Bài thơ "Bánh trôi nước" của Hồ Xuân Hương là một trong những tác phẩm tiêu biểu của nữ thi sĩ nổi tiếng trong văn học trung đại Việt Nam. Bài thơ không chỉ thể hiện những cảm xúc riêng của tác giả mà còn ẩn chứa nhiều ý nghĩa sâu sắc về cuộc sống, tình yêu và thân phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.

I. Bố cục bài thơ:
Bài thơ "Bánh trôi nước" gồm có 4 câu, chia làm 2 phần:

Phần 1 (Câu 1-2): Miêu tả hình ảnh chiếc bánh trôi nước – biểu tượng cho người phụ nữ.
Phần 2 (Câu 3-4): Phân tích tâm trạng và số phận của người phụ nữ, gắn liền với hình ảnh chiếc bánh trôi nước.
II. Phân tích bài thơ:
Hình ảnh chiếc bánh trôi nước:

Trong câu mở đầu, tác giả miêu tả chiếc bánh trôi nước với hình ảnh sinh động: "Bánh trôi nước, nước trong veo, / Để ngoài trời nắng, héo mày héo mỏ". Chiếc bánh trôi nước có dáng tròn, màu trắng, mềm mại, hình ảnh này giống như người phụ nữ trong xã hội phong kiến, dịu dàng, nhỏ bé, mong manh và dễ bị tổn thương.
"Bánh trôi nước" còn là hình ảnh tượng trưng cho cảm giác yếu đuối, mỏng manh, dễ bị sự đời cuốn trôi, khiến người đọc dễ dàng liên tưởng đến thân phận của những người phụ nữ trong xã hội phong kiến – bị áp bức, chịu nhiều sự ràng buộc, không thể tự do.
Ý nghĩa ẩn dụ về thân phận người phụ nữ:

Chiếc bánh trôi nước chính là biểu tượng của người phụ nữ trong xã hội xưa, luôn chịu đựng những gánh nặng cuộc sống và sự chi phối của xã hội. Việc bánh trôi trên dòng nước gợi lên hình ảnh mỏng manh và dễ bị cuốn trôi, như thân phận của những người phụ nữ bị ràng buộc bởi luật lệ, phụ thuộc vào đàn ông và bị lệ thuộc vào số phận.
Dù vậy, bánh trôi nước lại có một lớp vỏ ngoài trắng ngần, cũng giống như vẻ ngoài ngoan hiền, trong sáng của người phụ nữ, nhưng bên trong lại là hạt đậu xanh – một sự tượng trưng cho tình cảm và nội tâm phong phú. Điều này thể hiện rằng bên trong người phụ nữ có những suy tư và tâm tư sâu sắc mà ít ai hiểu được.
Biểu hiện của lòng kiên cường và sự tự tin:

Mặc dù bài thơ diễn tả một thân phận người phụ nữ có phần bi kịch, nhưng không thể phủ nhận sự kiên cường và sức sống mạnh mẽ mà họ mang trong mình. Dù thế giới có cuốn trôi họ, những khao khát, hy vọng, mơ ước vẫn luôn hiện diện trong tâm hồn họ, giống như hạt đậu xanh trong bánh trôi vẫn được bảo vệ dù có vỏ bọc mỏng manh.
Tình yêu và số phận:

Bánh trôi nước còn gợi lên một hình ảnh đầy ẩn ý về tình yêu. Người phụ nữ trong xã hội phong kiến thường bị kiềm kẹp trong tình yêu và hôn nhân. Mặc dù họ có thể tình yêu mãnh liệt, nhưng vẫn phải chấp nhận một số phận đã được định đoạt.
III. Đánh giá giá trị tác phẩm:
Giá trị nghệ thuật:

Hồ Xuân Hương sử dụng những hình ảnh đơn giản, dễ hiểu nhưng lại sâu sắc và có tính biểu tượng cao. Qua hình ảnh chiếc bánh trôi nước, bà đã khắc họa sinh động thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến, mang đến cho bài thơ một chiều sâu cảm xúc lớn.
Các biện pháp tu từ như ẩn dụ, so sánh, và hình ảnh đối lập được tác giả sử dụng một cách tinh tế, tạo nên một không khí vừa duyên dáng, vừa đau đớn, thể hiện sự tương phản giữa sự mong manh và kiên cường.
Giá trị tư tưởng:

Bài thơ phản ánh thân phận và số phận bi kịch của người phụ nữ trong xã hội phong kiến, qua đó thể hiện được sự kêu gọi cho một cuộc sống tự do, bình đẳng.
Tuy nhiên, bài thơ cũng thể hiện được sức sống mãnh liệt của người phụ nữ, dù trong hoàn cảnh khó khăn nhưng vẫn luôn mang trong mình những khao khát, mơ ước.
IV. Kết luận:
Bài thơ "Bánh trôi nước" của Hồ Xuân Hương không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật tuyệt vời mà còn mang trong mình tư tưởng nhân văn sâu sắc. Qua hình ảnh chiếc bánh trôi nước, tác giả đã khắc họa một cách sinh động thân phận người phụ nữ, vừa thể hiện sự mong manh, vừa bộc lộ một sức sống kiên cường và một lòng yêu thương, hy vọng mãnh liệt. Bài thơ xứng đáng là một kiệt tác trong kho tàng văn học Việt Nam.