Bà Huyện Thanh Quan (là tên hiệu của Nguyễn Thị Hinh) là một nữ thi sĩ nổi tiếng trong nền văn học Việt Nam thế kỷ 19. Bà không chỉ là một nhà thơ tài năng mà còn là một người phụ nữ trí thức, có tầm ảnh hưởng trong xã hội đương thời. Tác phẩm của bà rất đa dạng, từ những bài thơ thể hiện tâm trạng cá nhân đến những bài thơ mang đậm tính chất lịch sử, xã hội. Một trong những tác phẩm nổi bật của bà là bài "Qua đèo Ngang", được viết trong chuyến hành trình vào Huế của bà.

Bài thơ "Qua đèo Ngang" là một tác phẩm lục bát với chất trữ tình sâu sắc. Thơ miêu tả cảnh sắc thiên nhiên và cảm xúc của tác giả khi qua đèo Ngang. Bài thơ này không chỉ phản ánh vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn thể hiện những nỗi niềm riêng, tâm trạng u hoài của tác giả khi rời xa quê hương.

Thân bài
1. Về hình ảnh thiên nhiên và không gian trong bài thơ

Bài thơ mở đầu với những hình ảnh thiên nhiên đặc trưng của một cảnh vật núi non hoang sơ, tĩnh lặng và đầy huyền bí:
"Năm gian nhà cỏ thấp le te,
Ngõ tối đêm sâu đóm lập loè."

Câu thơ đầu tiên sử dụng hình ảnh "năm gian nhà cỏ thấp le te" gợi lên một không gian nghèo nàn, giản dị nhưng lại đầy vẻ hoang sơ, mộc mạc của một vùng quê nghèo. Câu thơ này tạo ra một bức tranh tĩnh lặng, lẻ loi, gợi nhắc đến sự vắng vẻ của một làng mạc, thể hiện sự cô đơn của tác giả. Cùng với đó, câu thơ tiếp theo "Ngõ tối đêm sâu đóm lập loè" đưa người đọc đến một không gian tối tăm, đượm buồn, chỉ có ánh sáng yếu ớt của đóm đom đóm. Đây là những hình ảnh đặc trưng trong thơ cổ điển, thể hiện sự vắng lặng, mờ ảo, đồng thời cũng gợi ra một không khí u buồn, gợi cảm xúc cô đơn và tâm trạng u hoài của tác giả.

Cảnh vật thiên nhiên được miêu tả hết sức tinh tế, khéo léo. Bà Huyện Thanh Quan đã sử dụng một cách đầy ấn tượng những hình ảnh như "lưng giậu phất phơ màu khói nhạt", "làn ao lóng lánh bóng trăng loe" để làm nổi bật vẻ đẹp huyền ảo của cảnh vật. Lưng giậu phất phơ mang lại sự nhẹ nhàng, mơ màng, còn màu khói nhạt như đưa người ta vào một không gian lặng lẽ và mờ ảo. Hình ảnh "làn ao lóng lánh bóng trăng loe" là một hình ảnh huyền bí, lãng mạn, gợi lên vẻ đẹp dịu dàng và cũng đầy chất thơ. Đây là những chi tiết không chỉ thể hiện cảnh vật mà còn phản ánh trạng thái tâm hồn của tác giả, đang chìm đắm trong cảm giác cô đơn, suy tư.

2. Về tâm trạng và cảm xúc của tác giả

Bài thơ không chỉ miêu tả cảnh vật mà còn thể hiện tâm trạng của tác giả. Đoạn thơ tiếp theo là những dòng suy nghĩ về cuộc đời và sự thay đổi trong nội tâm của người đi:
"Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt?
Mắt lão không vầy cũng đỏ hoe."

Chất trữ tình trong câu thơ này thể hiện rõ qua sự suy tư về cuộc sống, sự khắc khoải của tác giả. Hình ảnh "Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt" không chỉ là sự thắc mắc về thiên nhiên mà còn phản ánh một nỗi niềm không thể nói ra, một sự băn khoăn, chất chứa trong lòng tác giả. Câu "Mắt lão không vầy cũng đỏ hoe" miêu tả sự mệt mỏi, đau đớn của người qua đèo Ngang, thể hiện nỗi buồn, sự khắc khoải trong tâm trạng. "Mắt lão đỏ hoe" là hình ảnh của một người già, nhưng trong trường hợp này, đó là biểu tượng cho sự uất ức, đắng cay trong tâm hồn.

Ở đoạn cuối bài, sự phẫn nộ và nỗi buồn của tác giả càng được thể hiện qua sự giải trí ngắn ngủi của việc uống rượu:
"Rượu tiếng rằng hay, hay chẳng mấy.
Độ năm ba chén đã say nhè."

Câu thơ này có thể hiểu là lời bộc bạch về một sự giải khuây, nhưng lại vô cùng nhạt nhẽo, không thể giúp xoa dịu được nỗi buồn của tác giả. Chỉ năm ba chén rượu mà say nhè, điều này cho thấy rượu không thể làm nhẹ lòng, mà chỉ càng làm rõ thêm cảm giác cô đơn, thiếu thốn và vô vọng trong cuộc sống.

Kết bài
Nhìn chung, bài thơ "Qua đèo Ngang" của Bà Huyện Thanh Quan là một tác phẩm nghệ thuật đặc sắc, mang trong mình chất trữ tình sâu sắc, sử dụng những hình ảnh và ngôn từ hết sức tinh tế để thể hiện tâm trạng cô đơn, u uất của tác giả khi đi qua đèo Ngang. Qua bài thơ này, Bà Huyện Thanh Quan đã khéo léo kết hợp giữa miêu tả thiên nhiên và biểu đạt nội tâm, tạo ra một không gian nghệ thuật vừa tĩnh lặng, vừa đầy cảm xúc. Cách sử dụng ngôn từ, hình ảnh và các biện pháp tu từ như ẩn dụ, đối xứng đã làm cho bài thơ trở nên sinh động, dễ đi vào lòng người.

Tác phẩm này không chỉ là một bức tranh đẹp về cảnh sắc thiên nhiên mà còn là lời bộc bạch về một tâm hồn đầy suy tư, khắc khoải. Đối với tôi, bài thơ mang lại một cảm giác sâu lắng, khiến tôi hiểu rằng đôi khi, trong cuộc sống, những niềm đau, nỗi cô đơn và những suy tư không dễ gì có thể bày tỏ, mà chỉ có thể hòa vào thiên nhiên để tìm kiếm sự an ủi.