Tiêu chí Văn hóa và Văn minh là hai khái niệm quan trọng trong nghiên cứu xã hội học và nhân học. Mặc dù chúng có sự giao thoa, nhưng mỗi khái niệm lại có những đặc điểm và phạm vi riêng. Dưới đây là phần nhận diện, đặc điểm, tầm vóc và mối quan hệ giữa văn hóa và văn minh.

1. Nhận diện
Văn hóa: Văn hóa là tổng thể những giá trị, niềm tin, phong tục, tập quán, nghệ thuật, tri thức và các hình thức sinh hoạt xã hội được hình thành và phát triển qua thời gian trong một cộng đồng người. Văn hóa thể hiện qua hành vi, ngôn ngữ, tôn giáo, tín ngưỡng, nghệ thuật và cách sống của con người.
Văn minh: Văn minh thường được hiểu là trình độ phát triển cao của xã hội về mặt vật chất và tinh thần, trong đó bao gồm sự tiến bộ trong khoa học, công nghệ, tổ chức xã hội, và các thành tựu lớn trong nghệ thuật, kiến trúc, giáo dục... Văn minh gắn liền với sự phát triển của xã hội, đặc biệt là trong các lĩnh vực như công nghiệp, kiến trúc, chính trị và giao thông.
2. Đặc điểm
Văn hóa:

Phản ánh giá trị tinh thần, đạo đức và thái độ sống của một cộng đồng.
Được truyền thừa qua các thế hệ bằng cách thức giáo dục và trải nghiệm.
Có tính đa dạng cao, tùy thuộc vào từng quốc gia, dân tộc, vùng miền và lịch sử.
Văn hóa có thể thay đổi chậm và được định hình trong quá trình giao tiếp xã hội.
Văn minh:

Thể hiện qua những thành tựu cụ thể về khoa học, công nghệ, xây dựng cơ sở hạ tầng và tổ chức xã hội.
Thường gắn với sự phát triển nhanh chóng của xã hội, nhấn mạnh vào sự sáng tạo, đổi mới và tối ưu hóa các quy trình.
Văn minh có thể đạt được thông qua sự tích lũy và phát triển liên tục, nhưng đôi khi có thể bị "thoái trào" khi thiếu sự đổi mới hoặc khi có sự suy giảm về các yếu tố quan trọng như đạo đức, trách nhiệm xã hội.
Văn minh có xu hướng phát triển mạnh mẽ trong các thành phố, quốc gia và nền văn hóa có nền tảng giáo dục và công nghiệp phát triển.
3. Tầm vóc
Văn hóa có tầm vóc lớn khi xét trên quy mô cộng đồng hoặc quốc gia. Nó hình thành và phản ánh cách sống của con người trong một cộng đồng, dân tộc hoặc thậm chí là một nền văn hóa thế giới.
Văn minh có tầm vóc rộng hơn, mang tính toàn cầu. Văn minh là kết quả của sự tiến bộ xã hội, do đó nó có thể ảnh hưởng lớn đến nhiều quốc gia, châu lục và toàn bộ nền văn hóa nhân loại. Những thành tựu về công nghệ, khoa học, y học hoặc thậm chí các phương thức chính trị và quản lý xã hội tạo nên văn minh có ảnh hưởng đến cả thế giới.
4. Mối quan hệ giữa Văn hóa và Văn minh
Văn hóa là nền tảng của văn minh: Văn hóa là yếu tố quan trọng giúp xây dựng và duy trì văn minh. Các giá trị văn hóa như giáo dục, đạo đức, truyền thống sẽ giúp phát triển xã hội và các thành tựu vật chất của văn minh. Ví dụ, một xã hội có nền văn hóa mạnh mẽ, coi trọng học hành và sáng tạo sẽ tạo ra những thành tựu văn minh cao.
Văn minh có thể phát triển mà không cần bảo vệ văn hóa: Mặc dù văn minh có thể phát triển nhờ vào khoa học, công nghệ và các thành tựu vật chất, nhưng nếu không giữ gìn văn hóa thì sự phát triển này có thể dẫn đến sự mất mát về giá trị tinh thần. Một xã hội có nền văn minh cao mà thiếu những giá trị văn hóa sâu sắc có thể dễ dàng rơi vào khủng hoảng, bởi vì văn hóa không chỉ là cái "nền tảng" mà còn là "sức sống" của mỗi quốc gia.
Văn hóa và văn minh có thể thúc đẩy lẫn nhau: Một xã hội phát triển về văn minh sẽ cung cấp điều kiện thuận lợi để văn hóa phát triển, và ngược lại, một nền văn hóa vững mạnh sẽ cung cấp nền tảng để các thành tựu văn minh đạt được.

Văn hóa và văn minh là hai yếu tố không thể tách rời, mỗi yếu tố đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của xã hội. Văn hóa mang đến cho con người giá trị tinh thần, bản sắc và những phẩm chất đạo đức, trong khi văn minh là sự thể hiện của trí tuệ và tiến bộ khoa học, công nghệ, là động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững của một quốc gia. Từ đó, chúng ta cần hiểu rõ mối quan hệ giữa chúng để phát triển xã hội một cách toàn diện, vừa bảo vệ văn hóa vừa thúc đẩy văn minh.