Phân tích văn bản: Nỗi quả phụ (Trích Ai tư vãn – Lê Ngọc Hân)
Bài thơ “Ai tư vãn” của công chúa Lê Ngọc Hân là một áng văn trữ tình giàu cảm xúc, viết trong hoàn cảnh đau thương khi bà phải chịu cảnh góa bụa sau cái chết của chồng – vua Quang Trung. Đoạn trích “Nỗi quả phụ” không chỉ thể hiện nỗi đau mất mát của người vợ mà còn là tiếng lòng sâu sắc về thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến, đồng thời chứa đựng những triết lý nhân sinh đầy giá trị.

Mở đầu đoạn thơ, tác giả mượn hình ảnh thiên nhiên để bộc lộ nỗi buồn sâu sắc của mình:

"Buồn trông trăng, trăng mờ thêm tủi
Gương Hằng Nga đã bụi màu trong!"
Hình ảnh trăng vốn gắn liền với sự thanh khiết, trong trẻo, nhưng trong cái nhìn của người góa phụ, ánh trăng nay đã trở nên mờ nhạt, ảm đạm. Tác giả nhân hóa trăng, biến nó thành người bạn tri âm, cùng chịu nỗi buồn và tủi hổ. Sự biến đổi của thiên nhiên không chỉ phản ánh tâm trạng cô đơn, u uất mà còn là biểu tượng cho sự phai nhạt của hạnh phúc. Câu thơ “Gương Hằng Nga đã bụi màu trong” càng làm nổi bật tâm trạng tuyệt vọng, khi hình ảnh gương sáng bị phủ bụi, giống như cuộc đời bà giờ đây nhuốm đầy khổ đau và mất mát.

Tiếp nối, tác giả chuyển sang hình ảnh hoa và chim để khắc họa nỗi cô đơn và sự chia lìa:

"Buồn xem hoa, hoa buồn thêm thẹn
Cánh hải đường đã quyện giọt sương
Trông chim càng dễ đoạn trường
Uyên ương chiếc bóng, phượng hoàng lẻ đôi."
Hình ảnh hoa hải đường quyện giọt sương gợi lên sự lạnh lẽo, héo úa, đồng điệu với nỗi lòng của tác giả. Cánh hoa thấm sương tựa như giọt nước mắt của bà, rơi xuống vì nỗi đau không thể chia sẻ. Hình ảnh chim uyên ương chiếc bóng, phượng hoàng lẻ đôi tượng trưng cho sự chia cắt trong hôn nhân. Những loài chim vốn là biểu tượng của hạnh phúc lứa đôi, nay lại trở thành hình ảnh đau thương, nhấn mạnh nỗi trống vắng của người vợ mất chồng. Cách tả cảnh ngụ tình trong những câu thơ này không chỉ tinh tế mà còn tạo nên một bức tranh thiên nhiên nhuốm màu bi thương, hòa quyện với tâm trạng cô đơn tột cùng.

Không chỉ dừng lại ở sự than khóc, đoạn thơ tiếp tục mở rộng suy ngẫm về cuộc đời và số phận:

"Cảnh nào cũng ngùi ngùi cảnh ấy
Tiệc vui mừng còn thấy chi đâu!
Phút giây bãi biển nương dâu,
Cuộc đời là thế, biết hầu nài sao?"
Nỗi đau của nhân vật trữ tình như lan tỏa khắp mọi ngóc ngách, khiến cảnh vật nào cũng trở nên u buồn. Câu thơ “Tiệc vui mừng còn thấy chi đâu” là tiếng thở dài cay đắng, khi niềm vui trong cuộc đời đã hoàn toàn tan biến. Hình ảnh ẩn dụ “bãi biển nương dâu” gợi lên sự biến đổi khôn lường của cuộc đời. Từ những mất mát cá nhân, tác giả nhận ra sự vô thường của kiếp người, rằng cuộc sống vốn là chuỗi thay đổi không thể cưỡng lại. Câu thơ “Cuộc đời là thế, biết hầu nài sao” thể hiện sự cam chịu, chấp nhận số phận, nhưng đồng thời cũng ẩn chứa một triết lý nhân sinh sâu sắc.

Về nghệ thuật, bài thơ nổi bật với việc sử dụng tả cảnh ngụ tình để diễn đạt tâm trạng. Hình ảnh trăng, hoa, chim đều được nhân hóa, mang tâm trạng của con người, khiến thiên nhiên trở thành bạn đồng hành chia sẻ nỗi niềm. Biện pháp ẩn dụ và hình ảnh biểu tượng được sử dụng tinh tế, làm nổi bật ý nghĩa của từng câu thơ. Nhịp thơ chậm rãi, ngắt nhịp 2/3 hoặc 3/2, tạo cảm giác u buồn, phù hợp với nội dung và giọng điệu của bài thơ.

Từ nội dung đến nghệ thuật, đoạn thơ “Nỗi quả phụ” là lời than khóc thống thiết của một người phụ nữ vừa mất đi chỗ dựa tinh thần lớn nhất trong đời. Nhưng không chỉ dừng lại ở nỗi đau cá nhân, bài thơ còn khơi dậy sự đồng cảm sâu sắc với thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Đây là tiếng nói đầy nhân văn về tình yêu, sự hy sinh và những bất công mà người phụ nữ phải chịu đựng.

Kết luận
“Nỗi quả phụ” trong tác phẩm Ai tư vãn là một áng thơ trữ tình giàu giá trị về cả nội dung và nghệ thuật. Qua những hình ảnh tinh tế, Lê Ngọc Hân không chỉ khắc họa nỗi đau mất chồng mà còn thể hiện những triết lý sâu sắc về cuộc đời và thân phận. Tác phẩm là lời nhắc nhở về giá trị của tình yêu, sự hy sinh và cũng là một minh chứng cho tài năng xuất chúng của nữ thi sĩ trong lịch sử văn học Việt Nam.