Việc thực thi chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là một quá trình liên tục, hòa bình, công khai và được ghi nhận qua nhiều tài liệu lịch sử, văn bản pháp lý, hành chính và hoạt động thực tế của Nhà nước Việt Nam qua các thời kỳ. Dưới đây là trình bày khái quát quá trình đó:

I. Thực thi chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa
Từ thời phong kiến (thế kỷ XVII – XIX)

Thế kỷ XVII, các chúa Nguyễn đã thành lập Đội Hoàng Sa, có nhiệm vụ ra quần đảo khai thác sản vật, thu lượm hàng hóa trôi dạt và cắm mốc chủ quyền.
Thế kỷ XVIII – XIX, triều Nguyễn (đặc biệt dưới thời Gia Long và Minh Mạng) tiếp tục cử đội Hoàng Sa, Bắc Hải đi khảo sát, dựng bia, lập bản đồ và quản lý quần đảo.
Nhiều tài liệu như “Đại Nam thực lục, Phủ biên tạp lục, bản đồ cổ như “Hoàng triều trực tỉnh địa dư toàn đồ” đều xác nhận Hoàng Sa thuộc lãnh thổ Việt Nam.
Thời Pháp thuộc

Chính quyền Pháp với tư cách đại diện ngoại giao của Việt Nam đã thực hiện nhiều hành động khẳng định chủ quyền như lập hải đăng, trạm khí tượng, phản đối các hành động xâm phạm của nước ngoài.
Sau năm 1954

Việt Nam Cộng hòa tiếp quản và tiếp tục quản lý hành chính, duy trì đồn trú tại Hoàng Sa.
Sau năm 1975, nước CHXHCN Việt Nam tiếp tục khẳng định chủ quyền, dù quần đảo bị Trung Quốc chiếm đóng trái phép từ năm 1974.

II. Thực thi chủ quyền đối với quần đảo Trường Sa
Từ thời phong kiến

Trường Sa được gộp trong hoạt động của đội Hoàng Sa – Bắc Hải, triều đình Nguyễn tổ chức khảo sát, khai thác và thể hiện quyền quản lý liên tục.
Ghi nhận trong nhiều văn bản và bản đồ cổ.
Thời Pháp thuộc

Chính quyền Pháp đã xây dựng cột mốc, trạm khí tượng và khẳng định chủ quyền hợp pháp của Việt Nam với Trường Sa.
Pháp phản đối các tuyên bố chủ quyền phi pháp của Nhật và các nước khác.
Sau năm 1956

Việt Nam Cộng hòa thay Pháp quản lý, duy trì binh sĩ đồn trú tại nhiều đảo.
Sau năm 1975, Nhà nước CHXHCN Việt Nam tiếp quản, mở rộng kiểm soát nhiều đảo, đá và bãi san hô, đồng thời xây dựng cơ sở hạ tầng, triển khai lực lượng bảo vệ thường xuyên.

III. Khẳng định chủ quyền theo luật pháp quốc tế
Việt Nam đã nhiều lần gửi công hàm đến Liên Hợp Quốc và các tổ chức quốc tế để khẳng định chủ quyền.
Thực hiện quản lý hành chính, đưa Trường Sa vào đơn vị hành chính của tỉnh Khánh Hòa, xây dựng các điểm đảo thành đơn vị hành chính, dân sự, quân sự rõ ràng.
Các hoạt động đều phù hợp với Công ước Luật Biển Liên Hợp Quốc 1982 (UNCLOS 1982).

Quá trình thực thi chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam
Việt Nam đã có một quá trình lịch sử lâu dài và liên tục trong việc xác lập, thực thi và bảo vệ chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Quá trình này có thể được tóm tắt qua các giai đoạn chính sau:

Giai đoạn 1: Trước khi Pháp xâm lược (trước giữa thế kỷ XIX)

Thời kỳ các chúa Nguyễn:Thám sát và quản lý: Các thư tịch cổ của Việt Nam ghi chép rằng từ thế kỷ XVII, các chúa Nguyễn đã tổ chức các đội Hoàng Sa và đội Bắc Hải, có nhiệm vụ ra khai thác sản vật, đo đạc, vẽ bản đồ, và quản lý các đảo ở Biển Đông, bao gồm cả Hoàng Sa và Trường Sa ngày nay.
Xác lập chủ quyền trên thực tế: Hoạt động của các đội này thể hiện việc thực thi chủ quyền một cách hòa bình và liên tục. Các tư liệu lịch sử như "Phủ biên tạp lục" của Lê Quý Đôn đã ghi rõ về các hoạt động này.
Thời kỳ nhà Nguyễn:Tiếp tục quản lý và khẳng định chủ quyền: Nhà Nguyễn tiếp tục duy trì các hoạt động quản lý, tuần tra, đo đạc và vẽ bản đồ các quần đảo. Vua Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị đều có những chỉ dụ và hành động cụ thể để khẳng định chủ quyền.
Dựng bia chủ quyền: Nhà Nguyễn đã cho dựng bia chủ quyền trên các đảo thuộc quần đảo Hoàng Sa để khẳng định chủ quyền quốc gia.
Giai đoạn 2: Thời kỳ Pháp thuộc (giữa thế kỷ XIX - 1954)

Pháp thay mặt Việt Nam quản lý: Sau khi xâm lược Việt Nam, chính quyền Pháp đã nhân danh Việt Nam thực hiện việc quản lý và bảo vệ các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa trên trường quốc tế.
Tiếp tục các hoạt động hành chính: Pháp đã thành lập các cơ sở hành chính, xây dựng trạm khí tượng, đèn biển trên quần đảo Hoàng Sa, thể hiện sự quản lý nhà nước liên tục.
Khẳng định chủ quyền trước các yêu sách khác: Pháp đã có những hành động ngoại giao và pháp lý để bác bỏ các yêu sách chủ quyền phi lý của các quốc gia khác đối với hai quần đảo này.
Giai đoạn 3: Thời kỳ Việt Nam Cộng hòa (1954 - 1975)

Tiếp quản và duy trì sự hiện diện: Sau khi Pháp rút khỏi Việt Nam, chính quyền Việt Nam Cộng hòa đã tiếp quản việc quản lý và duy trì sự hiện diện quân sự, hành chính trên quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.
Tiếp tục khẳng định chủ quyền: Việt Nam Cộng hòa đã ban hành nhiều văn bản pháp lý, tiến hành các hoạt động khảo sát, nghiên cứu khoa học, và xây dựng cơ sở hạ tầng trên các đảo để khẳng định chủ quyền.
Đối diện với sự xâm chiếm của Trung Quốc: Năm 1956, Trung Quốc bắt đầu có những hành động xâm chiếm một số đảo thuộc quần đảo Hoàng Sa. Năm 1974, Trung Quốc đã dùng vũ lực chiếm toàn bộ quần đảo Hoàng Sa.
Giai đoạn 4: Thời kỳ Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (từ 1975 đến nay)

Kiên trì đấu tranh bảo vệ chủ quyền: Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam tiếp tục khẳng định chủ quyền không thể tranh cãi đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.
Sử dụng các biện pháp hòa bình: Việt Nam chủ trương giải quyết các tranh chấp trên Biển Đông, bao gồm vấn đề chủ quyền đối với Hoàng Sa và Trường Sa, thông qua các biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS).
Duy trì sự hiện diện và hoạt động: Việt Nam duy trì sự hiện diện dân sự và quân sự trên các đảo thuộc quần đảo Trường Sa mà Việt Nam đang quản lý, đồng thời thực hiện các hoạt động kinh tế, khoa học, và bảo vệ môi trường.
Đấu tranh trên các diễn đàn quốc tế: Việt Nam tích cực đưa vấn đề chủ quyền đối với Hoàng Sa và Trường Sa ra các diễn đàn quốc tế, nhằm kêu gọi sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế đối với lập trường chính nghĩa của mình.
Phát triển kinh tế biển và bảo vệ chủ quyền: Việt Nam chú trọng phát triển kinh tế biển gắn liền với việc bảo vệ vững chắc chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.
Tóm lại, quá trình thực thi chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là một quá trình liên tục, lâu dài, được thể hiện bằng các hoạt động quản lý, khai thác, xác lập pháp lý và đấu tranh ngoại giao. Dù trải qua nhiều giai đoạn lịch sử và đối mặt với những thách thức lớn, Việt Nam luôn kiên định với chủ quyền của mình đối với hai quần đảo thiêng liêng này.