Mở bài:

"Nhà mẹ Lê" của Thạch Lam là một trong những tác phẩm tiêu biểu của nhà văn, khắc họa chân thực cuộc sống nghèo khổ, vất vả của những người dân ngụ cư. Bằng ngòi bút tinh tế, giàu cảm xúc, tác giả đã tạo nên một bức tranh sinh động về cuộc sống gia đình mẹ Lê, đồng thời bộc lộ những nét đặc sắc về nghệ thuật kể chuyện.

Thân bài:

Ngôn ngữ giản dị, giàu hình ảnh:

• Ngôn ngữ của Thạch Lam trong "Nhà mẹ Lê" rất giản dị, gần gũi với đời sống thường ngày của người dân. Ông sử dụng nhiều từ ngữ địa phương, những câu văn ngắn gọn, dễ hiểu.
• Tác giả sử dụng nhiều hình ảnh so sánh, ẩn dụ để khắc họa rõ nét cảnh vật, con người. Ví dụ: "da mặt và chân tay nhăn nheo như một quả trám khô", "những đứa con như những con gà con". Những hình ảnh này không chỉ tăng tính sinh động cho câu văn mà còn giúp người đọc cảm nhận sâu sắc hơn về cuộc sống khó khăn của gia đình mẹ Lê.

Cốt truyện đơn giản, tập trung vào tâm lý nhân vật:

Cốt truyện của truyện khá đơn giản, xoay quanh cuộc sống hàng ngày của gia đình mẹ Lê. Tuy nhiên, tác giả không tập trung vào những biến cố lớn mà đi sâu vào miêu tả tâm lý nhân vật.

Qua những chi tiết nhỏ nhặt, Thạch Lam đã khắc họa thành công hình ảnh người mẹ tảo tần, giàu lòng yêu thương và những đứa con ngây thơ, trong sáng.

Không gian và thời gian nghệ thuật:

• Không gian trong truyện chủ yếu là ngôi nhà nhỏ bé, tồi tàn của mẹ Lê và phố huyện nghèo. Không gian chật hẹp, tối tăm này đã góp phần tạo nên không khí ảm đạm, buồn tẻ của câu chuyện.
• Thời gian trong truyện được thể hiện một cách linh hoạt, có khi là những khoảnh khắc ngắn ngủi, có khi là những hồi tưởng về quá khứ. Điều này giúp người đọc cảm nhận được sự trôi chảy của thời gian và những biến đổi trong cuộc sống của gia đình mẹ Lê.

Nghệ thuật miêu tả ngoại hình và tâm lý nhân vật:

Thạch Lam rất tài tình trong việc miêu tả ngoại hình nhân vật. Qua những chi tiết nhỏ như đôi mắt, nụ cười, cử chỉ, ông đã giúp người đọc hình dung rõ nét về từng nhân vật.
Bên cạnh đó, tác giả còn đi sâu vào miêu tả tâm lý nhân vật. Độc giả có thể cảm nhận được nỗi khổ tâm của mẹ Lê khi phải lo toan cho đàn con, sự ngây thơ, trong sáng của những đứa trẻ.

Kết luận:

"Nhà mẹ Lê" là một tác phẩm giàu tính nhân văn, thể hiện tài năng của nhà văn Thạch Lam trong việc sử dụng ngôn ngữ, xây dựng nhân vật và tạo dựng không gian nghệ thuật. Truyện ngắn đã để lại trong lòng người đọc những ấn tượng sâu sắc về cuộc sống khó khăn của những người dân nghèo, đồng thời khơi gợi lòng trắc ẩn và sự đồng cảm.

Những gợi ý mở rộng:

• So sánh "Nhà mẹ Lê" với các tác phẩm khác của Thạch Lam: Qua đó, bạn có thể thấy được sự phát triển của phong cách viết của tác giả.
• Phân tích vai trò của chi tiết nghệ thuật trong việc thể hiện chủ đề của truyện.
• Đánh giá ý nghĩa của truyện ngắn đối với đời sống văn học Việt Nam.

Tác phẩm “Nhà mẹ Lê” của nhà văn Thạch Lam được xem là một trong những tác phẩm văn học hay và ý nghĩa nhất của văn học Việt Nam. Tác phẩm đã mang đến cho độc giả một cái nhìn sâu sắc về những tình cảm gia đình và giá trị con người. Trong bài văn này, chúng ta sẽ phân tích và đánh giá chủ đề và nhân vật trong tác phẩm “Nhà mẹ Lê”.

Chủ đề của tác phẩm là tình mẹ con. Tác giả đã khéo léo miêu tả những tình cảm đầy sâu sắc giữa mẹ và con trong gia đình Lê. Ông đã cho thấy sự hy sinh và tình yêu vô bờ bến của người mẹ đối với con trai mình, mặc cho con trai đã làm những điều không đúng đắn trong cuộc đời. Tình mẹ con được thể hiện rõ nét qua những hình ảnh đẹp như khi mẹ Lê dành tình yêu thương cho đứa con nuôi của mình, hay khi cô trò chuyện với con trai về những khó khăn trong cuộc sống.

Nhân vật chính trong tác phẩm là bà Lê, một người mẹ hiền lành và tốt bụng. Bà là người đã hy sinh tất cả cho gia đình và đứa con trai bất hạnh của mình. Nhân vật bà Lê đã được miêu tả rất chi tiết và sâu sắc, từ những nét mặt đầy tình yêu thương đến những hành động của bà, đều được tác giả miêu tả rất đặc sắc. Bà Lê đại diện cho tình mẹ con, tình yêu và hy sinh cho con cái, và đó cũng chính là thông điệp chính của tác phẩm.

Bên cạnh đó, tác phẩm còn thể hiện sự tôn trọng đối với giá trị con người. Tác giả đã cho thấy sự chân thành và lòng trắc ẩn của nhân vật chính khi đối xử với những người xung quanh, dù là con nuôi hay những người bạn. Tác phẩm còn cho thấy sự tình cảm của những người con khi bảo vệ, giúp đỡ cho mẹ trong những lúc khó khăn.
Điểm nổi bật khác của tác phẩm là nhân vật chính - bà Lê, một người mẹ đơn thân với hai đứa con, sống với niềm đam mê với những giá trị truyền thống và những ý tưởng độc lập của mình. Bà Lê là một nhân vật mạnh mẽ và đáng nể, dù trong hoàn cảnh khó khăn nhưng bà vẫn luôn lạc quan, kiên trì và tận tụy trong cách sống của mình. Bà Lê đại diện cho một phần của xã hội Việt Nam những năm 1940, khi đất nước đang chịu sự chi phối của Pháp. Nhân vật này cũng đại diện cho phong trào độc lập Việt Nam, với tư cách là một người yêu nước và lạc quan về tương lai của đất nước.

Tuy nhiên, cũng có những điểm yếu trong tác phẩm này. Một trong những điểm đó là cách thể hiện của tác giả không thực sự tốt, khiến câu chuyện trở nên khá khó hiểu và có phần rời rạc. Điều này có thể khiến cho độc giả cảm thấy khó khăn trong việc tiếp cận với tác phẩm, đặc biệt là đối với những người mới bắt đầu đọc tác phẩm của Thạch Lam.

Tổng kết lại, “Nhà mẹ Lê” là một tác phẩm văn học đặc sắc về cuộc sống của người dân Việt Nam những năm đầu thế kỷ XX. Tác phẩm đã thể hiện một cách tốt những giá trị truyền thống, độc lập và tình yêu quê hương của người Việt, qua câu chuyện về bà Lê và gia đình của bà. Mặc dù tác phẩm có một số điểm yếu, nhưng vẫn đáng để đọc và tìm hiểu, đặc biệt là đối với những người yêu văn học Việt Nam.

Trong thế giới văn học, những cụm từ như "Văn học là nhân học", "Văn là người", dường như đã trở nên quen thuộc với chúng ta. Tuy nhiên, không phải lúc nào chúng cũng đủ sức thuyết phục, bởi giữa con người văn chương và con người thực của cuộc sống hàng ngày, thường tồn tại những khoảng cách không nhỏ. Tuy nhiên, với nhà văn Thạch Lam, những cụm từ đó lại được tái hiện một cách cực kỳ chân thực. Có những nhận xét của nhà thơ Thế Lữ rằng: "Không có một tác phẩm nào của Thạch Lam mà không chứa rất nhiều Thạch Lam trong đó". Những tác phẩm của ông không chỉ nhẹ nhàng mà còn tinh tế, đong đầy tình cảm và tư duy sâu sắc về con người và cuộc sống. Điều này được thể hiện rõ qua nhân vật mẹ Lê trong truyện ngắn "Nhà mẹ Lê".

 
"Nhà mẹ Lê" là một phần của tập truyện ngắn "Gió lạnh đầu mùa". Tác phẩm này kể về số phận của một gia đình sống ở Đoàn Thôn, nơi trung tâm là mẹ Lê và mười một đứa con của bà. Thông qua câu chuyện, Thạch Lam mô tả cuộc sống của gia đình mẹ Lê từ những ngày hạnh phúc và ấm êm đến những ngày nghèo khó và thiếu thốn. Nhân vật chính, mẹ Lê, được tác giả khắc họa đầy đủ trên nhiều khía cạnh: hoàn cảnh gia đình, ngoại hình, tính cách và số phận.

Mẹ Lê là một nhân vật đặc biệt. Điều đặc biệt là Thạch Lam đã có cái nhìn khác biệt so với các thành viên khác của Tự lực văn đoàn. Ông không chỉ viết về những người thuộc tầng lớp tiểu tư sản, mà còn đưa ngòi bút vào cuộc sống của những lao động bình dân, người dân làm nông. Mẹ Lê xuất thân từ một người phụ nữ nông thôn. Sau khi chồng mất, bà phải đối mặt với việc nuôi dưỡng mười một đứa con, trong đó có đứa lớn nhất mới mười bảy tuổi và đứa bé nhất vẫn còn bế trên tay. Số lượng đứa con nhiều và cuộc sống nghèo khó đã khiến người dân ở Đoàn Thôn phải chú ý đến bà. Sự kết hợp giữa nghèo đói và số lượng con đông đã khiến cuộc sống của mẹ Lê trở nên vất vả hơn bao giờ hết. Những chi tiết này thể hiện sự lạc hậu, khó khăn và hạn chế trong nhận thức của người dân nông thôn vào thời điểm đó. Mẹ Lê không chỉ đối mặt với nghèo đói mà còn phải đối diện với cuộc sống "ngụ cư", một cuộc sống mà không ổn định, phải làm thuê để kiếm sống. Gia tài của bà chỉ là một căn nhà lá, trong nhà chỉ có một chiếc giường nan gãy nát. Hình ảnh của mẹ Lê hiện lên cô độc và vất vả, khiến người đọc không thể không cảm thấy thương xót. Thân phận của một người phụ nữ sao mà đáng thương đến thế, nhỏ nhắn và bạc bẽo đến vậy!

Ngoài ra, ngoại hình của mẹ Lê càng làm nổi bật vẻ khắc khổ của nhân vật này. Mẹ Lê có "ngoại hình chắc chắn và thấp bé, da mặt và chân tay nhăn nheo như một quả trám khô." Đó là hình ảnh của một người đã quen lao động, dù thân thể nhỏ bé nhưng lại phải chịu đựng nhiều công việc cực nhọc. Cuộc sống khó khăn cùng với đám con đã khiến cho người phụ nữ "nhăn nheo như một quả trám khô", đen đúa và gầy còm. Hình ảnh này khiến người ta liên tưởng đến câu ca dao truyền thống về sự khổ cực của người phụ nữ:

"Cái cò là cái cò con

Mẹ đi xúc tép, để con ở nhà"

"Nước non lận đận một mình

Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay"

Với hoàn cảnh xuất thân và ngoại hình như vậy, nhân vật mẹ Lê trở thành biểu tượng của những người phụ nữ nghèo lầm lũi, vật lạc bên lề cuộc sống như những bóng tối tăm tối. Không cần phải cầu kỳ, Thạch Lam đã mô tả mẹ Lê với những chi tiết đơn giản nhưng sâu sắc, khiến hiện thực khốc liệt của thời đại đang ẩn dụ dưới bề ngoài bình yên.

Là một nhà văn nhạy cảm, Thạch Lam luôn tìm ra những chiều sâu tiềm ẩn ở con người và vạn vật. Ông đã phát hiện ra những nét đẹp và phẩm chất cao quý ẩn giấu trong những cuộc sống khó khăn như của mẹ Lê và biến chúng thành điểm nhấn trong tác phẩm. Thạch Lam "miêu tả người nghèo mà không muốn độc giả thấy những mảnh rách, những mụn vá trên quần áo của họ" (Lại Nguyên Ân). Chính vì điều đó, "Nhà mẹ Lê" được nhiều người nhận xét là một tác phẩm hiện thực giàu lòng nhân ái được viết bởi một cây bút lãng mạn. Đầu tiên, mẹ Lê là một người mẹ yêu thương gia đình và con cái hết mực, sẵn sàng hi sinh tất cả vì hạnh phúc của những người thân yêu. Giọt nước mắt hạnh phúc vẫn rơi trong những ngày khó khăn vì các con của bà vẫn được ăn no. Hình ảnh của mọi người quây quần bên nồi cơm nấu hấp, trong khi ngoài kia gió lạnh thổi qua mái hiên, thể hiện sự ấm áp, tràn đầy tình thương trong gia đình này. Khung cảnh "Những ngày nắng ấm trong năm, hay những buổi chiều mùa hạ, mẹ con bác Lê cùng nhau ngồi chơi ở trước cửa nhà" là một bức tranh đẹp tựa như vẽ. Những đứa trẻ bị lở đầu do căn bệnh gia truyền từ đời cha ông nên bà phải dùng thảo dược chữa trị cho chúng. Mẹ và con quấn quýt như một đàn gà, tình thương và sự yên bình biết bao. Không chỉ nhà mẹ Lê mà cả không khí của phố cũng trở nên tươi sáng hơn. "các bà mẹ ngồi rủ rỉ với nhau những câu chuyện kín đáo; các trẻ con nô đùa dưới quán chợ, còn các bà già thì ngồi giũ tóc cho chúng và gọt tóc chúng bằng mảnh chai sắc. Thằng cả ngồi đan lại cái lờ. Còn những đứa khác chơi quanh gần đấỵ". Chi tiết "bác yêu thằng Hy hơn cả. Nó là con thứ chín, ốm yếu, xanh xao nhất trong nhà. Bác thường bế nó lên hôn hít, rồi khoe với hàng xóm, nội cả nhà chỉ có nó là giống thầy cháu như đúc. Rồi bác lại ôm con ngồi lặng yên một lát, như để nhớ lại chuyện gì đã lâu lắm." cho thấy tình cảm yêu thương con vô hạn mà mẹ Lê dành cho những đứa con của mình.

 
Mẹ Lê còn mang trong mình đức tính chăm chỉ, cần cù, sẵn lòng chịu đựng và kiên nhẫn. Dù cuộc sống không dễ dàng, nhưng bà không bao giờ từ bỏ. Từ sáng sớm, dù là mùa nắng hay mùa rét, bà vẫn phải dậy sớm để đi làm thuê cho những người dân trong làng. Khi cả làng trở nên nghèo khó, bà vẫn kiên trì đi khắp nơi xin việc, thậm chí làm việc không công với hy vọng thu được ít nhiều gạo về cho ba đứa con ăn. Mùa rét là nỗi ám ảnh của bà vì cánh đồng chỉ còn lại cây trơ trụi, không ai thuê bà làm việc nữa. Những đứa con nhỏ bé lại càng làm tăng thêm gánh nặng cho bà, khiến bà phải nỗ lực hơn nữa để đảm bảo họ không phải chịu đói. "Mẹ Lê dạy các con: 'nói dối là tốt nhưng phải biết nói dối cho giỏi, không để bị phát hiện ra'", đây không chỉ là lời dạy bảo về mặt giáo dục mà còn phản ánh tinh thần chiến đấu, sự hy vọng và ý chí kiên cường của mẹ Lê trong cuộc sống.

Phẩm chất quan trọng tiếp theo mà Thạch Lam đã tinh tế phát hiện ở nhân vật này là tinh thần lạc quan, ý chí mạnh mẽ giữa những khó khăn của cuộc sống. Dù gặp phải nhiều khó khăn, bà vẫn không bao giờ từ bỏ hy vọng. Dù mọi chuyện đều khó khăn, bà vẫn không bao giờ mất đi sự lạc quan. Thậm chí, trong những khoảnh khắc khó khăn nhất, mẹ Lê vẫn giữ lại ít hy vọng nhỏ nhất: "Trong lòng bà vẫn còn chút hi vọng khi vào nhà ông Bá xin gạo. Ông Bá đã từ chối không cho. Bà nhớ lại những thời khắc sang trọng, ấm cúng trong nhà ông Bá. Những chậu sứ, câu đối vàng sáng chói. Ông Bá giầu có như vậy mà không muốn cho bà và con cái được một bát gạo hay sao?". Mặc dù thất bại, bị đánh đập và bị từ chối, mẹ Lê vẫn không từ bỏ hy vọng vào một ngày mai tươi sáng hơn.

Nhân vật mẹ Lê mang những phẩm chất đáng kính trong văn hóa truyền thống của phụ nữ Việt Nam như tình yêu thương gia đình, lòng nhân hậu, sự cần cù và sự lạc quan. Thạch Lam thực sự là một nhà văn "chăm chút cho cái đẹp".

 
Tuy có những phẩm chất đáng quý nhưng số phận của nhân vật mẹ Lê lại vô cùng bi thảm. Bóng tối của giặc ngoại xâm và nạn đói hiện lên rất rõ trong tác phẩm, mặc dù tác giả không nhắc đến trực tiếp. Sự thống trị tàn bạo của thực dân phong kiến đã khiến cuộc sống của con người rơi vào bế tắc. Những buổi chợ trở nên vắng vẻ hơn. Phố trở nên trống vắng, không còn tiếng nói chuyện trong sương sớm của những người bán gạo trên đò. Bác Hiền không còn đi bán hàng nữa, bác Đối không còn đi kéo xe và vợ bác Đối không còn đi hát trong quán rượu. Những chi tiết nhỏ nhặt như vậy, dù không quan trọng, cũng cho thấy sự suy tàn và vô vọng của Đoàn Thôn. Và với gia đình ngụ cư của mẹ Lê, điều tồi tệ nhất đã xảy ra. Quá đau lòng khi nhìn thấy đàn con của bà phải chịu đói suốt cả buổi, mẹ Lê lại vá lại manh áo rét, liều lĩnh đi xin gạo lần nữa dù sáng hôm đó cậu Phúc đã đe dọa sẽ thả chó ra cắn. Trên chân bà, máu đỏ tuôn ra. Trong cơn đau đớn, bà vẫn không ngừng lo lắng: "Vậy là tôi sẽ phải làm gì để có thể nuôi sống các con mà không có gạo?" Thương con, thương bản thân, mẹ Lê không kìm được nước mắt.

Tác phẩm kết thúc với một cái kết đầy ám ảnh. Mẹ Lê chết sau một cơn mê sảng. Những đứa con ngồi bên bậc cửa, bất lực và không biết phải làm gì. Người đọc tự hỏi về tương lai của họ khi thiếu vắng người mẹ. Cái chết của mẹ Lê gợi lên trong lòng người đọc những cảm xúc, nỗi đau và sự hối tiếc.

Tinh thần nhân đạo của Thạch Lam được thể hiện một cách đặc biệt và sâu sắc. Những người dân nghèo trong tác phẩm của ông không giống như Chí Phèo, Kế Tư Bền hoặc chị Dậu nhưng vẫn đáng thương đến tận cùng. Thạch Lam hướng tâm hồn của mình đến những số phận bị lãng quên, nhỏ bé, chiêm nghiệm từng chút niềm vui trong cuộc sống đen tối. Hạnh phúc và nỗi đau, nụ cười và nước mắt, ánh sáng và bóng tối đều hội tụ trong tác phẩm của ông. Nhưng dù cuộc sống có khắc nghiệt đến đâu, lòng người vẫn tự hỏi tại sao mẹ Lê lại phải chịu đựng nhiều nỗi đau đến vậy, nhưng không một ai trả lời được. Trong giây phút cuối cùng, mẹ Lê không thể làm gì hơn ngoài việc nhắm mắt lại và buông tay ra. Nhưng cô không phải là người thất bại. Mẹ Lê chiến đấu, cô yêu thương, và cô hy vọng. Đó là tất cả những gì một con người có thể làm.

 
Nhà văn Thạch Lam không chỉ là nhà văn của câu chuyện về những người nghèo, về cuộc sống đầy khó khăn và đắng cay. Ông còn là nhà văn của niềm tin, của sự sống, của tình thương và hy vọng. Mẹ Lê đã chiến đấu cho cuộc sống của mình, cho tương lai của con cái mình, và dù bà đã ra đi, nhưng những dấu vết của tình thương và hy vọng của bà vẫn tồn tại mãi mãi trong tâm hồn của những người đọc