Bài thơ "Tự nguyện" của nhà thơ Trương Quốc Khánh là một bài thơ giàu cảm xúc, thể hiện tinh thần yêu nước, lý tưởng sống cao đẹp của thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Mạch cảm xúc của bài thơ được thể hiện qua các cung bậc sau:

Khát vọng cống hiến:Mở đầu bài thơ là những câu thơ thể hiện khát vọng được cống hiến sức trẻ cho đất nước:"Nếu là chim tôi sẽ là loài bồ câu trắng"
"Nếu là hoa tôi sẽ là một đóa hướng dương"
"Nếu là mây tôi sẽ là một vầng mây ấm" 1   1. www.xaydungdang.org.vn
www.xaydungdang.org.vn
Những hình ảnh tươi đẹp, trong sáng này thể hiện ước nguyện được hóa thân vào những điều tốt đẹp nhất để góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Tình yêu quê hương đất nước:Bài thơ thể hiện tình yêu sâu sắc đối với quê hương, đất nước. Tác giả khẳng định:"Nếu là người tôi sẽ chết cho quê hương"
Câu thơ thể hiện sự hy sinh cao cả, sẵn sàng hiến dâng cả cuộc đời cho độc lập, tự do của dân tộc.
Lý tưởng sống cao đẹp:Bài thơ thể hiện lý tưởng sống cao đẹp của thế hệ trẻ Việt Nam, đó là sống vì mọi người, vì cộng đồng. Tác giả khẳng định:"Là một điểm tựa cho những người yếu thế"
"Là ngọn lửa soi đường cho những ai lạc lối"
Những câu thơ này thể hiện tinh thần tương thân tương ái, sẵn sàng giúp đỡ những người gặp khó khăn.
Niềm tin vào tương lai:Bài thơ kết thúc bằng những câu thơ thể hiện niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước:"Và tôi sẽ mỉm cười khi Tổ quốc ca bài ca chiến thắng"
Câu thơ thể hiện niềm tin mãnh liệt vào sự thắng lợi của cuộc kháng chiến, vào một tương lai hòa bình, độc lập của dân tộc.
Tóm lại, mạch cảm xúc của bài thơ "Tự nguyện" là sự kết hợp hài hòa giữa khát vọng cống hiến, tình yêu quê hương đất nước, lý tưởng sống cao đẹp và niềm tin vào tương lai. Bài thơ đã khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự lực tự cường và khát vọng hòa bình của thế hệ trẻ Việt Nam.