Bài làm
Văn bản Nha lệ thương dân của Kép Trà là một bài thơ giàu tính hiện thực và châm biếm sâu sắc, phản ánh nỗi khổ của nhân dân trước nạn tham nhũng, áp bức của bộ máy quan lại phong kiến.

1. Thể loại
Văn bản được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật.
Bài thơ có 8 câu, mỗi câu 7 chữ, gieo vần chặt chẽ, bố cục rõ ràng.

2. Ngôi kể
Bài thơ được kể theo ngôi thứ ba.
Người viết đứng ngoài câu chuyện để quan sát, phản ánh và phê phán hiện thực xã hội.
Qua ngôi kể này, tác giả dễ dàng bộc lộ thái độ mỉa mai, châm biếm bọn nha lại giả nhân giả nghĩa.

3. Biện pháp tu từ (BPTT)
a) Nói mỉa – châm biếm

Thể hiện ngay từ nhan đề: “Nha lệ thương dân”
→ Nói “thương dân” nhưng thực chất là bóc lột dân không thương tiếc.
b) Phóng đại

“Chửa nhai tre hết còn nhai bạc”
→ Phóng đại sự tham lam vô độ của bọn nha lệ.
c) Liệt kê

“Mới bắt trâu xong lại bắt bò”
→ Liệt kê các hành vi bóc lột liên tiếp, dồn dập.
d) Ẩn dụ

“Nhai tre”, “nhai bạc”
→ Chỉ hành động vơ vét của cải của dân.

4. Nội dung, ý nghĩa – Thông điệp
Bài thơ phản ánh:

Nỗi khổ cực, cơ cực của nhân dân trong cảnh thiên tai lũ lụt
Sự tham lam, tàn nhẫn, vô nhân đạo của bọn nha lệ và quan lại địa phương
Dù dân còn đê, còn nước để sống thì vẫn không thoát khỏi áp bức
 Thông điệp:
Tác giả lên án mạnh mẽ bộ máy quan lại phong kiến thối nát, đồng thời bày tỏ sự cảm thông sâu sắc với nhân dân lao động bị bóc lột đến cùng cực.

5. Bút pháp nghệ thuật (BH – bút pháp hiện thực và châm biếm)
Bút pháp hiện thực:
Phản ánh chân thực cảnh đời khốn khổ của dân chúng trong nạn lụt và nạn cường hào.
Bút pháp châm biếm:
Dùng giọng điệu mỉa mai, cay độc để tố cáo bộ mặt giả dối của bọn “nha lệ thương dân”.

6. Những câu thơ thể hiện rõ nội dung và nghệ thuật
Câu phê phán nha lệ tham lam:

“Chửa nhai tre hết còn nhai bạc”
Câu tố cáo sự bóc lột liên tiếp:

“Mới bắt trâu xong lại bắt bò”
Câu khái quát nỗi khổ của dân:

“Còn đê, còn nước, dân còn khổ”
Câu châm biếm sâu cay:

“Ai bảo duy tiên huyện vẫn cò.”

Bài thơ Nha lệ thương dân là một tác phẩm trào phúng đặc sắc, vừa mang giá trị hiện thực sâu sắc vừa thể hiện thái độ phê phán mạnh mẽ của tác giả đối với xã hội phong kiến bất công, đồng thời bày tỏ niềm thương xót đối với nhân dân lao động.

1. Thể loại (thể thơ)
Bài thơ được viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật:

Gồm 8 câu, mỗi câu 7 chữ.
Có niêm, luật, vần và phép đối ở các câu thực – luận.

 2. Ngôi kể
Bài thơ sử dụng ngôi kể thứ ba.
→ Tác giả đứng ngoài để kể, miêu tả và châm biếm hình ảnh bọn nha lệ giả vờ “thương dân” nhưng thực chất là bóc lột dân.

 3. Biện pháp tu từ tiêu biểu
Nói mỉa, châm biếm:
Ngay nhan đề “Nha lệ thương dân” đã mang tính mỉa mai, vì nha lệ không hề thương dân mà chỉ lợi dụng lúc dân khổ để vơ vét.
Đối:

“Chửa nhai tre hết còn nhai bạc / Mới bắt trâu xong lại bắt bò”
→ Vạch rõ sự tham lam, bóc lột không ngừng.
Ẩn dụ – hoán dụ:

“nhai tre”, “nhai bạc” → chỉ hành vi tham nhũng.
Điệp từ:

“còn” trong câu “Còn đê, còn nước, dân còn khổ” → nhấn mạnh nỗi khổ kéo dài của người dân.
Câu hỏi tu từ:

“Ai bảo duy tiên huyện vẫn cò.” → tăng sức tố cáo.

 4. Thông điệp
Bài thơ tố cáo gay gắt bọn nha lại, quan huyện tham lam, tàn ác, lợi dụng thiên tai để bóc lột nhân dân; đồng thời thể hiện niềm thương xót sâu sắc đối với người dân nghèo trong cảnh lũ lụt, cơ cực.
→ Qua đó, tác giả lên án xã hội bất công và bày tỏ khát vọng công lí.

 5. Những câu mang sắc thái cảm thán / bộc lộ cảm xúc mạnh
“Còn đê, còn nước, dân còn khổ”
→ Thể hiện nỗi xót xa cho số phận người dân.
“Ai bảo duy tiên huyện vẫn cò.”
→ Câu hỏi tu từ mang ý nghĩa cảm thán, mỉa mai, tố cáo.

✅ Tóm lại:

Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đường luật
Ngôi kể: Ngôi thứ ba
Nghệ thuật: châm biếm, nói mỉa, đối, điệp, câu hỏi tu từ
Nội dung: Lên án nha lệ, quan lại tham tàn; thương dân nghèo khổ