PHÂN TÍCH BÀI THƠ “BÁNH TRÔI NƯỚC” – HỒ XUÂN HƯƠNG
Hồ Xuân Hương – “Bà chúa thơ Nôm” – là nhà thơ nổi tiếng với những tác phẩm vừa táo bạo, vừa sâu sắc, đặc biệt là thơ viết về người phụ nữ. Bài thơ “Bánh trôi nước” là một trong những bài thơ tiêu biểu nhất của bà, dùng hình ảnh chiếc bánh trôi để nói lên thân phận và phẩm chất của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.

Mở đầu bài thơ, tác giả viết:
“Thân em vừa trắng lại vừa tròn”
Hình ảnh chiếc bánh trôi nước hiện lên với vẻ đẹp trắng trẻo, tròn trịa, gợi sự tinh khiết, đầy đặn. Nhưng đằng sau đó là lời tự xưng “thân em” quen thuộc trong ca dao – tiếng nói của người phụ nữ về chính mình. Câu thơ vì thế không chỉ tả bánh mà còn gợi vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam: giản dị, trong sáng và duyên dáng.

Hai câu thơ tiếp theo:
“Bảy nổi ba chìm với nước non,
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn”
Hình ảnh chiếc bánh vừa nổi vừa chìm trong nồi nước sôi gợi lên số phận long đong, chìm nổi của người phụ nữ. Cuộc đời họ bị chi phối bởi lễ giáo phong kiến và bởi những “kẻ nặn”, tức những người có quyền quyết định số phận của họ. Dù vậy, người phụ nữ vẫn kiên cường chịu đựng, không oán than. Số phận “bảy nổi ba chìm” không chỉ của bánh trôi mà là bi kịch chung của bao kiếp hồng nhan trong xã hội cũ.

Kết thúc bài thơ là lời khẳng định mạnh mẽ:
“Mà em vẫn giữ tấm lòng son.”
Dù bị vùi dập, dù cuộc đời trôi nổi đến đâu, người phụ nữ vẫn giữ được phẩm chất cao đẹp: thủy chung, trong sạch và nhân hậu. Đây chính là vẻ đẹp bất diệt của người phụ nữ Việt Nam mà Hồ Xuân Hương muốn tôn vinh. Câu thơ kết giàu sức gợi, để lại dư âm mạnh mẽ về nhân cách kiên cường của người phụ nữ.

Qua bài thơ “Bánh trôi nước”, Hồ Xuân Hương đã mượn hình ảnh chiếc bánh dân gian để nói hộ tiếng lòng bao người phụ nữ thời phong kiến: đẹp đẽ, tài hoa nhưng lại chịu nhiều bất hạnh. Đồng thời, bài thơ cũng ca ngợi phẩm giá cao quý của họ, khiến người đọc ngày nay càng thêm trân trọng vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam.

Dưới đây là phân tích bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương ngắn gọn – rõ ý – phù hợp làm bài kiểm tra hoặc bài viết:

Phân tích bài thơ Bánh trôi nước
Tác giả: Hồ Xuân Hương
Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật

1. Mở bài
Bánh trôi nước là một trong những bài thơ tiêu biểu nhất của Hồ Xuân Hương – “Bà chúa thơ Nôm”. Qua hình ảnh chiếc bánh trôi nước, tác giả không chỉ miêu tả một món bánh quen thuộc trong văn hoá dân gian mà còn ẩn dụ sâu sắc về vẻ đẹp, phẩm chất và thân phận của người phụ nữ Việt Nam trong xã hội phong kiến.

2. Thân bài
a. Hai câu đầu: Vẻ đẹp và phẩm chất người phụ nữ
“Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non”

“Trắng” và “tròn” vừa tả thực chiếc bánh trôi vừa gợi vẻ đẹp hình thể và sự trong trắng, đầy đặn, duyên dáng của người phụ nữ.
Thành ngữ “bảy nổi ba chìm” diễn tả số phận lênh đênh, nhiều biến động.
“Nước non” vừa là môi trường làm bánh, vừa tượng trưng cho cuộc đời, xã hội, nơi phụ nữ bị chi phối, không làm chủ được số phận.
→ Hai câu thơ thể hiện sự đồng cảm sâu sắc của tác giả với nỗi truân chuyên của người phụ nữ.

b. Câu ba: Sự lệ thuộc trong xã hội phong kiến
“Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn”

Hình ảnh chiếc bánh phụ thuộc vào “tay kẻ nặn” ẩn dụ cho việc cuộc đời người phụ nữ hoàn toàn bị quyết định bởi người khác: cha mẹ, chồng, lễ giáo, và những luật lệ hà khắc.
Hồ Xuân Hương phê phán xã hội phong kiến tước đoạt quyền sống và hạnh phúc của phụ nữ.
→ Đây là tiếng nói vừa xót xa vừa phẫn uất, mang tính phản kháng kín đáo.

c. Câu bốn: Khẳng định phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ
“Mà em vẫn giữ tấm lòng son”

“Lòng son” là hình ảnh tượng trưng cho sự thuỷ chung, son sắt, phẩm chất trong sáng.
Dù chịu nhiều sóng gió, người phụ nữ vẫn giữ giá trị đạo đức và nhân phẩm của mình.
→ Kết thúc bài thơ vừa thể hiện niềm tự hào về người phụ nữ, vừa gửi gắm khát vọng được trân trọng và giải phóng.

3. Kết bài
Bài thơ Bánh trôi nước là một kiệt tác ngắn gọn mà sâu sắc của Hồ Xuân Hương. Qua hình ảnh chiếc bánh dân gian, tác giả đã gửi gắm tiếng nói đầy nhân văn về vẻ đẹp, phẩm chất và nỗi bất hạnh của phụ nữ trong xã hội phong kiến. Đồng thời, bài thơ còn là tuyên ngôn mạnh mẽ về quyền được yêu thương và được sống đúng giá trị của mỗi con người.

Nếu bạn muốn, mình có thể viết một bài phân tích hoàn chỉnh thành đoạn văn, hoặc dàn ý chi tiết, hoặc mở bài – kết bài sáng tạo nhé!

Chắc chắn! Dưới đây là phân tích bài thơ “Bánh trôi nước” của Hồ Xuân Hương theo cách chi tiết, dễ hiểu:

1. Tác giả và hoàn cảnh sáng tác
Tác giả: Hồ Xuân Hương (1772–1822) – nổi tiếng với những bài thơ về người phụ nữ, cuộc sống và quan niệm xã hội, thường có giọng điệu vừa tinh tế vừa sắc sảo.
Hoàn cảnh: Thơ bà phản ánh thân phận người phụ nữ, cuộc sống xã hội phong kiến, thường chịu nhiều áp lực và định kiến.

2. Bố cục và nội dung chính
Bài thơ có thể chia làm hai phần chính:

Hai câu đầu: Miêu tả chiếc bánh trôi nước: “Thân em vừa trắng lại vừa tròn / Béo mẩy hương nồng biết bao nhiêu”.

Chiếc bánh trôi nước được ví với người phụ nữ: đẹp, trong sáng, đầy đặn.
Ẩn dụ về nhan sắc, phẩm chất và tâm hồn người phụ nữ.
Hai câu sau: Thể hiện tâm trạng và số phận: “Đêm nằm chờ gió chiều trăng nhạt / Bấy giờ đâu biết đời nghiệt ngã”.

Bánh trôi dù đẹp vẫn phải trôi nổi, tượng trưng cho cuộc đời người phụ nữ trong xã hội phong kiến: chịu nhiều bất công, long đong, bị định kiến.
Ý nhấn mạnh sự mong manh, trôi nổi và khó đoán định của cuộc sống.

3. Nghệ thuật
Ẩn dụ và so sánh: Chiếc bánh trôi nước tượng trưng cho người phụ nữ, vừa đẹp vừa mềm mại, nhưng số phận bấp bênh.
Ngôn từ giản dị mà gợi hình: “trắng”, “tròn”, “nước”, “hương nồng”… khiến hình ảnh vừa sinh động vừa giàu cảm xúc.
Thể thơ lục bát: Nhịp điệu uyển chuyển, mềm mại, dễ nhớ, gần gũi với ca dao dân gian.

4. Nội dung tư tưởng
Phản ánh thân phận người phụ nữ: Đẹp nhưng yếu đuối, dễ bị cuốn theo dòng đời, bị xã hội phong kiến trói buộc.
Phê phán xã hội phong kiến: Qua hình ảnh bánh trôi, Hồ Xuân Hương tố cáo định kiến, bất công đối với phụ nữ.
Ca ngợi phẩm chất người phụ nữ: Dù trôi nổi nhưng vẫn trong sáng, đẹp đẽ, đầy đặn về hình thức và hương thơm (tâm hồn).

5. Nhận xét
Bài thơ ngắn gọn nhưng sâu sắc, vừa tả thực vừa ẩn dụ, vừa cảm xúc vừa phản ánh xã hội, thể hiện tài năng quan sát, tinh tế trong ngôn từ của Hồ Xuân Hương.

Nếu bạn muốn, mình có thể viết phiên bản phân tích ngắn gọn, dễ học thuộc, 4–5 câu, phù hợp học sinh cấp 2 ôn bài nhanh.

Bạn có muốn mình làm luôn không?

1. Phân tích nghĩa đen (Tả thực chiếc bánh)
Hai câu thơ đầu tiên tả hình dáng và cấu tạo của chiếc bánh trôi nước một cách chân thực, đúng với thực tế làm bánh của người Việt:
 
Thân em vừa trắng lại vừa tròn,
Bảy nổi ba chìm với nước non.
"Trắng" và "tròn": Đây là hai tính từ miêu tả màu sắc (trắng của bột nếp) và hình dáng (tròn trịa) đặc trưng của chiếc bánh. Nó cũng là tiêu chuẩn của một chiếc bánh ngon, hoàn hảo.
"Bảy nổi ba chìm": Cụm từ này miêu tả quá trình luộc bánh: khi sống thì chìm, khi chín thì nổi lên mặt nước. Đây là quy luật vật lý tự nhiên của việc làm bánh trôi.
 
2. Phân tích nghĩa ẩn dụ (Thân phận người phụ nữ)
Giá trị sâu sắc của bài thơ nằm ở nghĩa ẩn dụ. Hình ảnh chiếc bánh trôi nước chính là biểu tượng cho thân phận, vẻ đẹp và cuộc đời của người phụ nữ trong xã hội phong kiến đầy bất công:
"Thân em vừa trắng lại vừa tròn": Ẩn dụ cho vẻ đẹp hình thể đầy đặn, phúc hậu, và quan trọng hơn là vẻ đẹp tâm hồn trong trắng, đoan trang, phẩm hạnh của người phụ nữ Việt Nam. Mở đầu bằng cụm từ "Thân em" (cách xưng hô quen thuộc trong ca dao, dân ca) càng làm nổi bật sự nhỏ bé, yếu thế và số phận phụ thuộc của họ.
"Bảy nổi ba chìm với nước non": Ẩn dụ cho số phận long đong, lận đận, nhiều gian truân, chìm nổi trong cuộc đời của người phụ nữ. Họ phải chịu nhiều khổ cực, bất hạnh, không thể tự quyết định vận mệnh của mình, phó mặc cho hoàn cảnh xã hội.
 
3. Khẳng định phẩm giá và bản lĩnh (Hai câu kết)
Hai câu thơ cuối cùng là sự khẳng định mạnh mẽ, đầy tự hào về nhân cách và phẩm giá của người phụ nữ, dù trong hoàn cảnh nào:
 
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn,
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.
"Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn": Câu thơ này nói lên sự phụ thuộc hoàn toàn của người phụ nữ vào người khác (ở đây là "kẻ nặn" - người chồng, gia đình chồng, hay xã hội phong kiến nói chung). Cuộc đời họ sướng hay khổ, hạnh phúc hay bất hạnh đều do người khác định đoạt.
"Mà em vẫn giữ tấm lòng son": Đây là câu thơ đắt giá nhất, thể hiện bản lĩnh kiên cường của người phụ nữ. Dù số phận có long đong đến đâu, dù bị vùi dập thế nào, họ vẫn giữ được phẩm chất cao quý, "tấm lòng son" (lòng chung thủy, son sắt, trong sạch, nhân hậu).
 
Tổng kết
Bài thơ "Bánh trôi nước" là một tác phẩm nghệ thuật vịnh vật xuất sắc. Bằng hình ảnh giản dị, gần gũi và nghệ thuật ẩn dụ tài tình, Hồ Xuân Hương đã gửi gắm niềm cảm thông sâu sắc với thân phận chìm nổi của người phụ nữ, đồng thời ca ngợi vẻ đẹp hình thể, tâm hồn và sự kiên trinh, phẩm giá cao quý của họ. Bài thơ là một tiếng nói nhân văn vượt thời gian, là bông hoa rực rỡ trong nền văn học Việt Nam.
 
 
 

Bài thơ "Bánh trôi nước" của nữ sĩ Hồ Xuân Hương là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ "Bà Chúa thơ Nôm", nổi bật với nghệ thuật tài tình mượn vật để nói về người (nghệ thuật ẩn dụ). Bài thơ không chỉ miêu tả một món ăn dân dã mà còn chứa đựng tầng tầng lớp lớp ý nghĩa sâu sắc về thân phận và phẩm giá của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa. 
 
Phân tích chi tiết bài thơ:
Nguyên văn bài thơ:
 
Thân em vừa trắng lại vừa tròn,
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn,
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.
 
1. Nghĩa tả thực (Nghĩa đen): Hình ảnh chiếc bánh trôi nước
Bốn câu thơ miêu tả chính xác quá trình làm và luộc bánh trôi nước, một món ăn quen thuộc của Việt Nam: 
"Thân em vừa trắng lại vừa tròn": Miêu tả hình dáng bên ngoài của chiếc bánh: làm từ bột nếp, màu trắng, nặn thành viên tròn trịa.
"Bảy nổi ba chìm với nước non": Quá trình luộc bánh: khi sống thì chìm, khi chín thì nổi lên mặt nước, thể hiện sự thay đổi trạng thái trong nồi nước sôi.
"Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn": Nói về việc nhào bột: bột có thể rắn hoặc nát tùy thuộc vào tay người nặn khéo hay vụng.
"Mà em vẫn giữ tấm lòng son": Nhân bánh bên trong là viên đường đỏ (đường mật), dù luộc chín vẫn giữ nguyên màu đỏ son, vị ngọt.
 
2. Nghĩa ẩn dụ (Nghĩa bóng): Thân phận người phụ nữ
Thông qua hình ảnh chiếc bánh, Hồ Xuân Hương đã tinh tế phản ánh vẻ đẹp và số phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến: 
"Thân em vừa trắng lại vừa tròn": Đây là lời tự bạch, ca ngợi vẻ đẹp ngoại hình của người phụ nữ Việt Nam: dung mạo xinh đẹp, phúc hậu, đầy đặn, khỏe khoắn. Cụm từ "Thân em" mang âm hưởng ca dao, thể hiện sự khiêm nhường, dịu dàng.
"Bảy nổi ba chìm với nước non": Ẩn dụ cho số phận lênh đênh, bấp bênh, không ổn định, chịu nhiều gian truân, vất vả trong cuộc đời. Cụm từ "bảy nổi ba chìm" là thành ngữ quen thuộc, nhấn mạnh sự chìm nổi, không tự chủ được cuộc sống của mình giữa dòng đời rộng lớn, đầy bất trắc của xã hội phong kiến.
"Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn": Thể hiện sự phụ thuộc hoàn toàn của người phụ nữ vào người khác, cụ thể là người cha, người chồng hay định kiến xã hội "cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy". Họ không có quyền tự quyết định hạnh phúc hay tương lai của mình.
"Mà em vẫn giữ tấm lòng son": Đây là câu thơ hay nhất, thể hiện bản lĩnh kiên cường và phẩm giá cao quý của người phụ nữ. Dù hoàn cảnh có khắc nghiệt, bị vùi dập, họ vẫn giữ được sự trong trắng, thủy chung, son sắt trong tâm hồn và nhân cách. 
 
Giá trị nghệ thuật và nội dung
Nghệ thuật: Sử dụng tài tình thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật, kết hợp với ngôn ngữ dân gian mộc mạc, giàu hình ảnh. Đặc biệt, nghệ thuật ẩn dụ sâu sắc và việc sử dụng mô-típ ca dao "Thân em như..." đã làm nên sức sống mãnh liệt cho bài thơ.
Nội dung: Bài thơ là tiếng nói cảm thông sâu sắc của Hồ Xuân Hương với thân phận bất hạnh của người phụ nữ, đồng thời là lời khẳng định mạnh mẽ về vẻ đẹp tâm hồn và bản lĩnh kiên cường của họ trong một xã hội còn nhiều bất công.