Bài thơ Đường luật trung đại là một trong những thể loại thơ truyền thống của văn học Việt Nam, được ảnh hưởng từ Trung Quốc và phát triển mạnh mẽ trong các thời kỳ Lý, Trần, Lê, và Nguyễn. Thơ Đường luật có quy tắc chặt chẽ về số câu, số chữ, và cách gieo vần, đối, tạo nên sự trang trọng, tinh tế. Dưới đây là một số bài thơ Đường luật tiêu biểu và cách phân biệt thể thơ này:

1. Giới thiệu về một số bài thơ Đường luật trung đại đã học:

- Qua Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan:
Đây là bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật. Tác phẩm thể hiện nỗi buồn man mác và sự cô đơn khi tác giả đứng trước khung cảnh Đèo Ngang, xa quê hương, cảm nhận sự lẻ loi giữa thiên nhiên rộng lớn.

Ví dụ câu thơ:
Dừng chân đứng lại: trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.

- "Bài ca Côn Sơn" của Nguyễn Trãi:
Bài thơ này thuộc thể thơ thất ngôn bát cú, nổi bật với việc ca ngợi cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp của Côn Sơn, nơi mà tác giả tìm thấy sự thanh thản và yên bình.

Ví dụ câu thơ:
Côn Sơn suối chảy rì rầm,
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai.

2. Cách phân biệt thể thơ Đường luật:

Để phân biệt thể thơ Đường luật với các thể loại thơ khác, bạn có thể dựa vào các tiêu chí sau:

- Số câu, số chữ:
Thơ Đường luật thường có hai thể chính là:
- Thất ngôn bát cú: 8 câu, mỗi câu 7 chữ.
- Ngũ ngôn bát cú: 8 câu, mỗi câu 5 chữ.

Trong đó, thất ngôn bát cú là phổ biến nhất.

- Gieo vần:
Thơ Đường luật gieo vần chân, thường là vần bằng, ở cuối các câu chẵn (câu 2, 4, 6, 8). Các câu lẻ (1, 3, 5, 7) không gieo vần.

- Niêm luật và đối:
Thơ Đường luật rất chú trọng đến tính đối. Hai câu thực (câu 3, 4) và hai câu luận (câu 5, 6) phải đối ý và đối từ với nhau. Sự đối này tạo nên nhịp điệu và tính đối xứng, hài hòa cho bài thơ.

- Luật bằng trắc:
Thơ Đường luật có quy tắc chặt chẽ về cách sử dụng thanh bằng (thanh ngang) và thanh trắc (thanh sắc, hỏi, ngã, nặng) trong từng câu thơ. Những câu thơ phải theo luật bằng trắc nhất định để đảm bảo sự hài hòa trong âm điệu.

3. Cách phân biệt thơ Đường luật với các thể thơ khác:

- Thơ lục bát: Thơ lục bát không có yêu cầu chặt chẽ về đối và luật bằng trắc như thơ Đường luật. Thể thơ này có nhịp điệu mềm mại hơn với các câu xen kẽ giữa 6 chữ (lục) và 8 chữ (bát), và thường không yêu cầu đối xứng.

- Thơ song thất lục bát: Thể thơ này có sự kết hợp giữa hai câu 7 chữ và cặp lục bát, không có yêu cầu chặt chẽ về luật đối hay niêm luật như thơ Đường luật.

- Thơ tự do: Đây là thể thơ hiện đại, không tuân theo bất kỳ quy tắc nào về số chữ, số câu hay luật đối, gieo vần. Thơ tự do cho phép người viết thể hiện cảm xúc một cách thoải mái, không bị ràng buộc bởi khuôn khổ như thơ Đường luật.

Kết luận:
Thơ Đường luật là một thể thơ cổ điển có cấu trúc chặt chẽ, yêu cầu cao về niêm luật, đối, và gieo vần. Việc phân biệt thể thơ này dựa vào số câu, số chữ, quy tắc gieo vần và đối ý trong các cặp câu thực và luận. Những bài thơ Đường luật như "Qua Đèo Ngang" của Bà Huyện Thanh Quan hay "Bài ca Côn Sơn" của Nguyễn Trãi là những tác phẩm tiêu biểu, thể hiện vẻ đẹp trang nhã và sâu lắng của dòng thơ này trong văn học trung đại Việt Nam.