nghĩ.

Trở về nhà, Hậu dùng vàng sửa lại túp lều, chăm sóc dân làng nghèo, chia sẻ không giữ riêng. Cả vùng ai cũng yêu quý anh.

4. Sự tham lam của người anh
Tin đồn lan đến tai Trịnh Phác. Từ ngày chia gia tài, cuộc sống sung sướng dường như không khiến người anh thỏa mãn. Nghe chuyện cây khế và con chim, lòng tham trong ông bùng lên.

Ông tìm đến em, giả bộ ân cần:

— Em à, anh nghĩ lại rồi… Nhà anh rộng quá, mà chỗ em chật hẹp. Hay mình đổi nhà cho nhau?

Hậu thật thà tin ngay, vui vẻ dọn sang ở với anh. Người anh thì lập tức chiếm lấy cây khế.

Đêm đó, ông ta thức trắng, chỉ mong chim xuất hiện.

Và quả thật, khi mặt trời lên, con chim khổng lồ lại đến ăn khế. Trịnh Phác mừng rỡ đến run người. Khi chim cất tiếng:

— Ăn một quả, trả cục vàng. May túi ba gang, mang đi mà đựng.

Người anh cười thầm. Trong đầu ông ta không một chút khiêm nhường. Ông may không chỉ một túi… mà mười túi, mỗi túi to gấp ba lần quy định.

Hôm chim cho cưỡi lưng bay đi, người anh hí hửng tưởng tượng mình sẽ trở thành giàu nhất vùng. Nhưng khi đến đảo vàng, ông không nghe lời dặn. Ông cào lấy vàng chất đầy các túi, đến nỗi vai muốn gãy.

Chim thấy vậy liền nhắc:

— Loài người vì tham mà tự đẩy mình vào khổ. Hãy dừng lại.

Nhưng Phác gắt lên:

— Câm đi! Ta không cần lời khuyên của con chim biết nói!

Khi bay về, trọng lượng quá lớn khiến lưng chim chao đảo. Gió bất ngờ nổi lên dữ dội. Chim cố gắng giữ thăng bằng, nhưng dưới sức nặng của lòng tham, đôi cánh không chịu nổi. Người anh sợ hãi, ôm lấy các túi vàng như ôm sinh mệnh mình.

Cuối cùng, ngay giữa biển, một tiếng rít lớn vang lên. Cánh chim gãy. Người anh, cùng đống vàng, rơi xuống biển sâu không đáy. Chỉ còn chim, vì là loài linh điểu, thoát được và bay về, mang trong mắt nỗi buồn lặng lẽ.

Khi biết chuyện, Hậu vô cùng đau xót, dù người anh từng đối xử tệ bạc. Anh ra bãi biển thắp hương, cầu mong linh hồn anh trai sớm siêu thoát.

Con chim xuất hiện, đậu lên cành khế đã xơ xác vì bị người anh hái trụi. Chim bảo:

— Từ nay, cây khế sẽ là lời nhắc cho người đời: hiền lành thì gặp lành, tham lam thì gánh họa. Quả khế chua ngọt lẫn nhau — như tính người: có khổ, có vui, có thiện, có ác. Ai biết dừng đúng lúc, trời đất sẽ thương.

Rồi chim bay đi, để lại sau lưng một cơn gió sáng rực, như ánh bình minh.

Từ đó, cây khế được xem là biểu tượng của lòng nhân hậu và sự vừa đủ. Người đời kể lại câu chuyện này qua bao thế hệ, để nhắc nhau rằng: của cải có thể tìm lại, nhưng lòng người mất rồi thì khó mà cứu được.