Bài thơ “Bánh trôi nước” là một tác phẩm nổi tiếng của nữ sĩ Hồ Xuân Hương, được xem như một tuyên ngôn ngầm về phẩm chất và thân phận của người phụ nữ Việt Nam dưới chế độ phong kiến. Dưới đây là bài thơ và phần phân tích:

Bánh trôi nước
(Hồ Xuân Hương)

Thân em vừa trắng lại vừa tròn,
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn,
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.

Phân tích nội dung và nghệ thuật:
1. Hình ảnh ẩn dụ: Chiếc bánh trôi nước – người phụ nữ Việt Nam
Câu thơ đầu:
“Thân em vừa trắng lại vừa tròn”
Mở đầu bằng cụm từ quen thuộc "Thân em", một lối nói dân gian từng thấy trong ca dao, thể hiện lời than thở của người phụ nữ.

“Vừa trắng lại vừa tròn”: Không chỉ mô tả vẻ đẹp hình thể của chiếc bánh trôi mà còn ngợi ca vẻ đẹp của người phụ nữ – trắng là trong trắng, tròn là đầy đặn, duyên dáng.
→ Đây là cách Hồ Xuân Hương ca ngợi vẻ đẹp nữ tính, đồng thời đặt hình ảnh người phụ nữ vào trung tâm biểu đạt nghệ thuật.
2. Thân phận long đong, chìm nổi
“Bảy nổi ba chìm với nước non”
Hình ảnh chiếc bánh trong quá trình luộc – nổi chìm theo dòng nước – chính là ẩn dụ sâu sắc cho số phận long đong, bấp bênh của người phụ nữ.
→ Họ sống trong xã hội phong kiến đầy định kiến, bị phụ thuộc vào số phận, vào người khác (cha mẹ, chồng, xã hội...).
3. Sự phụ thuộc và bất lực trước cuộc đời
“Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn”
Câu thơ thể hiện thân phận bị động của người phụ nữ. Dù “rắn” hay “nát” – tức số phận tốt đẹp hay đắng cay – lại phụ thuộc hoàn toàn vào người khác.
→ Hồ Xuân Hương lên án xã hội bất công đã tước đoạt quyền làm chủ cuộc sống của người phụ nữ.
4. Phẩm chất cao đẹp: thủy chung, son sắt
“Mà em vẫn giữ tấm lòng son”
Dù thân phận nổi trôi, bị động, nhưng người phụ nữ vẫn giữ được tấm lòng thủy chung, trong sạch – như màu đỏ son của nhân bánh.
→ Đây là lời khẳng định phẩm chất cao quý, bền bỉ của phụ nữ Việt Nam: chịu đựng nhưng không buông xuôi, luôn kiên cường và giữ trọn nhân cách.

Đánh giá chung
Giọng điệu: Vừa xót xa, cảm thông, vừa kiên cường, khẳng khái.
Nghệ thuật:

Ẩn dụ sâu sắc: dùng hình ảnh chiếc bánh trôi để nói về thân phận phụ nữ.
Ngôn ngữ mộc mạc, giàu chất dân gian.
Cấu trúc chặt chẽ, lời ít nhưng ý nhiều.

Kết luận:
Bài thơ “Bánh trôi nước” không chỉ là một bức chân dung nghệ thuật của người phụ nữ Việt Nam xưa, mà còn là một tuyên ngôn nữ quyền sớm trong văn học trung đại. Hồ Xuân Hương đã dùng ngôn ngữ thơ ca để thể hiện sự đồng cảm, tôn vinh và bênh vực phẩm giá phụ nữ, thể hiện tư tưởng tiến bộ hiếm có trong xã hội phong kiến thời bấy giờ.