Cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất (1897–1914) do thực dân Pháp tiến hành đã làm thay đổi sâu sắc tình hình kinh tế, xã hội và chính trị Việt Nam.

Về kinh tế, thực dân Pháp đẩy mạnh việc khai thác tài nguyên thiên nhiên, mở rộng đồn điền trồng cao su, cà phê, lúa gạo; xây dựng hệ thống giao thông như đường sắt, cảng biển nhằm phục vụ cho việc vơ vét, bóc lột. Việt Nam dần trở thành nền kinh tế thuộc địa, phụ thuộc vào Pháp. Một số yếu tố kinh tế tư bản chủ nghĩa bắt đầu len lỏi, song nền kinh tế nhìn chung vẫn lạc hậu và lệ thuộc nặng nề.

Về xã hội, cuộc khai thác làm phân hóa sâu sắc xã hội Việt Nam. Các giai cấp cũ như địa chủ phong kiến được củng cố để làm tay sai cho Pháp, trong khi một bộ phận nhỏ tư sản, tiểu tư sản mới hình thành nhưng yếu ớt. Đặc biệt, giai cấp công nhân Việt Nam ra đời từ các đồn điền, hầm mỏ, nhà máy, tuy còn nhỏ nhưng có vai trò cách mạng to lớn sau này.

Về chính trị, bộ máy thống trị thực dân-phong kiến được thiết lập chặt chẽ. Thực dân Pháp trực tiếp nắm quyền điều hành, còn triều đình nhà Nguyễn trở thành công cụ tay sai. Sự áp bức, bóc lột nặng nề làm bùng lên phong trào yêu nước dưới nhiều hình thức mới, như phong trào Đông Du, Duy Tân, Đông Kinh Nghĩa Thục, phản ánh ý thức dân tộc và tư tưởng cải cách, đổi mới.

Tóm lại, cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất vừa làm trầm trọng thêm sự lạc hậu, lệ thuộc của Việt Nam, vừa tạo ra những tiền đề kinh tế - xã hội - chính trị quan trọng cho sự phát triển của phong trào yêu nước và cách mạng đầu thế kỷ XX.

Phân tích tác động của cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp đối với tình hình Việt Nam đầu thế kỷ XX:

Cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất (1897–1914) của thực dân Pháp đã làm thay đổi sâu sắc tình hình kinh tế, xã hội Việt Nam.
Về kinh tế, Pháp ra sức khai thác tài nguyên, mở đồn điền, xây dựng cơ sở hạ tầng như đường sắt, bến cảng... nhằm phục vụ cho mục đích bóc lột. Nền kinh tế Việt Nam từ đó lệ thuộc chặt chẽ vào nền kinh tế Pháp, sản xuất bị kìm hãm, mất cân đối, lệch lạc.
Về xã hội, cơ cấu xã hội truyền thống bị phá vỡ. Một số giai cấp, tầng lớp mới xuất hiện như giai cấp công nhân, tư sản Việt Nam (dù còn nhỏ bé) và tầng lớp tiểu tư sản thành thị. Trong khi đó, địa chủ phong kiến ngày càng giàu có do câu kết với Pháp, còn nông dân thì tiếp tục bị bóc lột nặng nề, đời sống cực khổ.
Về chính trị, Pháp thiết lập bộ máy cai trị chặt chẽ, trực tiếp kiểm soát từ trung ương tới địa phương, đẩy mạnh việc đàn áp, chia rẽ nhân dân Việt Nam. Tuy nhiên, cũng chính từ đó, tinh thần dân tộc, lòng yêu nước trong nhân dân ngày càng dâng cao. Đầu thế kỷ XX, các phong trào yêu nước mới theo khuynh hướng dân chủ tư sản, như phong trào Đông Du, Đông Kinh Nghĩa Thục... bắt đầu xuất hiện, mở đầu cho thời kỳ cách mạng mới.