Văn nghị luận là một thể loại văn bản nhằm mục đích thuyết phục người đọc hoặc người nghe về một quan điểm, tư tưởng nào đó thông qua hệ thống luận điểm, lý lẽ và bằng chứng được tổ chức chặt chẽ. Dưới đây là những đặc điểm chính của văn nghị luận:

1. Luận điểm rõ ràng, chính xác:

Luận điểm là ý kiến, quan điểm mà người viết muốn bảo vệ. Luận điểm cần được trình bày một cách rõ ràng, chính xác và nhất quán trong suốt bài viết.
Luận điểm phải có tính khách quan, trung thực.
2. Lý lẽ, bằng chứng thuyết phục:

Lý lẽ là những lập luận logic, chặt chẽ để giải thích, chứng minh cho luận điểm.
Bằng chứng là những dẫn chứng cụ thể, xác thực từ thực tế, từ các nguồn tài liệu đáng tin cậy để làm sáng tỏ lý lẽ.
Lý lẽ và bằng chứng cần được lựa chọn kỹ lưỡng, phù hợp với luận điểm và đối tượng người đọc.
3. Lập luận chặt chẽ, logic:

Lập luận là cách thức sắp xếp, tổ chức các lý lẽ và bằng chứng để tạo thành một hệ thống chặt chẽ, logic.
Lập luận cần tuân theo các quy tắc logic, tránh các lỗi ngụy biện.
Các phần của bài viết cần có sự liên kết chặt chẽ, mạch lạc.
4. Bố cục rõ ràng, mạch lạc:

Bài văn nghị luận thường có bố cục ba phần: mở bài, thân bài và kết bài.Mở bài: giới thiệu vấn đề nghị luận và nêu luận điểm chính.
Thân bài: triển khai các luận điểm, lý lẽ và bằng chứng.
Kết bài: tổng kết, đánh giá và đưa ra kết luận.
Các phần của bài viết cần được phân chia rõ ràng, rành mạch.
5. Ngôn ngữ chính xác, trong sáng:

Ngôn ngữ trong văn nghị luận cần chính xác, rõ ràng, tránh mơ hồ, khó hiểu.
Sử dụng các thuật ngữ chuyên môn phù hợp với vấn đề nghị luận.
Tránh sử dụng các từ ngữ mang tính cảm xúc, khẩu ngữ.
6. Tính khách quan, trung thực:

Người viết cần trình bày quan điểm một cách khách quan, trung thực, tránh thiên vị, định kiến.
Cần tôn trọng các quan điểm khác nhau, đồng thời đưa ra phản biện một cách lịch sự, có căn cứ.
7. Mục đích rõ ràng:

Văn nghị luận có mục đích thuyết phục người đọc hoặc người nghe về một vấn đề nào đó.
Mục đích này cần được thể hiện rõ ràng trong suốt bài viết.

Văn nghị luận là văn bản được tạo ra từ phương thức lập luận, phản ánh những đặc điểm về mục đích và cách thức biểu đạt nghị luận, xuất hiện ở bài nói hay bài viết. Văn nghị luận vốn là sản phẩm của tư duy logic, vẻ đẹp của mỗi áng văn nghị luận không chỉ thể hiện ở hình thức lập luận phong phú, lí lẽ đanh thép, giọng điệu thuyết phục mà còn thể hiện thái độ của tác giả trước vấn đề nghị luận. Chính vì vậy, việc nắm được đặc điểm của văn bản nghị luận là điều cần thiết để từ đó hình thành, thiết kế xây dựng các phương pháp học tập đạt hiệu quả, phù hợp với đặc trưng thể loại.

Mỗi văn bản nghị luận đều phải có luận điểm, luận cứ và lập luận:

Luận điểm: Là ý kiến thể hiện tư tưởng, quan điểm của bài văn được nêu ra dưới hình thức câu khẳng định hay phủ định, thường có các từ là, có, không thể, chẳng hạn…được diễn đạt dễ hiểu, sáng tỏ và nhất quán. Luận điểm là linh hồn của bài viết, nó thống nhất các đoạn văn thành một khối. Để có sức thuyết phục, luận điểm cần phải đúng đắn, chân thực và đáp ứng nhu cầu thực tế.

Luận cứ:

Luận cứ cũng là một yếu tố không thể thiếu khi nhắc tới đặc điểm của văn nghị luận.

Luận cứ là những lí lẽ, dẫn chứng làm cơ sở cho luận điểm.
Để bài viết có sức thuyết phục cao, người viết phải đưa ra những lí lẽ, dẫn chứng để người đọc tin vào vấn đề người viết nêu ra.
Lí lẽ là những đạo lí, lí lẽ phải được thừa nhận, nêu ra là được đồng tình. Dẫn chứng là sự vật, sự việc, nhân chứng, bằng chứng để chứng minh làm sáng tỏ, xác nhận cho luận điểm.
Dẫn chứng đưa ra phải xác thực, tiêu biểu, đáng tin và không thể bác bỏ. Lí lẽ và dẫn chứng phải đáng tin cậy mới làm cho luận cứ vững chắc.
Luận cứ phải chân thực, đúng đắn, tiêu biểu mới làm cho luận điểm có sức thuyết phục.
Trong quá trình tìm hiểu văn bản nghị luận, để tìm hiểu, phân tích đánh giá được tính đúng đắn của luận điểm thì việc phân tích luận cứ là một thao tác hết sức quan trọng và cần thiết.
Lập luận: Là cách tổ chức vận dụng lí lẽ, dẫn chứng sao cho luận điểm được nổi bật và có sức thuyết phục. Lập luận bao gồm các cách suy lý, quy nạp, diễn dịch, so sánh, phân tích, tổng hợp.

Để đánh giá cái hay, sức thuyết phục của văn bản nghị luận cần phải phân tích, đánh giá, chứng minh được mức độ chặt chẽ sắc bén của lập luận và sự hợp lí của cách thức lập luận mà tác giả lựa chọn.