Đoạn trích trong truyện thơ Nôm này là một đoạn đối thoại của nhân vật nữ trong tác phẩm "Phạm Tải Ngọc Hoa," nói về tình cảnh éo le và bi kịch của cô gái khi bị ép phải tuân theo mệnh lệnh của vua, dù đang trong một mối quan hệ yêu đương. Dưới đây là phân tích chi tiết đoạn trích:

1. Nhân vật và tình huống
Nhân vật nữ trong đoạn trích là một cô gái chưa hoàn toàn "trọn vẹn" trong trách nhiệm gia đình, nhưng đã theo những chuẩn mực xã hội, tức là "tam tòng" (tùng phụ, tùng phu, tùng tử), với nghĩa là cô phải tuân theo ba nguyên tắc đạo lý: nghe lời cha mẹ, vâng lời chồng và nuôi dưỡng con cái.
Tình huống: Cô đang có một mối tình với chồng, một mối quan hệ tốt đẹp (nhưng chưa lâu dài), bỗng dưng bị lệnh từ bề trên (vua) can thiệp, ép cô phải rời bỏ tình yêu và đi theo ý muốn của nhà vua. Câu chuyện này mô tả sự xung đột giữa tình yêu cá nhân và trách nhiệm xã hội, gia đình và những mệnh lệnh từ quyền lực tối cao.
2. Từ ngữ và hình ảnh
"Tôi là con gái có chông": Câu mở đầu thể hiện một sự nhận thức về bản thân và địa vị của nhân vật nữ. Cô là một người con gái trong xã hội phong kiến, đã có chồng và đang ở trong mối quan hệ vợ chồng.
"Tam tòng đã nên": Khái niệm tam tòng trong đạo lý Nho giáo, chỉ việc người phụ nữ phải vâng lời cha mẹ, chồng, và con cái, điều này thể hiện sự tuân thủ các giá trị truyền thống.
"Nhân duyên mới được nửa niên": Cô mới kết hôn một thời gian ngắn (nửa năm), nhưng ngay lúc đó lại phải đối diện với sự chia ly, điều này làm nổi bật sự đau khổ của nhân vật nữ.
"Bỗng đâu có lệnh bề trên về đòi": Mệnh lệnh của vua là yếu tố mang tính chất áp bức, bạo lực, không thể chống lại và buộc cô phải làm theo dù không muốn.
"Vâng uy pháp con trời": Câu này phản ánh quyền lực tuyệt đối của vua, người mà có quyền ra lệnh và nhân vật nữ không thể phản kháng.
"Hiếm gì thiếu nữ trâm anh, Mà vua lại phải ép tình tôi chi?": Cô gái cảm thấy bị áp bức, rằng mình không phải là người duy nhất có giá trị, nhưng lại bị vua cưỡng ép trong tình huống này.
"Dù vua xử ức má hồng": Sự uất ức, đau đớn của nhân vật nữ khi bị đối xử bất công. Cô cảm thấy nỗi đau không chỉ về thể xác mà còn về tinh thần.
"Thời tôi tự vẫn, khỏi lòng bội phu": Cuối cùng, nhân vật nữ quyết định tự vẫn để bảo vệ phẩm giá và lòng trung thủy với chồng, dù bị xã hội và quyền lực áp bức.
3. Xung đột trong tác phẩm
Đoạn trích này thể hiện xung đột nội tâm gay gắt của nhân vật nữ, giữa tình yêu, danh dự và đạo lý gia đình. Nhân vật nữ, dù là một người vợ trung thành, vẫn phải đối diện với sự can thiệp từ bên ngoài — ở đây là nhà vua. Mối quan hệ giữa cô và chồng, tuy ngắn ngủi, nhưng rất gắn bó và có tình cảm chân thành. Tuy nhiên, sự xuất hiện của mệnh lệnh từ bề trên làm cho cô phải chịu sự bất công và dằn vặt, buộc cô vào tình thế lựa chọn giữa trung thành với gia đình và tuân thủ quyền lực.

4. Nội dung và thông điệp
Đoạn trích phản ánh sự phức tạp của cuộc sống phụ nữ trong xã hội phong kiến, nơi mà quyền lực và danh dự gia đình có thể đẩy họ vào những tình huống vô cùng đau khổ. Mặc dù phụ nữ trong xã hội này được yêu cầu tuân theo nhiều quy tắc khắc nghiệt, họ vẫn có những cảm xúc và khát vọng riêng, có thể vượt lên trên những chuẩn mực xã hội. Tuy nhiên, cuối cùng, sự áp bức và bất công từ quyền lực khiến cô gái không còn lối thoát, dẫn đến cái chết tự vẫn, một kết cục bi thương thể hiện sự bất lực của nhân vật trong việc chống lại hoàn cảnh.

Tác phẩm không chỉ là một câu chuyện bi kịch về tình yêu, mà còn là một bài học về sự phê phán chế độ phong kiến, nơi mà quyền lực có thể xâm phạm đời sống cá nhân và khiến người phụ nữ phải chịu đựng những bất công, đau đớn.