Ẩm thực Việt Nam không chỉ nổi bật với sự đa dạng về nguyên liệu, cách chế biến, mà còn chứa đựng những quan điểm, chuẩn mực mang đậm bản sắc văn hóa của dân tộc. Những quan điểm này phản ánh tinh thần, lối sống và những giá trị đạo đức mà người Việt coi trọng trong cuộc sống hàng ngày. Dưới đây là một số quan điểm chuẩn mực trong ẩm thực truyền thống của Việt Nam:

Một trong những nguyên lý cơ bản trong ẩm thực Việt Nam là sự hài hòa giữa các yếu tố mùi vị, màu sắc và cảm giác khi thưởng thức món ăn. Các món ăn Việt thường có sự kết hợp tinh tế giữa vị ngọt, chua, cay, mặn, đắng, tạo nên một sự cân bằng trong khẩu vị và đảm bảo tính đa dạng về dinh dưỡng. Các món ăn Việt thường chú trọng đến việc sử dụng gia vị tự nhiên như nước mắm, tỏi, hành, ớt hay các loại thảo mộc như húng quế, ngò gai, rau thơm để tạo nên một món ăn vừa đậm đà vừa thanh thoát.

Quan điểm này không chỉ thể hiện trong việc chế biến món ăn mà còn trong cách bày trí món ăn. Các món ăn cần được sắp xếp đẹp mắt, vừa đủ để kích thích cảm giác ngon miệng mà không tạo cảm giác thừa thãi, lãng phí. Mỗi món ăn trong bữa cơm Việt đều được kết hợp với các món khác, tạo nên một mâm cơm hài hòa về màu sắc, thành phần dinh dưỡng và cảm giác khi ăn.

Một yếu tố quan trọng trong ẩm thực Việt là nguyên liệu tươi sống, gần gũi với thiên nhiên và có sẵn trong từng mùa vụ. Các món ăn truyền thống như phở, bánh cuốn, gỏi cuốn… đều chú trọng đến việc sử dụng nguyên liệu tươi, chưa qua chế biến công nghiệp hoặc bảo quản lâu dài. Người Việt thường có quan niệm rằng, nguyên liệu tươi ngon không chỉ giúp món ăn trở nên thơm ngon mà còn bảo đảm sức khỏe, vì chúng giữ được trọn vẹn giá trị dinh dưỡng.

Trong ẩm thực Việt Nam, việc chọn lựa thực phẩm theo mùa cũng là một quan điểm quan trọng, thể hiện sự kết nối chặt chẽ giữa con người và thiên nhiên. Mỗi mùa trong năm sẽ có những loại thực phẩm đặc trưng, và việc sử dụng chúng không chỉ tạo ra những món ăn ngon mà còn thể hiện sự tôn trọng đối với thiên nhiên và sự sinh trưởng của cây cỏ, vật nuôi.

Ẩm thực Việt Nam không chỉ đơn giản là sự kết hợp các nguyên liệu để tạo ra món ăn, mà còn là một phần không thể thiếu trong các hoạt động giao tiếp xã hội, nhất là trong các dịp lễ Tết, cúng giỗ, hay khi có khách đến thăm nhà. Mâm cơm gia đình trong văn hóa Việt luôn mang trong mình ý nghĩa của sự sum vầy, đoàn tụ và tôn vinh những giá trị truyền thống. Mâm cơm gia đình không chỉ là bữa ăn, mà còn là dịp để các thành viên thể hiện sự quan tâm, chăm sóc lẫn nhau, và cũng là lúc để chia sẻ tình cảm trong không gian gia đình.

Ngoài ra, các bữa tiệc cộng đồng như cỗ cưới, cỗ giỗ, cỗ Tết hay các lễ hội truyền thống cũng thể hiện một quan điểm quan trọng trong ẩm thực Việt: ẩm thực là sợi dây kết nối cộng đồng, thể hiện lòng mến khách và tinh thần tương thân tương ái của dân tộc.

Ở Việt Nam, ẩm thực không chỉ là những món ăn đơn thuần mà còn gắn liền với các nghi lễ, phong tục. Các bữa ăn trong gia đình thường có quy tắc, thể hiện sự tôn trọng và lễ nghi. Ví dụ, trong các bữa cơm truyền thống, người Việt thường có thói quen chờ người lớn nhất trong gia đình bắt đầu ăn trước, thể hiện sự kính trọng đối với cha mẹ, ông bà. Ngoài ra, việc dùng đũa đúng cách hay cách bày biện mâm cơm cũng có sự chuẩn mực nhất định. Từ cách xếp chén bát, cách mời cơm, đến việc sử dụng các món ăn kèm sao cho hợp lý, tất cả đều thể hiện sự tinh tế trong văn hóa ẩm thực.

Trong các dịp lễ Tết, ẩm thực cũng đóng vai trò quan trọng trong các nghi thức thờ cúng tổ tiên, như trong mâm cúng Tết Nguyên đán hay lễ cúng ông Công, ông Táo. Những món ăn như bánh chưng, bánh dày, canh măng, thịt kho hột vịt đều mang trong mình những giá trị văn hóa sâu sắc, phản ánh niềm tin và lòng tôn kính của người Việt đối với tổ tiên.

Một quan điểm nữa trong ẩm thực truyền thống Việt Nam là tiết kiệm và tránh lãng phí. Các món ăn Việt thường được chế biến với những nguyên liệu dễ kiếm, tận dụng tối đa những gì có sẵn. Trong bữa cơm gia đình, việc sử dụng phần còn lại của bữa ăn trước để chế biến món mới hay không vứt bỏ thức ăn thừa là những giá trị rất quan trọng. Quan điểm này xuất phát từ tư tưởng "tích lũy", "tiết kiệm" của dân tộc Việt, đặc biệt trong hoàn cảnh lịch sử khó khăn và nghèo đói.

Ẩm thực truyền thống Việt Nam không chỉ là một nghệ thuật chế biến món ăn mà còn là một hệ thống các quan điểm chuẩn mực về sự hài hòa, tôn trọng nguyên liệu, kết nối gia đình và cộng đồng, nghi lễ ăn uống và sự tiết kiệm. Những giá trị này không chỉ góp phần làm phong phú thêm đời sống tinh thần của người Việt mà còn thể hiện được bản sắc văn hóa dân tộc, làm cho ẩm thực Việt trở nên đặc biệt và đậm đà tình người. Chúng ta, thế hệ hôm nay, cần phải trân trọng và gìn giữ những giá trị này, để truyền lại cho các thế hệ mai sau.