Khái quát tâm trạng Thúy Kiều trong đoạn trích: Đoạn trích là tiếng lòng đau xót và tê tái, tâm trạng giằng xé đầy đau khổ của Thúy Kiều khi phải chia lìa hạnh phúc của mình.

Nhắc nhở mối tình của mình với chàng Kim:

“Giữa đường đứt gánh tương tư”
“Mối tơ thừa”
“Quạt ước, chén thề”
-> Mối tình nồng thắm nhưng mong manh, dang dở và đầy bất hạnh của Kim - Kiều.

- Kiều giãi bày lí do đi đến quyết định trao duyên cho Vân

+ Gia đình Kiều gặp biến cố lớn “sóng gió bất kì”. Kiều buộc phải chọn một trong hai con đường là “hiếu” và “tình” -> Kiều đành chọn hi sinh tình để giữ trọn hiếu.

=> Kiều đã gợi ra tình cảnh ngang trái, khó xử của mình để Vân thấu hiểu.

+ “Ngày xuân em hãy còn dài”

-> Vân vẫn còn trẻ, còn cả tương lai phía trước.

+ “Xót tình máu mủ thay lời nước non”

-> Kiều thuyết phục em bằng tình cảm ruột thịt.

+ “Thịt nát xương mòn”, “ Ngậm cười chín suối” : Kiều viện đến cả cái chết để thể hiện sự cảm kích thật sự của mình khi Vân nhận lời.

=> Kiều là người sắc sảo tinh tế, có đức hi sinh, một người con hiếu thảo, trọng tình nghĩa.

âm trạng Kiều khi trao kỉ vật và dặn dò em

- "Chiếc vành, bức tờ mây"

-> Kỉ vật đơn sơ mà thiêng liêng, gợi quá khứ hạnh phúc.

- Từ “giữ - của chung - của tin”

“Của chung” : của Kim, Kiều nay là cả của Vân nữa.
“Của tin” : những vật gắn bó gợi tình yêu thiêng liêng của Kim – Kiều (mảnh hương, tiếng đàn)
-> Thể hiện sự giằng xé trong tâm trạng Thúy Kiều. Kiều chỉ có thể gửi gắm mối duyên dang dở cho Vân chứ không thể trao hết tình yêu mặn nồng xưa kia giữa nàng và Kim Trọng.

ruyện Kiều chính là tác phẩm đỉnh cao trong đời thơ của đại thi hào Nguyễn Du cũng  là đỉnh cao của văn học Việt Nam, tác phẩm này để lại rất nhiều giá trị sâu sắc cả về nội dung lẫn nghệ thuật. Cuộc đời nàng Kiều không biết phải trải qua biết bao truân chuyên, biến cố hay những khoảnh khắc đau thấu tim gan mà trong số đó có lẽ đau lòng nhất chính là khoảnh khắc Kiều trao duyên cho em. Toàn bộ suy nghĩ và tâm trạng của Thúy Kiều được tái hiện chân thực và đầy đủ qua đoạn trích Trao duyên. 

Trao duyên được trích trong phần gia biến và lưu lạc của Truyện Kiều, sau khi gia đình nàng Kiều gặp cơn tai biến, Kiều phải bán mình cho Mã Giám Sinh với giá vàng ngoài bốn trăm để có thể lo cho cha và em thoát nạn. Đêm cuối cùng trước khi phải lên đường theo Mã Giám Sinh, Thúy Kiều đã trò chuyện với em là Thúy Vân vào trao duyên của mình cho em cùng Kim Trọng. 

Để thuyết phục em đồng ý thay mình trả nghĩa cho Kim Trọng, Thúy Kiều nhờ cậy em hết sức chân thành:

“Cậy em em có chịu lời

Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa”.

Thúy Kiều đã sử dụng ngôn từ một cách hết sức tinh tế, cẩn trọng để đạt được hiệu quả cao nhất. Ngoài ra, Kiều cũng rất hiểu cho tình thế hiện tại của Thúy Vân, đây chắc chắn là một việc rất đột ngột với Thúy Vân, đó không phải là chuyện không phải dễ dàng có thể chấp nhận. Là “cậy” chứ không phải bất cứ từ ngữ nào khác, cậy nghĩa là gửi gắm sự tin tưởng và sự trông mong tha thiết của Thúy Kiều với em. “Chịu lời” đồng ý làm một việc với một thái độ miễn cưỡng, nàng hiểu cho Thúy Vân khi phải nghe những điều nàng chuẩn bị giãi bày. 

Từ “lạy. thưa” ban đầu thoạt nhìn có vẻ phi lí trong lễ giáo vì Thúy Kiều là chị làm sao có thể lạy, thưa với em. Nhưng nó lại là hợp lý trong tư thế của người cậy nhờ và kẻ được nhờ cậy. Cách dùng từ của Thúy Kiều đã đặt Thúy Vân vào một tình thế khó có thể buông lời từ chối trước những điều éo le, nghịch cảnh mà Kiều sắp nói.

Để thuyết phục em, Thúy Kiều đã đưa ra lý lẽ về tình thế vô cùng éo le của bản thân:       

“Kể từ khi gặp chàng Kim

Khi ngày quạt ước, khi đêm chén thề

Sự đâu sóng gió bất kì

Hiếu tình khôn lẽ hai bề vẹn hai”

Nhắc lại về chuyện tình cảm của mình và Kim Trọng hẳn lòng Kiều vô cùng nhói đau, hàng loạt hình ảnh thể hiện ký ức tình yêu đôi lứa đã được nói đến: “quạt ước” để ngỏ ý hẹn ước trăm năm, “chén thề”  uống rượu thề nguyện một đời chung thủy. Hai người tâm đầu ý hợp buông những lời hẹn thề sắt son, những tưởng sẽ được hưởng hạnh phúc mãi mãi nào ngờ gia đình Thúy Kiều gặp biến cố chuyện tình duyên bỗng nhiên lỡ dở. 

Hai câu thơ sau đã nói rõ nguyên nhân khiến Thúy Kiều phải đơn phương bội ước. Gia đình nàng gặp biến cố lớn, là chị cả trong gia đình, Thúy Kiều lúc này bị đặt giữa hai lựa chọn khó khăn: chuyện gia đình và chuyện tình cảm, nếu chọn chữ hiếu thì nàng phải bội nghĩa tình, với lời hẹn thề với Kim Trọng, nhưng nếu trọn chữ tình thì nàng lại trở thành người đại bất hiếu. Và cuối cùng nàng đã đưa ra quyết định đặt chữ hiếu lên trên chữ tình. Trong nỗi đau đớn, dằn vặt Thúy Kiều vẫn hết sức bản lĩnh, bình tĩnh để có thể đưa ra cách giải quyết mà nàng cho là phù hợp nhất: 

“Keo loan chắp mối tơ thừa mặc em”. Dùng máu của con chim loan làm keo loan, dùng nó để chắp vá cho mối duyên của em và Kim Trọng. Hai chữ “tơ thừa” như nhấn mạnh thêm vào nỗi đau đớn của Kiều nhưng đồng thời cho thấy sự tội nghiệp của Thúy Vân. Đây là một câu chuyện tình duyên đau đớn, trớ trêu nhất. Thúy Kiều luôn tỏ ra là người vô cùng am hiểu tâm lý cũng như tình thế của Thúy Vân, nếu ở trên là “mặc em”, gần như giao phó có phần buông bỏ, thì câu thơ dưới như một lời mong mỏi, tha thiết:

“Ngày xuân em hãy còn dài

Xót tình máu mủ thay lời nước non”.

Thúy Kiều mong Thúy Vân có thể vì tình chị em ruột thịt mà em có thể thay chị trả nghĩa cho Kim Trọng, nếu có như  vậy:

“Chị dù thịt nát xương mòn

Ngậm cười chín suối hãy còn thơm lây”.

Trong Thúy Kiều bao giờ cũng vậy, nàng luôn có dự cảm không lành cho tương lai của chính mình. Đồng thời với diễn đạt như vậy kiến Thúy Vân khó có thể nỡ từ chối lời đề nghị của mình. Bằng một lối lập luận chặt chẽ, sắc sảo vừa cho thấy sự thông minh của nàng Kiều, vừa đạt  được mục đích khiến Thúy Vân trả nghĩa cho Kim Trọng thay cho nàng.

Sau những lời tha thiết nhờ cậy em, Thúy Kiều trao kỉ vật cho Thúy Vân và dặn dò em chuyện tương lai. Từng kỉ vật khi xưa của nàng và Kim Trọng đều được nàng vô cùng nâng niu, giữ gìn, mỗi kỷ vật đều gắn liền với niềm hạnh phúc mà mất cả cuộc đời này nàng cũng sẽ không bao giờ quên. Là chiếc vành mà Kim Trọng đã trao cho nàng hay là những bức thư họ trao nhau với những lời yêu thương nồng thắm. Nhưng đó đâu phải đã hết họ còn có chung những kỉ niệm in sâu vào tâm trí “phím đàn với mảnh hương nguyền ngày xưa” và giờ đây Thúy Kiều lại trao lại hết những thứ này cho em. 

Những khi Thúy Kiều trao kỉ vật trong lòng nàng vẫn có sự mâu thuẫn, giằng xé giữa lý trí và tình cảm: lý trí của nàng muốn trao hết cho em, nhưng còn tình cảm dường như lại không muốn: “Duyên này thì giữ, vật này của chung”, nàng vừa muốn trao đi, nhưng lại vừa muốn giữ, giữ lại một chút gì đó cho bản thân mình. Tâm lý này của Thúy Kiều cũng thật dễ hiểu, bởi trong tình yêu mấy ai có đủ dũng khí để trao duyên, trao tình yêu gắn bó đến tận tim gan.

Vậy mà, Thuý Kiều đã phải làm điều trái ngang này, nên suy nghĩ muốn giữ lại một chút của chung của nàng hoàn toàn dễ hiểu. Đồng thời nàng cũng mong muốn hai người họ có cuộc sống êm đềm, hạnh phúc nhưng lại cũng “ích kỷ” muốn họ không bao giờ quên mình: “Xót người mệnh bạc ắt lòng chẳng quên”. Thúy Kiều rõ ràng có một chút sự ích kỉ, mềm yếu của con tim nhưng qua đây ta thấy trong đó là thấy tình cảm nàng dành cho Kim Trọng vô cùng sâu nặng và giây phút trao duyên này khiến nàng rất đau đớn, mất mát, hụt hẫng. Trao kỉ vật đau đớn, xót xa bao nhiêu thì những lời Thúy Kiều dặn dò em chuyện mai sau càng quặn thắt bấy nhiêu:

“Mai sau dù có bao giờ

Đốt lò hương ấy so tơ phím này”.

Câu thơ trong phân tích đoạn trích Trao duyên mang ý nghĩa, mỗi khi đốt hương, đánh đàn, linh hồn của nàng sẽ trở về, khi đó Thúy Kiều chỉ mong Thúy Vân hãy rưới giọt nước giải oan cho chị “rưới xin giọt nước cho người thác oan”. Ta thấy rằng ở bất cứ đâu trong Thúy Kiều cũng luôn mang niềm khao khát hạnh phúc, sum họp: 

“Hồn còn mang nặng lời thề

Nát thân bồ liễu, đền ghì trúc mai”

Dù Thúy Kiều cho dù có thịt nát xương mòn nhưng lòng vẫn nặng lời thề với chàng Kim Trọng. Bởi vậy khi Kim Trọng và Thúy Vân được hưởng hạnh phúc thì khi ấy Thúy Kiều cũng sẽ trở về để chung hưởng hạnh phúc ấy. Mâu thuẫn này càng cho thấy sự tiếc nuối và đau khổ tột cùng của nàng Kiều.

Tám câu thơ cuối, Thúy Kiều lại trở về với thực tại đau đớn, xót xa. Tình yêu vốn đẹp đẽ giờ đây lại dang dở, tan vỡ, mãi mãi không thể hàn gắn, còn đối với tương lai của nàng tương lại vô cùng mù mịt tối tăm.

“Bây giờ trâm gãy gương tan

Tơ duyên ngắn ngủi có ngần ấy thôi”

Thành ngữ “trâm gãy gương tan” thể hiện sự tan vỡ trong tình yêu cũng là sự tan nát trong cõi lòng nàng Kiều. Lúc này, nỗi đau thấu tim ấy khiếm Kiều đã thức tỉnh nỗi đau thân phận:

“Phận sao phận bạc như vôi

Ôi Kim lang, hỡi Kim lang

Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây”

Hai từ ‘ôi, hỡi’ trong câu thơ đã cho thấy lời tự than tha thiết, khắc khoải và nỗi đau đến tột cùng của Thúy Kiều. Câu kết là lời nhận lỗi, tự trách chính mình của Thúy Kiều đối với mối tình của mình đối với Kim Trọng, nhưng nàng không thể làm gì khác được. Đó cũng thể hiện sự nhỏ bé, bất lực của con người trong xã hội phong kiến xưa.

Bằng nghệ thuật miêu tả nội tâm nhân vật đặc sắc, sự phối hợp linh hoạt giữa các hình thức ngôn ngữ đã diễn đạt rõ nét tâm trạng, cảm xúc của Thúy Kiều khi phải trao duyên cho em. Sau khi phân tích đoạn trích trao duyên, chúng ta thấy được bi kịch tình yêu cũng như niềm bất hạnh của thân phận của người phụ nữ hồng nhan, bạc mệnh trong xã hội cổ hủ, đồng thời cũng trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp và tính cách của Thúy Kiều.