Cấm kết hôn giữa những người có họ trong phạm vi ba đời là một quy định trong luật hôn nhân và kế hoạch hóa gia đình có cơ sở từ kiến thức về di truyền học. Điều này liên quan đến vấn đề di truyền các bệnh lý di truyền và sự ảnh hưởng của chúng đối với thế hệ sau.

Cơ sở di truyền học của quy định này:
Di truyền bệnh lý và các rối loạn di truyền:

Khi kết hôn giữa những người có quan hệ huyết thống gần (như anh chị em, cháu – ông/bà, hoặc những người có quan hệ huyết thống trong phạm vi ba đời), khả năng di truyền các bệnh lý di truyền sẽ cao hơn. Các bệnh lý như bệnh di truyền lặn (ví dụ như bệnh máu khó đông, bệnh xơ nang, bệnh bạch tạng...) có thể được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác nếu cả hai bên đều mang gen bệnh.
Nếu một cặp vợ chồng có quan hệ huyết thống gần, tỷ lệ con cái mắc các bệnh di truyền này có thể cao hơn, vì gen bệnh từ cả hai bên có thể tương tác và biểu hiện ra ngoài.
Di truyền lặn và sự tương tác giữa các gen:

Nhiều bệnh lý di truyền lặn chỉ biểu hiện ra khi một người thừa hưởng gen lặn từ cả bố và mẹ. Nếu hai người có quan hệ huyết thống gần (ví dụ anh em, hoặc cô – chú, bác – cháu), khả năng hai bên đều mang gen lặn giống nhau sẽ cao hơn, và con cái của họ có thể sẽ bị di truyền bệnh lý này.
Một số rối loạn di truyền chỉ phát triển khi hai gen lặn gặp nhau. Vì vậy, cấm kết hôn giữa những người có quan hệ huyết thống gần sẽ giảm khả năng phát sinh các bệnh lý di truyền cho thế hệ sau.
Tăng tính đa dạng di truyền:

Kết hôn giữa những người có quan hệ huyết thống gần có thể làm giảm tính đa dạng di truyền trong nhóm gen của con cái. Tính đa dạng di truyền là yếu tố quan trọng giúp các thế hệ sau có sức khỏe tốt hơn và khả năng chống lại các bệnh tật. Cấm kết hôn giữa những người trong phạm vi ba đời là một biện pháp để duy trì tính đa dạng di truyền, qua đó giúp giảm thiểu nguy cơ bệnh tật di truyền và tạo ra thế hệ khỏe mạnh hơn.
Tính bền vững của cộng đồng:

Việc kết hôn giữa những người có quan hệ huyết thống gần có thể dẫn đến sự tích tụ của các đột biến gen xấu trong gia đình, làm suy giảm sức khỏe của cộng đồng nói chung. Điều này có thể gây áp lực lên hệ thống y tế và các nguồn lực xã hội. Quy định này giúp bảo vệ sức khỏe của cộng đồng và đảm bảo rằng các thế hệ sau có khả năng phát triển tốt hơn.

Quy định cấm kết hôn giữa những người có họ trong phạm vi ba đời nhằm mục đích bảo vệ sức khỏe và sự phát triển của thế hệ sau. Việc này có cơ sở khoa học vững chắc trong di truyền học, giúp giảm thiểu nguy cơ di truyền các bệnh lý di truyền, đồng thời duy trì tính đa dạng di truyền, góp phần vào sự bền vững của cộng đồng.

Luật Hôn nhân và Gia đình cấm kết hôn giữa những người có họ trong phạm vi ba đời dựa trên cơ sở di truyền học nhằm hạn chế nguy cơ xuất hiện các bệnh di truyền lặn và bảo vệ sức khỏe thế hệ sau. Cơ sở khoa học của quy định này có thể giải thích như sau:

1. Di truyền các alen lặn gây bệnh
Mỗi người có hai bản sao của mỗi gen (một từ cha, một từ mẹ). Nếu một gen mang alen lặn gây bệnh, thông thường, alen trội từ bố hoặc mẹ sẽ che lấp đi, khiến người đó không biểu hiện bệnh nhưng vẫn có thể mang gen bệnh (người mang gen lặn).
Nếu hai người có quan hệ huyết thống gần kết hôn, họ có nhiều khả năng cùng mang một alen lặn gây bệnh do được thừa hưởng từ tổ tiên chung. Khi đó, con cái của họ có xác suất cao hơn để nhận cả hai bản sao alen lặn và mắc bệnh di truyền.
Ví dụ: Các bệnh di truyền lặn phổ biến bao gồm bệnh bạch tạng, thiếu máu hồng cầu hình liềm, xơ nang, teo cơ tủy sống, v.v. Khi hôn nhân cận huyết xảy ra, nguy cơ mắc các bệnh này ở con cái sẽ tăng lên đáng kể.

2. Hiện tượng giao phối cận huyết và suy thoái giống
Giao phối cận huyết (inbreeding) làm giảm sự đa dạng di truyền, dẫn đến tình trạng suy thoái giống (inbreeding depression). Ở mức độ quần thể, điều này làm giảm khả năng thích nghi với môi trường, tăng tỷ lệ dị tật bẩm sinh và giảm sức khỏe tổng thể của thế hệ sau.
Các nghiên cứu cho thấy trẻ sinh ra từ các cặp vợ chồng có quan hệ huyết thống gần có nguy cơ mắc dị tật bẩm sinh cao hơn so với trẻ từ những cặp vợ chồng không có quan hệ huyết thống.
3. Cách tính phạm vi ba đời
Theo Luật Hôn nhân và Gia đình Việt Nam, những người có họ trong phạm vi ba đời được tính như sau:Đời thứ nhất: Ông bà – cha mẹ – con cái.
Đời thứ hai: Anh chị em ruột, cô/dì/chú/bác – cháu.
Đời thứ ba: Anh chị em họ (con của anh chị em ruột).
Như vậy, cấm kết hôn trong phạm vi ba đời là để đảm bảo sự cách biệt về mặt di truyền, giảm nguy cơ mắc bệnh di truyền lặn và duy trì sự khỏe mạnh cho thế hệ tương lai.

Kết luận
Quy định cấm kết hôn trong phạm vi ba đời là một biện pháp dựa trên cơ sở di truyền học nhằm ngăn chặn những hậu quả tiêu cực của giao phối cận huyết, giảm nguy cơ bệnh di truyền và bảo vệ chất lượng nòi giống. Đây là một nguyên tắc quan trọng không chỉ trong pháp luật mà còn trong khoa học di truyền và y học.