SOẠN BÀI: “BÀI HỌC ĐƯỜNG ĐỜI ĐẦU TIÊN” – TÔ HOÀI

I. Tác giả – Tác phẩm
Tác giả Tô Hoài: Nhà văn nổi tiếng với văn phong hóm hỉnh, miêu tả thiên nhiên & loài vật cực sinh động.
Tác phẩm: Dế Mèn phiêu lưu kí – truyện dài thiếu nhi, đoạn trích nằm ở phần đầu tác phẩm.

II. Bố cục đoạn trích
Phần 1: Miêu tả ngoại hình và tính cách Dế Mèn lúc mới lớn.
Phần 2: Câu chuyện Mèn trêu chị Cốc và gây ra cái chết của Dế Choắt.
Phần 3: Bài học đường đời khi Mèn nhận ra lỗi của mình.

III. Tìm hiểu đoạn trích
1. Hình ảnh Dế Mèn
Ngoại hình:

Khỏe mạnh, cánh dài, râu đẹp, đôi chân chắc nịch.
Miêu tả chi tiết → nổi bật sức sống và vẻ đẹp tự tin của tuổi trẻ.
Tính cách:

Tự phụ, kiêu căng, thích thể hiện.
Trêu chị Cốc chỉ để “làm màu”, nhưng lại để Choắt chịu thay.
Sau sai lầm: biết hối hận → bước đầu trưởng thành.

2. Hình ảnh Dế Choắt
Gầy yếu, bệnh tật, thân hình còm cõi.
Hiền lành, tốt bụng, không muốn phiền ai.
Lời trăn trối chân thật, cảm động → tác động mạnh đến Mèn.

3. Diễn biến vụ việc
Mèn nghịch dại trêu chị Cốc.
Cốc giận dữ → mổ Choắt.
Mèn chứng kiến, hối hận, nhận ra lỗi do mình gây ra.

4. Ý nghĩa của đoạn trích
Phê phán sự kiêu căng, bốc đồng.
Nhắc nhở: Lời nói và hành động đều phải nghĩ cho người khác.
Sai lầm có thể làm tổn thương người vô tội.
Ai cũng trưởng thành từ những bài học “đau nhưng đáng”.

IV. Nghệ thuật
Nhân hoá cực sinh động, làm loài vật cử động như con người.
Ngôn ngữ giàu hình ảnh, dí dỏm mà vẫn sâu sắc.
Miêu tả tâm lí tinh tế.

V. Ghi nhớ (ngắn gọn)
Đoạn trích giúp ta hiểu: Không tự kiêu, không gây rắc rối cho người khác, sống có trách nhiệm và biết sửa sai.

SOẠN BÀI: DẾ MÈN PHIÊU LƯU KÍ (TÔ HOÀI)
(Phần trích: “Bài học đường đời đầu tiên”)

I. Tác giả – tác phẩm
1. Tác giả Tô Hoài
Tên thật: Nguyễn Sen.
Quê: Hà Nội.
Là một trong những nhà văn lớn của văn học Việt Nam hiện đại.
Văn phong: giàu quan sát, miêu tả tinh tế, ngôn ngữ hóm hỉnh, gần gũi.
2. Tác phẩm “Dế Mèn phiêu lưu kí”
Xuất bản lần đầu năm 1941.
Viết về thế giới loài vật nhưng mang bài học nhân sinh sâu sắc.
Đoạn học trong chương trình là phần mở đầu, kể về tuổi trẻ bồng bột của Dế Mèn dẫn đến cái chết oan của Dế Choắt.

II. Tóm tắt đoạn trích
Dế Mèn khỏe mạnh, cường tráng, kiêu căng và thích thể hiện. Mèn trêu chọc chị Cốc bằng cách xúi Dế Choắt – hàng xóm yếu ớt – “nói hỗn” với chị. Chị Cốc tưởng Choắt hỗn thật nên lao xuống mổ chết Choắt. Trước khi mất, Choắt nhắc Mèn đừng gây tai họa cho người khác. Dế Mèn hối hận và rút ra “bài học đường đời đầu tiên”.

III. Bố cục
3 phần:
Tả Dế Mèn và tính cách (tự mãn, kiêu căng).
Trò trêu chị Cốc – cái chết của Dế Choắt.
Lời trăng trối của Choắt – bài học của Mèn.

IV. Phân tích chi tiết
1. Hình ảnh Dế Mèn
Ngoại hình đẹp, khỏe mạnh: lưng bóng, râu dài, chân cứng, võ nghệ giỏi.
Tự nhận xét về mình → giọng điệu khoe khoang, tự phụ.
Tính cách: kiêu ngạo, thích chọc ghẹo, xem thường kẻ yếu.
→ Tác giả miêu tả vừa sinh động, vừa hài hước nhưng ẩn bài học về sự ngông cuồng tuổi trẻ.
2. Dế Choắt
Hình dáng gầy yếu, bệnh tật, hiền lành, cam chịu.
Dù yếu nhưng rất lễ phép, khiêm nhường, không dám làm phiền ai.
→ Tác giả thể hiện sự cảm thương đối với những số phận yếu thế.
3. Trò trêu chị Cốc
Dế Mèn xúi Choắt nói hỗn với chị Cốc.
Choắt không dám nhưng vẫn bị “liên lụy”.
Chị Cốc – nóng nảy, thô bạo – mổ Choắt đến chết.
→ Tô Hoài xây dựng tình huống gây “tai họa từ lời nói đùa”.
4. Lời trăng trối của Dế Choắt
Choắt không trách Mèn, chỉ khuyên “ở đời phải suy nghĩ trước khi làm”.
Câu nói giản dị nhưng đau lòng, làm Mèn tỉnh ngộ.
→ Đây là điểm chuyển biến trong nhận thức của Dế Mèn.
5. Bài học đường đời đầu tiên
Không được kiêu căng, gây chuyện để người khác chịu hậu quả.
Phải chịu trách nhiệm với lời nói và hành động.
Tôn trọng người yếu hơn mình.
→ Bài học dành cho mọi người, đặc biệt là học sinh còn đang trưởng thành.

V. Giá trị nghệ thuật
Miêu tả loài vật như con người: sinh động, gần gũi.
Ngôi kể thứ nhất → chân thật, hấp dẫn.
Ngôn ngữ hóm hỉnh, dí dỏm, dễ nhớ.
Xây dựng tình huống “gây họa” – “hối hận” rất rõ ràng.

VI. Ý nghĩa đoạn trích
Nhắc nhở con người không được kiêu ngạo, phải sống nhân hậu.
Trẻ em khi lớn lên cần biết suy nghĩ chín chắn, không đùa cợt quá mức.
Những người mạnh nên bảo vệ kẻ yếu, không được dựa sức mà ức hiếp.