1. Tóm tắt tình huống đoạn trích “Bóp nát quả cam”
Đoạn trích xoay quanh cuộc trò chuyện giữa cô Hiền và ông cựu Trung tá – chồng người chị gái của cô, trong một buổi gặp mặt tại nhà cô Hiền. Trong đó, ông cựu Trung tá – với vẻ bức xúc và bất mãn – đã bóp nát quả cam sau khi phát biểu về sự hỗn loạn của xã hội. Hành động ấy trở thành hình ảnh giàu ý nghĩa.

 2. Tình huống cuộc thoại
Thời điểm: Sau chiến tranh, đất nước hòa bình nhưng còn nhiều bất cập, lộn xộn trong xã hội.
Không gian: Trong một buổi họp mặt gia đình mang không khí thân mật.
Sự kiện nổi bật: Người cựu Trung tá thể hiện thái độ bi quan về xã hội; cô Hiền có cách ứng xử điềm tĩnh, thực tế.
→ Đây là tình huống mang tính xung đột quan điểm sống: một bên là bất mãn, cực đoan; một bên là bản lĩnh, điềm tĩnh và yêu nước một cách đúng mực.

 3. Phân tích tính cách các nhân vật qua lời thoại
 Nhân vật ông cựu Trung tá
Lời thoại: Mang đầy sự bực bội, chán nản, ông nói rằng:

“Bọn trẻ bây giờ hỗn láo, xã hội đảo lộn hết rồi...”
Hành động: Bóp nát quả cam trong tay → thể hiện sự căng thẳng, bức xúc đến mức không kiềm chế được.
Tính cách nổi bật:

Cứng nhắc, bảo thủ, không chấp nhận thực tại thay đổi.
Mang tâm lý thất vọng và bất lực khi lý tưởng cá nhân không còn phù hợp với thời cuộc.
Đại diện cho lớp người từng có vị trí trong xã hội cũ, gặp khó khăn khi thích nghi với xã hội mới.
 Nhân vật cô Hiền
Lời thoại: Từ tốn, khôn khéo nhưng đầy bản lĩnh. Ví dụ:

“Mình sống cho ra sống, đừng than vãn, đừng oán trách...”
Thái độ: Bình tĩnh, không phản ứng thái quá với hành động của ông cựu Trung tá.
Tính cách nổi bật:

Kiên định, sâu sắc, sống có lý trí và có trách nhiệm với đất nước.
Không cực đoan, cũng không quá bi quan – cô chọn thái độ sống thực tế và tích cực.
Thể hiện hình ảnh người phụ nữ Hà Nội trí tuệ, bản lĩnh, yêu nước thầm lặng.

 4. Ý nghĩa hình ảnh “bóp nát quả cam”
Là hành động biểu tượng cho cảm xúc uất ức, bất lực của một con người khi cảm thấy mình bị xã hội bỏ rơi.
Trái ngược với đó là sự điềm tĩnh của cô Hiền, cho thấy một thái độ sống tích cực và thích ứng linh hoạt.

Qua các lượt thoại và hành động trong đoạn trích "Bóp nát quả cam", Nguyễn Khải đã xây dựng thành công hai nhân vật đối lập:

Một bên là người bảo thủ, thất vọng vì không thích nghi được;
Một bên là người bản lĩnh, lý trí, tin vào cuộc sống và sự thay đổi tích cực.
→ Tác phẩm không chỉ phản ánh tình hình xã hội sau chiến tranh, mà còn khắc họa sâu sắc tâm lý con người trong thời kỳ chuyển mình của đất nước.