BÀI ĐỌC HIỂU: “QUA ĐÈO NGANG” – BÀ HUYỆN THANH QUAN
“Qua Đèo Ngang” là một trong những bài thơ nổi tiếng nhất của Bà Huyện Thanh Quan, được viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật. Bài thơ không chỉ khắc họa vẻ đẹp hoang sơ, cổ kính của cảnh Đèo Ngang mà còn gửi gắm nỗi niềm tâm trạng u hoài của nhà thơ trước cảnh đời và vận nước.

Mở đầu bài thơ, Đèo Ngang hiện lên với vẻ đẹp vừa hùng vĩ vừa tĩnh lặng:
“Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.”
Chỉ hai câu thơ đã gợi ra một không gian thiên nhiên hoang sơ, cây lá mọc chen chúc giữa núi đá, gợi cảm giác chật chội, heo hút. Thời điểm “bóng xế tà” khiến cảnh vật nhuốm màu buồn bã, tạo nên nền cho tâm trạng của người đi đường.

Hai câu tiếp theo khắc họa sự sống của con người nơi đây:
“Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà.”
“Lom khom”, “lác đác” là những từ gợi tả sự ít ỏi, nhỏ bé, đơn độc của đời sống dân cư. Cảnh vật có người nhưng vẫn vắng vẻ, như càng làm nổi bật nỗi cô đơn của tác giả.

Đến hai câu luận, nỗi nhớ quê hương dâng lên tha thiết:
“Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.”
Tiếng chim quốc, chim đa đa gợi buồn, như tiếng lòng nhà thơ đang thổn thức nhớ quê, nhớ nhà. Đây là sự hòa quyện giữa cảnh và tình – đặc trưng của thơ trung đại.

Hai câu kết đọng lại cảm giác bâng khuâng, đơn độc:
“Dừng chân đứng lại trời non nước
Một mảnh tình riêng ta với ta.”
Giữa trời đất bao la, tác giả như chỉ còn lại đối diện với chính mình. Nỗi nhớ thương, nỗi hoài cổ chất chứa trong lòng không biết sẻ chia cùng ai.

Bài thơ “Qua Đèo Ngang” thành công ở nghệ thuật tả cảnh ngụ tình, ngôn từ tinh tế, gợi buồn. Tác phẩm không chỉ là bức tranh phong cảnh thiên nhiên mà còn là tiếng lòng mang nỗi niềm cô đơn, hoài cổ của một người phụ nữ tài hoa trước cảnh dời đổi của thời cuộc.

Dưới đây là một bài đọc hiểu về bài thơ "Qua Đèo Ngang" của Bà Huyện Thanh Quan, giúp em nắm được nội dung, nghệ thuật và ý nghĩa của tác phẩm:

📘 Đọc Hiểu Bài Thơ "Qua Đèo Ngang"
1. Giới thiệu tác phẩm
• Tác giả: Bà Huyện Thanh Quan (nữ sĩ thời Nguyễn, nổi tiếng với phong cách thơ trang nhã, sâu lắng).
• Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đường luật.
• Hoàn cảnh sáng tác: Trên đường vào kinh nhậm chức, bà đi qua Đèo Ngang – một địa danh nổi tiếng ở Quảng Bình.

2. Nội dung chính
Bài thơ thể hiện tâm trạng cô đơn, hoài niệm và nỗi buồn của tác giả khi đứng trước cảnh thiên nhiên hoang vắng nơi Đèo Ngang. Qua đó, bà bộc lộ nỗi nhớ quê hương, nỗi niềm về thế sự và thân phận.

3. Phân tích nghệ thuật
• Tả cảnh ngụ tình: Cảnh vật hoang sơ, vắng vẻ gợi lên nỗi cô đơn của người đi xa.
• Ngôn ngữ trang nhã, tinh tế: Dùng từ cổ kính, giàu hình ảnh như “cỏ cây chen đá”, “lá rơi rụng”.
• Nghệ thuật đối: Các cặp câu đối nhau cân xứng, hàm súc, thể hiện rõ tâm trạng.
• Điệp từ “ta”: Nhấn mạnh sự cô đơn, lạc lõng giữa không gian rộng lớn.

4. Ý nghĩa bài thơ
• Bài thơ không chỉ là bức tranh thiên nhiên mà còn là bức tranh tâm hồn của một người phụ nữ trí thức, mang nặng nỗi niềm thế sự.
• Thể hiện tình yêu quê hương, đất nước và sự trăn trở về nhân sinh, thời cuộc.

5. Câu hỏi đọc hiểu mẫu
1. Bài thơ “Qua Đèo Ngang” được viết theo thể thơ gì?
2. Tâm trạng của tác giả khi qua Đèo Ngang là gì?
3. Hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ có ý nghĩa gì?
4. Tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật nào nổi bật trong bài thơ?
5. Qua bài thơ, em cảm nhận được điều gì về con người Bà Huyện Thanh Quan?