Soạn bài: Bài học đường đời đầu tiên – Tô Hoài
I. Tác giả – tác phẩm
Tác giả Tô Hoài (1920–2014): cây bút lớn của văn học Việt Nam hiện đại, nổi tiếng với phong cách kể chuyện sinh động, giàu chất hiện thực và tưởng tượng.
Tác phẩm: Dế Mèn phiêu lưu kí (1941) là truyện đồng thoại đặc sắc, kể về cuộc phiêu lưu của Dế Mèn và những bài học trưởng thành.
Đoạn trích “Bài học đường đời đầu tiên”: kể về tuổi trẻ bồng bột của Dế Mèn và bài học sau cái chết thương tâm của chị Nhà Trò.

II. Bố cục
Phần 1 (từ đầu đến “đã đứng vững chãi rồi”): Hình ảnh Dế Mèn trong những ngày mới lớn.
Phần 2 (tiếp đến “chị ấy kêu khóc thảm thiết”): Dế Mèn trêu chị Nhà Trò, gây ra bi kịch.
Phần 3 (còn lại): Nỗi ân hận và bài học của Dế Mèn.

III. Đọc – hiểu văn bản
1. Hình ảnh Dế Mèn lúc mới lớn
Ngoại hình: khỏe mạnh, cường tráng, cánh dài, vuốt nhọn, râu dài.
Tính cách: tự tin, hống hách, thích trêu chọc, coi thường kẻ yếu.
→ Hình tượng chân thực, sống động, gợi ra tuổi trẻ nhiều sức sống nhưng cũng kiêu căng.
2. Sự việc trêu chị Nhà Trò
Dế Mèn bày trò ác, xúi giục chị Nhà Trò “ra mặt” với bọn hàng xóm.
Hậu quả: chị Nhà Trò bị bọn kia hành hạ đến chết.
→ Bi kịch đau xót, do tính kiêu ngạo, nông nổi của Dế Mèn gây nên.
3. Bài học rút ra
Dế Mèn ân hận, day dứt trước cái chết oan uổng của chị Nhà Trò.
Nhận ra tính cách hung hăng, kiêu căng có thể gây họa cho người khác.
→ Bài học sâu sắc về cách sống: phải khiêm nhường, biết nghĩ cho người khác.

IV. Nghệ thuật
Nghệ thuật nhân hóa, miêu tả sinh động hình dáng và tính cách loài vật.
Giọng kể dí dỏm, hóm hỉnh nhưng thấm thía.
Kết hợp tự sự với miêu tả, biểu cảm.

V. Ý nghĩa văn bản
Tác phẩm gửi gắm lời nhắn: con người, nhất là tuổi trẻ, cần khiêm tốn, tránh kiêu căng, biết sống nhân ái và nghĩ cho người khác.
Đây là bài học đầu đời giúp mỗi người trưởng thành.

 Kết luận: “Bài học đường đời đầu tiên” không chỉ hấp dẫn bởi hình ảnh ngộ nghĩnh của thế giới loài vật, mà còn giàu ý nghĩa nhân sinh, đặc biệt với tuổi trẻ.

Dưới đây là bài soạn "Bài học đường đời đầu tiên" (trích Dế Mèn phiêu lưu ký – Tô Hoài), giúp em hiểu rõ nội dung, nhân vật và ý nghĩa bài học mà tác phẩm muốn truyền tải:
I. Giới thiệu chung
1. Tác giả: Tô Hoài
+ Tên thật: Nguyễn Sen (1920 – 2014).
+ Quê: Hà Nội.
+ Phong cách sáng tác: giàu chất liệu dân gian, gần gũi đời sống, có óc quan sát tinh tế.
+ Là nhà văn nổi bật trong nền văn học hiện đại Việt Nam.
2. Tác phẩm: Dế Mèn phiêu lưu ký
+ Là truyện dài viết cho thiếu nhi, xuất bản lần đầu năm 1941.
+ Kể về cuộc phiêu lưu của Dế Mèn, qua đó gửi gắm những bài học sâu sắc về cuộc sống, tình bạn, lòng dũng cảm, biết sửa sai…
3. Vị trí đoạn trích: “Bài học đường đời đầu tiên”
+ Là phần mở đầu truyện.
+ Kể lại tuổi trẻ bồng bột của Dế Mèn, dẫn đến cái chết của Dế Choắt và bài học đầu tiên mà Dế Mèn phải nhận lấy.
II. Tóm tắt đoạn trích
Dế Mèn là một chàng dế khỏe mạnh, cường tráng, sống rất tự tin và có phần kiêu ngạo. Dù mẹ dặn dò phải sống hiền lành, nhưng Dế Mèn vẫn hay nghịch ngợm, trêu chọc kẻ yếu. Một lần, Dế Mèn trêu chị Cốc rồi chui vào hang. Dế Choắt – người hàng xóm yếu đuối – bị chị Cốc tưởng nhầm là thủ phạm nên bị mổ chết. Dế Mèn ân hận và rút ra bài học đường đời đầu tiên: phải sống khiêm tốn, biết nghĩ đến người khác, không kiêu căng, coi thường người yếu.
III. Phân tích chi tiết
1. Chân dung Dế Mèn (phần đầu truyện)
+ Ngoại hình: khỏe mạnh, đẹp mã, cứng cáp, oai vệ.
"Tôi trạc tuổi thanh niên, cánh dài và khoẻ, đôi cánh mỏng như cánh chuồn chuồn, áo dài thêu hoa, đầu to, râu dài..."
+ Tính cách:
- Tự tin thái quá (tự nhận mình là oai phong, ghét sự yếu đuối).
- Kiêu căng, coi thường người khác, đặc biệt là Dế Choắt.
- Hay nghịch ngợm, thiếu suy nghĩ, gây họa mà không lường trước hậu quả.
⟶ Hình ảnh điển hình của tuổi trẻ bồng bột, nông nổi.
2. Mối quan hệ giữa Dế Mèn và Dế Choắt
+ Dế Choắt yếu đuối, gầy gò, bị Dế Mèn coi thường.
+ Dế Choắt xin đào nhờ hang để tránh nguy hiểm, nhưng Dế Mèn từ chối và chế giễu.
+ Khi Dế Mèn trêu chị Cốc và chui vào hang, chị Cốc tưởng Dế Choắt làm, nên mổ chết Dế Choắt.
⟶ Dế Mèn gián tiếp gây ra cái chết của Dế Choắt do tính cách bốc đồng và vô trách nhiệm.
3. Bài học của Dế Mèn
- Sau cái chết của Dế Choắt, Dế Mèn thức tỉnh, day dứt và rút ra bài học sâu sắc:
“Bài học đường đời đầu tiên”
Dế Mèn hiểu ra:
+ Không nên kiêu ngạo, xem thường người khác.
+ Phải biết nghĩ trước khi làm, tránh gây hại cho người vô tội.
+ Phải sống tử tế, có trách nhiệm và nhân hậu.
⟶ Bài học mang tính răn dạy nhẹ nhàng, phù hợp với lứa tuổi học sinh.
IV. Chủ đề và nghệ thuật
1. Chủ đề
+ Tác giả gửi gắm thông điệp: Tuổi trẻ cần sống khiêm tốn, biết quan tâm và chịu trách nhiệm với hành động của mình.
+ Phê phán tính cách kiêu căng, ích kỷ, coi thường người yếu.
2. Nghệ thuật
+ Kết hợp yếu tố hiện thực và tưởng tượng.
+ Miêu tả nhân vật bằng nghệ thuật nhân hóa, sinh động, gần gũi với thiếu nhi.
+ Giọng kể tự nhiên, sinh động, nhiều yếu tố hài hước, giáo dục mà không lên gân.
V. Ghi nhớ (nội dung chính)
“Bài học đường đời đầu tiên” là câu chuyện cảm động và ý nghĩa, qua đó cho thấy một bài học lớn của tuổi trẻ: phải sống khiêm tốn, biết quan tâm, suy nghĩ chín chắn trước khi hành động và chịu trách nhiệm với việc mình làm.
VI. Câu hỏi luyện tập
1. Em có nhận xét gì về tính cách của Dế Mèn lúc đầu truyện?
=> Gợi ý: Kiêu căng, ngông cuồng, thích thể hiện.
2. Vì sao Dế Choắt chết?
=> Gợi ý: Vì Dế Mèn trêu chị Cốc, khiến Dế Choắt bị hiểu lầm và mổ chết.
3. Bài học mà Dế Mèn rút ra là gì?
=> Gợi ý: Không nên kiêu căng, cần khiêm tốn và biết chịu trách nhiệm với hành động của mình.