Tôi và ông giáo là hai người hàng xóm thân thương. Mỗi khi chiều xuống, tôi lại sang bên nhà ông giáo cùng uống nước chè. Hôm nay cũng vậy, thật vô tình, tôi đã tận mắt chứng kiến toàn vẹn câu truyện bán chó của lão Hạc. Tôi không khỏi xúc động trước tấm lòng nhân hậu của lão – người đã gần đất xa trời. Ông giáo làm nghề dạy học đã lâu nhưng đời sống cũng chẳng khá giả gì. Ổng cùng vợ con sống trong một căn nhà đơn sơ nhỏ bé. Trong nhà chỉ giản dị và đơn giản một cái chõng tre, một cái giường cũ, mấy bộ quần áo, một tủ sách nhỏ và mấy bộ bàn và ghế cũ để dạy học cho lũ trẻ trong làng. Ông giáo là người nhiều chữ nghĩa lại rất nhân hậu nên thường dạy học trò không lấy tiền. Vì vậy, đời sống của ông cũng chả khá hơn những người nông dân chúng tôi là mấy. Như thường lệ, thấy tôi sang, ông rót nước mời tôi. Đặt bát chè tươi xuống bàn, ông giáo lại nói về chuyện lão Hạc. Lão Hạc là hàng xóm liền kề với hai mái ấm gia đình chúng tôi. Lão thân và kính trọng ông giáo lắm. Có chuyện gì lão cũng kể cho ông giáo nghe, xin quan điểm của ông. Tuy cũng là nông dân nhưng lão khổ hơn chúng tôi gấp bội phần. Nhà lão nghèo lắm, vợ lão mất sớm, được thằng con trai khỏe mạnh thì lại phẫn chí bỏ đi phu đồn điền vì không có tiền cưới vợ. Cả mái ấm gia đình chỉ còn mỗi lão Hạc thui thủi sống một mình cùng con chó vàng trong túp lều mục nát. Ngày nào lão cũng phải đi làm thuê kiếm miếng ăn khiến tôi không tránh khỏi thương cảm. Lão vừa ốm hơn hai tháng trời, có bao nhiêu tiền tích góp đều tiêu hết cả. Nhiều lúc, tôi cũng muốn giúp lão nhưng nhà nghèo, cố gắng nỗ lực lắm, thi thoảng tôi cũng chỉ giúp lão được củ khoai, bát gạo. Buổi chiều hôm ấy, tôi và ông giáo đang ngồi trò chuyện thì lão Hạc sang. Dạo này chắc không có gì ăn nên lão gầy quá. Hôm nay trông lão có vẻ như buồn. Tôi phân vân không biết có chuyện gì xảy ra thì lão báo tin đã bán con Vàng rồi. Cả tôi lẫn ông giáo đều sửng sốt vì ai cũng biết lão quý con Vàng như thế nào. Nó chẳng những là kỉ vật con trai lão để lại mà còn là người bạn tâm giao của lão những khi vui buồn, đời nào lão nỡ bán nó đi. Tất cả lặng thinh, bùi ngùi, chợt, ông giáo quay sang hỏi: “Thế nó cho bắt à? ”. Tôi cũng thêm vào: “Con Vàng dữ lắm, bắt nó cũng chẳng dễ gì”. Lão cố làm ra bộ vui tươi, nhưng hình như xót con Vàng quá, lão cười mà như mếu, rồi lão khởi đầu khóc. Giọng run run, vừa nói vừa khóc, lão bảo con Vàng thấy lão gọi về ăn thì sung sướng lắm, đang ăn thì thằng Xiên, thằng Mục lao ra, tóm gọn bốn chân nó. Nói xong, lão càng khóc nhiều hơn, lão mếu máo: “Này! Ông giáo ạ! Cái giống nó cũng khôn! Nó cứ làm in như nó trách tôi; nó kêu ư ử, nhìn tôi như muốn bảo tôi rằng: “A! Lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với lão như thế mà lão xử với tôi như thế này à?”. Thì ra, tôi già ngần này tuổi đầu rồi còn đánh lừa một con chó, nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa nó!”. Nghe lão kể mà tôi thấy đau lòng quá. Nghĩ lại thì cũng phải, lão còn chẳng nuôi nổi lão, thêm con chó nữa thì lấy tiền đâu ra mà ăn. Biết lão Hạc buồn, tôi và ông giáo đều nỗ lực an ủi lão. Ông giáo nhẹ nhàng: “Cụ cứ tưởng thế đấy chứ nó chả hiểu gì đâu! Vả lại ai nuôi chó mà chả bán hay giết thịt! Ta giết nó chính là hoá kiếp cho nó đấy, hoá kiếp để cho nó làm kiếp khác”. Tôi cũng hùa theo ông giáo: “Đúng đấy cụ ạ, nó cũng chỉ là con chó, nó chẳng biết gì đâu, với lại từ trước cụ cũng đối xử với nó tốt lắm rồi còn gì”. Lão có vẻ như đồng ý chấp thuận với chúng tôi và hơi nguôi đi một chút ít. Một lúc sau lão nói, giọng cay đắng: “Ông giáo nói phải! Kiếp con chó là kiếp khổ thì ta hoá kiếp cho nó làm kiếp người, may ra có sung sướng hơn một chút ít … Kiếp người như kiếp tôi ví dụ điển hình”. Ông giáo nhìn lão, bảo: “Kiếp ai cũng thế thôi, cụ ạ! Cụ tưởng tôi sung sướng hơn chăng?”. Lão buồn rầu: “Thế thì không biết nếu kiếp người cũng khổ nốt thì ta nên làm kiếp gì cho thật sướng?”. Câu nói của lão Hạc ngẫm ra thì đúng thật. Nông dân chúng tôi làm gì có ai sướng cơ chứ. Ngồi thêm một lúc, tôi xin phép ra về. Tôi cứ nghĩ mãi về câu truyện của lão Hạc, một nông dân nghèo khó, ít học nhưng rất nhân hậu. Tôi cũng quá bất ngờ khi có người bần hàn đến cùng đường, phải bán đi con chó mà lại day dứt, ân hận như vậy. Quả là một phẩm chất đáng quý. Tôi thương lão lắm, chỉ muốn làm gì đó cho lão bớt khổ. Nhưng biết làm gì, cùng là nông dân, tôi chẳng biết làm gì ngoài cách an ủi lão và mong ước sao cho lão bớt khổ. Câu chuyện bán chó của lão Hạc khiến tôi cảm động rơi nước mắt và in sâu vào tâm lý tôi. Một con người lương thiện, nhân hậu như vậy mà vẫn phải chịu khổ đau. Ước sao cho số phận của lão Hạc sẽ bớt đi những cay đắng và xã hội sẽ ngày càng tốt đẹp hơn để không ai phải khổ như lão Hạc.

Tôi là hàng xóm của ông Giáo, hôm nay được nghỉ nên đã sang nhà ông Giáo uống nước chè. Đang hàn huyên tâm sự sôi nổi thì thì thấy lão Hạc thất thần sang nhà ông Giáo. Thấy lão, từ xa tôi đã cất tiếng vui vẻ mời vào làm chén trà nhưng lão vẫn đi từ từ, chậm rãi vào chỗ chúng tôi đang ngồi mà không nói năng gì. Ông Giáo với tôi nhìn nhau ngầm hiểu rằng có chuyện gì xảy ra rồi, lão Hạc đang có tâm sự. Ông Giáo vỗ về gợi chuyện hỏi thăm tình hình, còn tôi thì rót nước đưa cho lão một chén trà nóng cùng hỏi han xem có việc gì không nhưng lão chỉ run run đưa tay đỡ lấy chén trà, rồi cúi đầu ngồi lặng yên. Một hồi trầm ngâm, lão mới chịu lên tiếng sau những thắc mặc, nghi hoặc của tôi và ông Giáo. Lão ngẩng mặt lên, khuôn mặt nhăn nheo thật buồn bã và bi thương, cất giọng một cách khó nhọc:

- Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ!

- Cụ bán nó rồi? - Ông Giáo đáp một cách ngạc nhiên

- Bán rồi! Họ vừa bắt nó xong.

Lão kể với giọng khàn khàn. Lão mỉm cười. Nhưng lão cười lạ lắm, miệng cười mà như mếu vậy. Có lẽ lão đang cố tỏ ra là mình ổn nhưng tất cả vẻ bề ngoài đã phản bội lại lão hoàn toàn.

Ông Giáo lại hỏi:

- Thế nó cho bắt à!

Câu hỏi như nhát dao trí mạng đâm vào lão. Vẻ mặt lão thoáng thay đổi, mọi sự vui cười giả tạo khi nãy sụp đổ hoàn toàn, từ hai khóe mắt chảy ra giọt nước mắt và lão huhu khóc.

- Khốn nạn… Ông giáo ơi! – Lão òa lên - Nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về, vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm, nó ăn ngon lành, bởi vì tôi cho nó toàn món ngon, bữa cuối cùng của nó mà. Thế rồi, lúc nó đang ăn vui vẻ, đuôi ngoáy tít lên thì thằng Mục với thằng Xiên nấp ngay sau nhảy ra, tóm gọn nó. Chẳng bao lâu nó đã bị trói gọn cả bốn cẳng lại rồi. Bấy giờ cu cậu mới biết cu cậu chết. Mà cái giống nó khôn lắm! Nó cứ ư ử mà thương quá. Nhìn ánh mắt nó như bảo rằng: “A! Lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với lão thế mà lão lại đối xử với tôi như thế à?". Tôi già từng này tuổi đầu rồi mà lại phải lừa một con chó ông giáo ạ.

Lão cứ rên rỉ, trách móc mình mãi. Cả làng đều biết hoàn cảnh éo le của lão, cũng biết lão yêu thương cậu Vàng ra sao. Giờ đây, nhìn lão như vậy, chúng tôi cũng chỉ biết thở dài nhìn nhau, thương xót lão. Cái nghèo, cái đói quấn thân thời này cuộc sống chẳng dễ dàng gì. Cảnh tượng chiều hôm ấy thật não nề.

Thế rồi một hôm đang yên bình, tôi đang đi làm ruộng thì thấy mọi người đồn nhau là lão Hạc ăn bả chó tự tử, đang vật vã ở nhà. Tôi thấy thế chạy như bay về nhà lão xem sao. Sau khoảng hai canh giờ vật lộn lão đã ra đi mãi mãi. Một cái chết thật là dữ dội, mãnh liệt và bất ngờ. Chẳng ai biết vì sao lão ăn bả chó chết. Dân làng ai cũng thương, bảo lão ăn ở hiền lành, lương thiện nhưng số khổ, vất vả cả đời, đến chết cũng chẳng được bình yên. Tôi có hỏi thăm ông Giáo nhưng ông Giáo chỉ lắc đầu thở dài không nói. Nhưng, sâu trong thâm tâm, tôi cũng đoán được phần nào nguyên nhân. Với tôi, lão là một người cha nghèo khổ đáng kính. Ôi kiếp đời đáng thương.