Biện pháp tu từ so sánh là một kỹ thuật nghệ thuật trong văn học giúp làm nổi bật và làm rõ nghĩa của một sự vật, hiện tượng, cảm xúc, qua đó tạo ra sự liên tưởng, hình ảnh sinh động, dễ hình dung cho người đọc. Khi so sánh, ta sẽ sử dụng hình ảnh, đối tượng quen thuộc để đối chiếu với đối tượng được miêu tả, làm cho đối tượng ấy trở nên dễ hiểu hơn hoặc thậm chí là mang một sắc thái cảm xúc đặc biệt.

Trong đoạn thơ:

"Hạnh phúc đôi khi như sông
Vô tư trôi về biển cả
Chẳng cần biết mình đầy vơi"

Tác dụng của biện pháp so sánh trong đoạn thơ này là:

Giúp hình ảnh trở nên sinh động, dễ hiểu: So sánh hạnh phúc với "sông" khiến người đọc dễ dàng hình dung được đặc tính của hạnh phúc. Sông thường vô tư chảy, không có sự tính toán, không bận tâm đến dòng chảy của mình, giống như hạnh phúc trong cuộc sống đôi khi đến một cách tự nhiên, không cần quá quan tâm đến việc mình có đầy hay vơi.
Khắc họa đặc điểm của hạnh phúc: Hạnh phúc trong bài thơ được mô tả là "vô tư trôi về biển cả", một cách tự do, không bận tâm, thể hiện sự bình an và tự tại trong cuộc sống. So sánh với con sông làm cho hạnh phúc trở nên nhẹ nhàng, không ép buộc, không ràng buộc.
Tạo sự liên tưởng mạnh mẽ về sự vô tư của hạnh phúc: Biện pháp so sánh này không chỉ giúp làm rõ tính chất của hạnh phúc mà còn nhấn mạnh rằng hạnh phúc không phải lúc nào cũng là những thứ ta có thể kiểm soát được, giống như con sông không thể quyết định hướng đi của mình.

Biện pháp tu từ so sánh trong đoạn thơ:

"Hạnh phúc đôi khi như sông
Vô tư trôi về biển cả
Chẳng cần biết mình đầy vơi"

→ So sánh "hạnh phúc" với "sông" có tác dụng rất tinh tế và sâu sắc:

Làm cho khái niệm trừu tượng trở nên cụ thể, dễ cảm nhận:
"Hạnh phúc" vốn là một khái niệm mơ hồ, nhưng khi được so sánh với "sông" – một hình ảnh quen thuộc, sinh động – thì trở nên gần gũi, dễ hình dung hơn.
Gợi cảm xúc nhẹ nhàng, thanh thản:
Dòng sông "vô tư trôi về biển cả" tạo nên cảm giác yên bình, tự nhiên, giống như khi con người cảm thấy hạnh phúc mà không cần quá lo nghĩ hay toan tính.
Thể hiện triết lý sống:
So sánh này như một lời nhắn nhủ rằng hạnh phúc đôi khi không nằm ở việc "đầy hay vơi" – không phụ thuộc vào điều kiện vật chất hay sự đủ đầy, mà ở tâm thế tự do, vô tư, biết hài lòng với hiện tại.
→ Tóm lại, biện pháp so sánh giúp diễn đạt nội dung một cách gợi hình, gợi cảm, đồng thời truyền tải một thông điệp sâu sắc về hạnh phúc và cuộc sống.