Nếu mùa xuân được coi là thời điểm của sự tài năng sáng tạo của các nghệ sĩ, thì mùa thu lại mang đến sự tự nhiên và gần gũi trong thơ ca. Trong quá khứ, Nguyễn Khuyến nổi tiếng với ba bài thơ về mùa thu, và sau đó Xuân Diệu viết về “Đây mùa thu tới”. Với sự khiêm tốn và tinh tế, Hữu Thỉnh đã đóng góp vào việc tạo ra một góc nhìn quê hương về mùa thu trong bài thơ “Sang thu”.

Trong “Sang thu”, Hữu Thỉnh mô tả cảnh thu qua sự chuyển động tinh tế của các hiện vật trước thời điểm giao mùa. Thời gian luôn tuân theo quy luật và tất cả mọi thứ đều phải tuân theo điều đó. Có vẻ như các hiện vật trong bài thơ cũng chuyển động vào mùa thu một cách tự nhiên và tích cực.

Bài thơ bắt đầu bằng một phát hiện bất ngờ:

“Bỗng nhận ra hương ổi

Phả vào trong gió se

Sương chùng chình qua ngõ

Hình như thu đã về”

“Bỗng nhận ra hương ổi” - một trạng thái đầy bất ngờ, như là sự xuất hiện không lường trước, như là sự ngạc nhiên, như là một cơ duyên để nhà thơ có thể quan sát mùa thu hiện hữu trong mọi vật dụng qua tất cả giác quan. Từ góc độ này, nhà thơ đã đưa hình ảnh của mùa thu vào tròng kính.

Bắt đầu bằng một mùi thơm đặc biệt của mùa thu Việt Nam, mùi hương của ổi - truyền qua gió sớm. “Phả” - một động từ biểu hiện sự chủ động, một cách xác nhận mạnh mẽ về sự hiện diện của mùa thu trong không gian. Sự hiện diện của màn sương vào buổi sáng sớm cùng với hương ổi khiến con người giật mình thốt lên: Hình như thu đã đến. Hai điểm nhấn để nhận biết mùa thu là mùi hương của ổi và màn sương không còn là những hình ảnh quen thuộc nữa mà là những chi tiết mới lạ, bất ngờ. Có lẽ, chỉ với Hữu Thỉnh, mùi hương của ổi, một hình ảnh quen thuộc với Việt Nam, lại trở thành điều mới lạ trong thơ. Từ đó, một loạt hình ảnh quen thuộc nhưng mới mẻ sẽ được tạo ra để tạo nên một bức tranh mùa thu rạng rỡ và tươi mới:

“Sóng dịu dàng dập dềnh

Chim bắt đầu vội vã bay

Đám mây của mùa hạ

Vượt qua một nửa mình sang thu”

Toàn bộ là những sự vật được chọn lựa để mô tả cảnh vật trong mùa thu đang trong trạng thái “ngập ngừng” nhưng vẫn rất chủ động. “Sóng dập dềnh, chim vội vã, đám mây, vượt qua nửa mình” với cách diễn đạt này không chỉ tạo ra hình ảnh của các sự vật ở thời điểm hiện tại mà còn kích thích sự liên tưởng về quá khứ của chúng, một quá khứ không xa “quá khứ mùa hạ” và có lẽ, đó là một quá khứ đầy náo nhiệt. Tạo ra một cảm giác tiếc nuối nơi không gian:

“Vẫn còn nắng chiếu rọi

Trời dần giảm dần mưa phùn

Cơn gió nhẹ nhàng hơn

Dưới hàng cây già lắm

Ánh nắng, biểu tượng của mùa hạ, hiện đang rạng rỡ nhưng mưa mùa hạ đã trở thành quá khứ. Trạng thái này của thời tiết một lần nữa khẳng định sự tiếp tục của thời gian mà không thèm quan tâm, và hàng cây sẽ ít bất ngờ hơn nếu mỗi ngày vẫn xanh mượt như trước đây nhưng bây giờ đã trở thành “hàng cây già lắm”. Hình ảnh hàng cây già lắm gợi lên nhiều suy tư về tuổi già của con người. Thời gian trôi nhanh chóng, cuộc sống của mỗi người là một bức tranh mà mùa thu đã vẽ qua. Do đó, nuối tiếc vẫn là cảm xúc chung của con người trước thời gian. Tâm trạng ấy đã được nhà thơ đặt vào cảnh vật, đặt vào trạng thái của thiên nhiên để mô tả thời khắc mà mọi vật đều chuyển sang mùa thu. Điều này giải thích tại sao tất cả các vật thể được mô tả thông qua hành động từ trạng thái với sắc thái nghiêng chủ động. Có lẽ các vật thể đều đang “sang thu” chứ không phải “mùa thu đang đến” hay “mùa thu đã tới”. Cho đến nay, mùa thu thường liên kết với hình ảnh của chiếc lá vàng, con đường đầy lá rụng, lá khô rơi và chúng ta thường nghĩ như là chỉ có những sự vật đó mới là đặc trưng của mùa thu. Nhưng khi đến “sang thu” của Hữu Thỉnh, người đọc bỗng nhận ra: Một hương thơm của ổi, một tấm sương mờ, một dòng sông, một đám mây, một tia nắng, những sự vật gần gũi như thế cũng tạo nên những đường nét rất riêng của mùa thu Việt Nam và điều này tạo nên sức hấp dẫn cho bài thơ “Sang thu”

“Sang thu” của Hữu Thỉnh không chỉ mang đến cho người đọc những trải nghiệm mới về màu thu quê hương mà còn làm sâu sắc hơn tình yêu quê hương trong lòng mọi người. “Sang thu” chính là một gương mẫu để người đọc có thể nhìn thấy ở đó hình ảnh quê hương của họ, hình ảnh của tâm hồn họ. Miêu tả mùa thu qua những biến đổi của vạn vật, Hữu Thỉnh đã tạo ra một cách nhìn độc đáo, một phong cách mô tả riêng, thoát khỏi những điều ước lệ để khẳng định vị trí của mình trên con đường sáng tạo nghệ thuật