Bài thơ "Không ngủ được" của Hồ Chí Minh là một tác phẩm ngắn gọn nhưng chứa đựng những tầng ý nghĩa sâu sắc, thể hiện rõ vẻ đẹp của một người chiến sĩ vĩ đại và một tâm hồn nghệ sĩ lãng mạn. Dưới đây là phân tích chi tiết:

Phân tích bài thơ

Bài thơ được viết theo thể thơ tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu bảy chữ), một thể thơ quen thuộc trong văn học cổ điển phương Đông.

1. Hình ảnh và ngôn ngữ:

Bối cảnh: Bài thơ mở đầu bằng một hình ảnh rất đỗi quen thuộc trong đêm khuya: "Một canh, hai canh lại ba canh". Thời gian trôi đi trong sự trằn trọc, thao thức của Bác, cho thấy một đêm dài không ngủ.
Hình ảnh thiên nhiên: Bác không ngủ nhưng vẫn cảm nhận được sự thay đổi của thiên nhiên: "Trằn trọc băn khoăn giấc chẳng thành". Sau đó, Bác nhìn ra bên ngoài và cảm nhận được sự chuyển mình của vạn vật: "Canh bốn, canh năm vừa chợp mắt / Sao vàng năm cánh mộng hồn bay".

"Canh bốn, canh năm" là thời điểm gần sáng.
"Sao vàng năm cánh" có thể hiểu là sao trên bầu trời, nhưng cũng có thể là biểu tượng của lá cờ Tổ quốc.
Sự đối lập:

Giữa ngoại cảnh và nội tâm: Cảnh vật xung quanh yên tĩnh nhưng lòng Bác lại trăn trở, băn khoăn.
Giữa hình ảnh "không ngủ được" và sự "mộng hồn bay": Dù thể xác không chợp mắt, tâm hồn Bác vẫn bay bổng, hướng về một tương lai tươi sáng của dân tộc.
2. Nội dung và tư tưởng:

Nỗi lo nước, thương dân: Nguyên nhân chính khiến Bác không ngủ được không phải là vì bản thân thiếu thốn hay mệt mỏi, mà là vì "nỗi lo nước, thương dân". Tâm hồn Bác luôn trăn trở về vận mệnh của đất nước. Từng giây, từng phút, Bác đều nghĩ đến cách mạng, đến cuộc kháng chiến gian khổ. Đây là biểu hiện của một tình yêu dân tộc nồng nàn, sâu sắc.
Phong thái ung dung, lạc quan: Dù đang trong hoàn cảnh khó khăn, Bác vẫn không hề bi lụy hay than vãn. Nỗi lo lắng được thể hiện một cách rất tự nhiên. Sự chuyển mình từ "trằn trọc băn khoăn" sang "mộng hồn bay" cho thấy tinh thần lạc quan, tin tưởng vào tương lai của Bác. Điều này thể hiện một phong thái của một vị lãnh tụ kiên cường, bất khuất.
Sự gắn kết giữa tâm hồn chiến sĩ và tâm hồn thi sĩ:

Chất chiến sĩ: Thể hiện qua nỗi lo nước, lo dân, tinh thần trách nhiệm với Tổ quốc.
Chất thi sĩ: Thể hiện qua sự nhạy cảm với thiên nhiên, khả năng cảm nhận vẻ đẹp của "sao vàng năm cánh" và những rung động sâu sắc trong tâm hồn.

Đánh giá chung

"Không ngủ được" là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ của Hồ Chí Minh. Bài thơ ngắn gọn, súc tích nhưng đã khắc họa một cách chân thực và cảm động hình tượng Bác Hồ: một người chiến sĩ vĩ đại luôn thao thức vì dân, vì nước; đồng thời là một tâm hồn thi sĩ lãng mạn, luôn tìm thấy vẻ đẹp trong mọi hoàn cảnh.

Bài thơ đã để lại trong lòng người đọc ấn tượng sâu sắc về một vị lãnh tụ không chỉ có tài năng mà còn có một trái tim nhân hậu, luôn dành trọn tình yêu thương cho dân tộc mình.