Truyền thuyết Mỵ Châu - Trọng Thủy kể về câu chuyện tình yêu bi thảm giữa Mỵ Châu, con gái của An Dương Vương, và Trọng Thủy, con trai của Triệu Đà.

Sau khi An Dương Vương xây thành Cổ Loa, thần Kim Quy đã cho An Dương Vương một cái móng của mình để làm lẫy nỏ mà giữ thành. An Dương Vương đã giao cho Cao Lỗ làm chiếc nỏ thần. Trong những ngày đi lại để giả kết tình hoà hiếu, Trọng Thủy đã gặp Mỵ Châu, con gái yêu của An Dương Vương. Trọng Thủy đem lòng yêu dấu Mỵ Châu, Mỵ Châu dần dần cũng xiêu lòng.

Triệu Đà, sau khi thất bại trong việc đánh chiếm Âu Lạc, đã quyết định sử dụng kế hoạch khác. Ông đã sai con trai là Trọng Thủy sang cầu thân với An Dương Vương, nhưng chủ ý thực sự là tìm cách phá chiếc nỏ thần. Trọng Thủy đã dụ dỗ Mỵ Châu để xem trộm nỏ thần, rồi ngầm bẻ gãy lẫy nỏ (làm từ móng của thần Kim Quy), thay cái khác vào.

Cuối cùng, An Dương Vương đã phát hiện ra sự phản bội của con gái mình và đã chém chết Mỵ Châu trước khi tự tử bằng cách nhảy xuống biển. Trọng Thủy, khi nghe tin, đã quá hối hận mà nhảy xuống giếng tự tử.

Truyền thuyết này không chỉ viết về sự hình thành của đất nước Âu Lạc, mà còn nói về bi kịch mất nước, vì chủ quan khinh địch An Dương Vương đã để mất nước rơi vào tay giặc.
 

Ngày xưa vào thời kì cai trị của vua Thục Phán An Dương Vương, nhà vua đã rất nhiều lần cho xây thành lũy nhưng thành cứ xây lên rồi lại đổ khiến cho nhà vua hết sức phiền lòng. Một hôm có thần Kim Quy đến gặp và dạy An Dương Vương xây thành, trước khi đi thần Kim Quy còn tặng cho An Dương Vương một cây nỏ thần để bảo vệ đất nước.

Theo lời của thần Kim Quy, vua An Dương Vương đã cho xây dựng thành lũy vững chắc hình xoáy ốc, lần này thành xây lên không những không đổ như những lần trước mà còn vững trãi vô cùng, nhờ đó mà nhân dân Đại Việt có thể trấn giữ lãnh thổ, kinh đô của mình mà không sợ giặc giã sang chiếm đóng, đô hộ. Không những vậy, Nỏ thần mà thần Kim Quy đã tặng cho An Dương Vương còn vô cùng lợi hại, một lần bắn thì hàng trăm mũi tế được bắn ra, quân giặc trước sự tấn công của Nỏ thần thì chết như ngả rạ, sợ hãi kéo quân dẫm đạp lên nhau mà bỏ về nước. Từ ngày có Nỏ thần thì nhân dân được hưởng cuộc sống ấm no, thái bình vì không còn quân thù nào dám sang xâm chiếm nữa. Vua An Dương Vương cũng vì vậy mà sinh ra chủ quan, mất cảnh giác.

 
Năm ấy, Triệu Đà cho con trai của mình là Trọng Thủy sang cầu hôn công chúa Mị Châu nhằm mục đích lấy trộm Nỏ thần. Để gia tăng lòng tin cũng như chứng minh sự chân thành với hôn sự này thì Triệu Đà đã cho Trọng Thủy ở rể nước Nam. Vua An Dương Vương thấy vậy liền đồng ý gả con gái Mị Châu cho Trọng Thủy, và cũng từ ấy để kẻ thù ở bên mình mà không mảy may hay biết. Sau khi thành hôn, Trọng Thủy đã tìm mọi cách dụ dỗ Mị Châu cho xem Nỏ thần, Mị Châu vốn là một cô gái hồn nhiên, ngây thơ lại tin tưởng chồng tuyệt đối, vì vậy mà khi được gợi ý thì Mị Châu đã nén cha đưa chồng xem vật báu của quốc gia mình.

          
Trọng Thủy đã đánh tráo Nỏ thật và để lại một chiếc Nỏ giả, sau đó nói dối về quê có việc để mang Nỏ thật cho Triệu Đà, ngay sau khi có Nỏ thần Triệu Đà đã đem quân sang tấn công An Dương Vương. Khi giặc kéo đến tận chân thành, An Dương Vương vẫn ung dung ngổi đánh cờ cười và nói “Triệu Đà không sợ Nỏ thần nữa sao”, nhưng khi giặc đến nơi, phát hiện ra Nỏ giả, An Dương Vương mang Mị Châu trên lưng ngựa để chạy trốn, nhưng trên đường đi Mị Châu rắc lông ngỗng làm dấu, cho Trọng Thủy đuổi theo.

Chạy đến bờ biển, An Dương Vương cầu cứu thần Kim Quy, thần hiện lên và quát lớn “Giặc ngồi đằng sau ngươi” thì An Dương Vương đã rút kiếm chém đầu Mị Châu, máu của Mị Châu rơi xuống biển trai ăn vào hóa thành ngọc sáng. Trọng Thủy sau khi Mị Châu chết đã hết sức đau lòng, một lần ra giếng tắm thấy bóng hình của Mị Châu nên đã lao đầu xuống giếng chết. Từ ấy, người ta lấy ngọc trai ở biển mà rửa bằng nước giếng thì ngọc càng thêm sáng, thêm đẹp.