PHÂN TÍCH BÀI THƠ “ĐẤT VỊ HOÀNG” – TRẦN TẾ XƯƠNG
“Đất Vị Hoàng” là bài thơ tiêu biểu thể hiện rõ nỗi đau thời thế và tấm lòng yêu nước sâu kín của Trần Tế Xương (Tú Xương) – người được xem là "tiếng cười một thời đại". Bài thơ tuy ngắn nhưng lại gói trọn cả một không khí xã hội nhốn nháo, đảo điên cuối thế kỉ XIX khi thực dân Pháp đã đặt ách cai trị, khiến đời sống truyền thống lung lay và những giá trị cũ bị bôi nhọ.

Ngay từ nhan đề “Đất Vị Hoàng”, nhà thơ đã gợi lên một vùng đất quen thuộc – Nam Định, nơi ông sống và chứng kiến sự thay đổi từng ngày. Nhưng trong đôi mắt của Tú Xương, quê hương không còn yên bình nữa. Nó như mang trên mình vết thương bởi sự xâm nhập của văn hóa ngoại lai và cảnh đời lố lăng thời thuộc địa.

Điểm nổi bật của bài thơ là giọng điệu châm biếm sắc bén, vừa buồn cười mà vừa xót xa. Nhà thơ vẽ ra một xã hội “Âu hóa” nửa mùa: kẻ thì chạy theo Tây, người thì giả đạo đức, mọi thứ lộn xộn đến mức mất cả bản sắc. Cái cười của Tú Xương không hề vô tâm – đằng sau mỗi câu chữ là tấm lòng đau đáu với đất nước, là nỗi căm phẫn trước sự suy tàn của luân lý và đạo đức truyền thống.

Tú Xương không chỉ chê người đời; ông còn tự trách mình, tự xót xa cho thân phận của một nhà nho thất thời. Ông thấy mình lạc lõng giữa cơn xoáy đổi thay, thấy bất lực trước cảnh nước mất, dân khổ. Chính vì vậy, nụ cười của ông vừa sắc như dao, vừa chứa nỗi buồn rất nhân bản.

Giá trị nghệ thuật lớn nhất của bài thơ nằm ở cách dùng từ giản dị mà đầy sức nặng, hình ảnh gần gũi mà ám ảnh, đặc biệt là chất trào phúng mang thương hiệu riêng của Tú Xương. Nhờ vậy, bài thơ không chỉ phản ánh hiện thực lịch sử mà còn thể hiện được tâm hồn yêu nước thầm lặng, nỗi đau thời cuộc và nhân cách cao đẹp của nhà thơ.