Trước Cách mạng tháng Tám, Nam Cao thường viết về hai đề tài chính: Viết về trí thức nghèo, Nam Cao miêu tả những bi kịch tinh thần của họ, có tài, nhiều hoài bão cao đẹp nhưng bị cuộc sống áo cơm ghì sát đất phải “chết mòn” về tinh thần.
 
Đó là những “giáo khổ trường tư” trong Sống mòn luôn đối phó với cảnh thất nghiệp. Những văn sĩ muốn xây dựng một sự nghiệp văn chương chân chính và nổi tiếng nhưng không có điều kiện thực hiện (Giăng sáng, Đời thừa…).

 
Viết về người nông dân nghèo, Nam Cao chú ý miêu tả sự nghèo khó, bất công trong xã hội. Nhiều người vẫn giữ được phẩm chất trong sạch của mình, dù khổ đau, túng quẫn (Lão Hạc, Dì Hảo, Một đám cưới…). Nhưng cũng có một số nông dân bị tha hóa về nhân cách, bị dân làng khinh bỉ, căm ghét (Chí Phèo, Tư Cách Mõ, Nửa đêm…). Dù viết về đề tài nào, Nam Cao đều đặt ra vấn đề nhân cách con người trong hoàn cảnh khó khăn