Bài thơ "Qua Đèo Ngang" của Bà Huyện Thanh Quan là một trong những tác phẩm nổi bật của văn học trung đại Việt Nam. Bài thơ không chỉ bày tỏ tâm trạng của tác giả khi qua một cảnh đẹp mà còn phản ánh sự cô đơn, nỗi nhớ quê hương và lòng hoài niệm của một người phụ nữ xa xứ. Sau đây là dàn ý chi tiết để phân tích bài thơ "Qua Đèo Ngang."

I. Mở bài:
Giới thiệu về tác giả: Bà Huyện Thanh Quan, một trong những nữ thi sĩ nổi bật của văn học trung đại, nổi tiếng với những bài thơ mang đậm tính tự sự và phong cách thơ trữ tình.
Giới thiệu tác phẩm: "Qua Đèo Ngang" là bài thơ viết về chuyến đi qua Đèo Ngang, một địa danh nổi tiếng, nhưng qua đó, tác giả cũng thể hiện nỗi lòng của mình với quê hương, những suy tư về cuộc đời.

II. Thân bài:
1. Hoàn cảnh ra đời của bài thơ:
Bài thơ được viết khi Bà Huyện Thanh Quan đi qua Đèo Ngang (nằm giữa hai tỉnh Quảng Bình và Hà Tĩnh) trong một chuyến đi xa nhà.
Đây là thời kỳ nữ thi sĩ phải sống xa quê hương và đối mặt với nhiều nỗi niềm, đặc biệt là cảm giác cô đơn, thiếu vắng quê nhà.
2. Khung cảnh thiên nhiên qua Đèo Ngang:
Cảnh vật xung quanh:

Tác giả mô tả cảnh vật tại Đèo Ngang qua những từ ngữ đầy hoang vắng: "Bước tới đèo Ngang bóng xế tà."
"Đèo Ngang" là một đèo cao, gập ghềnh, lại mang vẻ hoang sơ, khiến cho người đi qua không khỏi cảm giác cô quạnh, u buồn.
"Bóng xế tà" - từ "tà" là thời gian chiều tối, tạo ra không gian tĩnh mịch, vắng lặng, gợi lên cảm giác mệt mỏi, bơ vơ của người lữ khách.
Cảnh vật gợi lên tâm trạng cô đơn, nhớ quê:

Tác giả nhìn thấy cảnh vật hoang vắng, núi rừng, trời đất, cùng với hình ảnh "cỏ cây" gợi cảm giác buồn bã, xa cách. Những cảnh vật như vậy càng làm nổi bật sự cô đơn của tác giả.
Từ đó, tâm trạng của tác giả càng trở nên sâu lắng, buồn bã khi phải xa quê hương, xa người thân yêu.
3. Cảm xúc của tác giả về quê hương:
Nỗi nhớ quê hương:

Lúc này, người thi sĩ không chỉ nhìn thấy Đèo Ngang mà còn tưởng tượng về quê nhà, về cảnh vật thân thuộc. Cảnh vật nơi đây khiến cho lòng người càng thêm xót xa, nhớ nhung.
Lý do nỗi nhớ này xuất phát từ việc bà phải sống xa quê hương và không thể trở về.
Nỗi cô đơn, buồn bã của tác giả:

Bà Huyện Thanh Quan không chỉ miêu tả cảnh vật mà còn diễn tả nỗi cô đơn, sự lẻ loi trong chuyến đi qua Đèo Ngang.
Hình ảnh "nhớ quê hương" càng làm tăng thêm sự mỏi mệt trong lòng tác giả.
4. Đoạn kết của bài thơ:
Nỗi lòng của người phụ nữ xa quê:

Trong đoạn kết, bà Huyện Thanh Quan thốt lên với những lời tự sự, mong muốn tìm lại một chút gì đó gần gũi, thân thuộc để vơi đi nỗi nhớ.
Mặc dù bài thơ không quá rõ ràng trong việc thể hiện cảm xúc của tác giả, nhưng sự cô đơn, nỗi nhớ vẫn thấm đẫm trong từng câu chữ.
Cảnh vật hoang vu của Đèo Ngang đã làm nổi bật tâm trạng bồi hồi, đau khổ khi nghĩ về quê hương của tác giả.

III. Kết bài:
Khái quát lại nội dung bài thơ:

"Qua Đèo Ngang" là một tác phẩm thể hiện sự gắn bó của tác giả với quê hương, đặc biệt là tâm trạng của một người phụ nữ sống xa nhà.
Ý nghĩa của bài thơ:

Bài thơ không chỉ là một bức tranh thiên nhiên đẹp mà còn là một bài học về tình cảm quê hương, về sự tha thiết với nơi chôn nhau cắt rốn. Nó cũng phản ánh nỗi cô đơn, nhớ nhung và những suy tư của con người về cuộc đời.
Bài thơ mang đậm tính trữ tình và tâm trạng của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa.

IV. Những điểm cần lưu ý khi phân tích:
Sử dụng các biện pháp nghệ thuật: Trong bài thơ, Bà Huyện Thanh Quan sử dụng rất nhiều biện pháp nghệ thuật như ẩn dụ, so sánh, đối lập để tạo nên một không gian đầy cảm xúc và mang đậm tính chất trữ tình.
Tâm trạng nhân vật: Phân tích sự thay đổi tâm trạng của tác giả qua các khung cảnh khác nhau và làm rõ sự ảnh hưởng của cảnh vật đến nội tâm của người viết.

Kết luận:
Dàn ý trên giúp ta phân tích bài thơ "Qua Đèo Ngang" một cách chi tiết, từ bối cảnh, khung cảnh thiên nhiên, cảm xúc của tác giả, cho đến những thông điệp sâu sắc mà tác phẩm truyền tải. Bài thơ không chỉ là một bức tranh phong cảnh tuyệt đẹp mà còn là một bản tình ca buồn đầy tiếc nuối về quê hương và nỗi niềm của người đi xa.