Hồ Xuân Hương – nhà thơ nữ nổi bật của văn học trung đại Việt Nam – được mệnh danh là “Bà chúa thơ Nôm”. Thơ của bà độc đáo, táo bạo, đầy ẩn dụ sâu sắc, thể hiện cái nhìn nhân văn và mạnh mẽ về số phận người phụ nữ. Bài thơ “Bánh trôi nước” là một tác phẩm ngắn gọn nhưng hàm chứa nhiều tầng ý nghĩa, đặc biệt là hình tượng người phụ nữ trong xã hội phong kiến.

Bánh trôi nước
Thân em vừa trắng lại vừa tròn,
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn,
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.

Thoạt nhìn, bài thơ như đang miêu tả chiếc bánh trôi nước – một món ăn dân gian quen thuộc. Nhưng ẩn sau hình ảnh chiếc bánh trắng, tròn, trôi nổi trong nước là hình ảnh của người phụ nữ xưa, đẹp đẽ nhưng cũng mong manh và chịu nhiều số phận long đong, chìm nổi.

Câu thơ đầu tiên “Thân em vừa trắng lại vừa tròn” là lời tự giới thiệu dung dị nhưng đầy kiêu hãnh. “Trắng” tượng trưng cho sự trong trắng, tinh khiết; “tròn” biểu hiện vẻ đẹp đầy đặn, hài hòa. Đây là những chuẩn mực cái đẹp trong xã hội phong kiến. Hồ Xuân Hương không chỉ ngợi ca vẻ đẹp hình thể của người phụ nữ mà còn thể hiện một cái nhìn nhân đạo, đề cao giá trị của họ.

Đến câu thơ thứ hai, “Bảy nổi ba chìm với nước non” – người phụ nữ không còn là một hình hài đẹp đẽ mà là một số phận đầy biến động. Thành ngữ “bảy nổi ba chìm” cho thấy cuộc đời nhiều truân chuyên, lận đận. “Nước non” ở đây không chỉ là không gian vật lý mà còn có thể hiểu là thời cuộc, xã hội – những yếu tố chi phối đến cuộc đời của người phụ nữ.

Câu thơ thứ ba “Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn” thể hiện rõ tư tưởng phản kháng của nhà thơ. Người phụ nữ biết rằng cuộc đời mình bị nhào nặn bởi “tay kẻ nặn” – đại diện cho xã hội phong kiến, cho định kiến và quyền lực nam giới. Nhưng điều đáng quý nằm ở câu thơ cuối:
“Mà em vẫn giữ tấm lòng son”.
Dù số phận có thăng trầm, dù bị vùi dập hay định đoạt, người phụ nữ vẫn kiên cường giữ vững phẩm chất, sự thủy chung, tấm lòng trong sáng. Đây chính là lời khẳng định giá trị đạo đức, nhân cách bền bỉ và kiêu hãnh của họ.

Với thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, ngôn ngữ giản dị, hình ảnh giàu tính biểu tượng, bài thơ “Bánh trôi nước” không chỉ là một bài thơ mang giá trị nghệ thuật cao mà còn là tiếng nói nhân đạo, phản ánh rõ quan điểm của Hồ Xuân Hương: thương yêu, trân trọng và đề cao phẩm chất người phụ nữ trong xã hội phong kiến bất công.

“Bánh trôi nước” là minh chứng tiêu biểu cho tài năng và tư tưởng tiến bộ của Hồ Xuân Hương. Qua hình tượng chiếc bánh trôi, bài thơ đã nói lên vẻ đẹp, số phận và phẩm chất cao quý của người phụ nữ Việt Nam xưa. Dù thời gian có qua đi, bài thơ vẫn luôn mang giá trị nhân văn sâu sắc, chạm đến trái tim nhiều thế hệ độc giả.