Mở bài:

Nguyễn Khuyến (1835 - 1909), một trong những nhà thơ lớn của nền văn học dân tộc, được biết đến với những bài thơ mang đậm chất trữ tình, phản ánh tâm hồn và cuộc sống của người dân nông thôn trong những năm cuối thế kỷ XIX. Trong số những tác phẩm nổi tiếng của ông, bài thơ "Câu cá mùa thu" là một tác phẩm tiêu biểu thể hiện rõ nét phong cách thơ của ông với sự kết hợp tinh tế giữa cảnh vật thiên nhiên và tâm trạng con người. Bài thơ được viết theo thể thơ Đường luật thất ngôn bát cú, xuất hiện trong tập thơ "Thơ Nôm" của Nguyễn Khuyến. Qua bài thơ, nhà thơ đã khéo léo mô tả cảnh sắc thiên nhiên mùa thu và những suy tư, cảm xúc của con người khi hòa mình vào thiên nhiên.

Thân bài:

Luận điểm 1: Phân tích 6 câu thơ đầu của bài thơ.

Cảnh vật trong 6 câu thơ đầu được miêu tả một cách tĩnh lặng, vắng vẻ, với những hình ảnh thiên nhiên mùa thu đầy ấn tượng, mang đậm nét đặc trưng của làng quê Việt Nam.

Cảnh vật mùa thu hiện lên qua từng câu thơ, bắt đầu từ hình ảnh "Ao thu lạnh lẽo nước trong veo", ngay lập tức tạo ra một không gian mùa thu thanh vắng và êm ả. Từ "lạnh lẽo" thể hiện cái lạnh đặc trưng của mùa thu, đồng thời cũng gợi lên cảm giác cô đơn, vắng vẻ. "Nước trong veo" không chỉ là một hình ảnh đẹp mà còn thể hiện sự tĩnh lặng, trong suốt của thiên nhiên, như phản chiếu tâm trạng của con người.
Hình ảnh chiếc thuyền câu bé tẻo teo tiếp tục làm nổi bật sự hiu quạnh của không gian, chiếc thuyền nhỏ bé giữa không gian rộng lớn, không người, càng làm tăng thêm sự cô đơn, tĩnh mịch. Thuyền câu là một hình ảnh quen thuộc trong nông thôn Việt Nam, nhưng ở đây nó lại mang sắc thái buồn, vắng vẻ.
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí, câu thơ này miêu tả sự yên bình của mặt ao khi có chút sóng nhẹ, "làn hơi gợn tí" cho thấy một sự chuyển động rất nhỏ, như một nỗi buồn lắng đọng, như những cảm xúc vô hình trong tâm hồn con người.
Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo là hình ảnh đặc trưng của mùa thu, lá vàng bay trước gió tượng trưng cho sự tàn lụi của thời gian, sự vô thường của cuộc sống. Đây cũng là hình ảnh biểu trưng cho sự thay đổi và cảm giác mơ hồ của con người trước thời gian trôi qua.
Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt tiếp tục vẽ ra một bức tranh thiên nhiên mênh mông, vời vợi, tạo cảm giác bao la và tĩnh mịch. Mây lơ lửng trên bầu trời là hình ảnh gợi lên sự thanh thoát, nhẹ nhàng, nhưng cũng có vẻ bềnh bồng, mơ hồ, như tâm trạng bâng khuâng của nhân vật trữ tình.
Ngõ trúc quanh co khách vắng teo là hình ảnh của một con đường vắng vẻ, hiu quạnh, ngõ trúc quanh co làm nổi bật sự tĩnh mịch của không gian. "Khách vắng teo" không chỉ có nghĩa là không có ai qua lại mà còn hàm chứa cảm giác cô đơn, lẻ loi, không có sự giao tiếp, chia sẻ.
Tổng thể, qua 6 câu thơ đầu, Nguyễn Khuyến đã tạo ra một không gian mùa thu yên tĩnh, vắng vẻ, trầm buồn, thể hiện nỗi buồn của tác giả về cuộc đời, thời gian và con người. Các hình ảnh trong thơ rất tinh tế, gợi lên cảm giác về sự mất mát, sự vô thường.

Luận điểm 2: Phân tích 2 câu thơ còn lại của bài thơ.

Hai câu thơ còn lại của bài thơ thể hiện rõ hơn tâm trạng của nhân vật trữ tình, đồng thời là sự kết nối giữa cảm xúc cá nhân với cảnh vật thiên nhiên.

Tựa gối, ôm cần lâu chẳng được: Đây là hình ảnh một người ngồi câu cá, nhưng "lâu chẳng được" cho thấy sự thất bại, sự chờ đợi vô vọng. Cảnh câu cá ở đây không chỉ là một hoạt động giải trí mà còn là một ẩn dụ cho sự kiên nhẫn, sự chờ đợi trong cuộc sống, nhưng cuối cùng lại là sự trống vắng, cô đơn.
Cá đâu đớp động dưới chân bèo: Câu thơ này là một hình ảnh rất đặc trưng của mùa thu, với nước ao tĩnh lặng và "bèo" trôi nhẹ nhàng. Tuy nhiên, hình ảnh "cá đâu đớp động" lại mang tính biểu tượng, phản ánh sự vô vọng của người câu cá, đồng thời cũng là sự mờ nhạt của cuộc sống, khi những ước mơ, khát vọng không thể đạt được. Câu thơ này thể hiện sự bức bối, sự ngắt quãng giữa mong muốn và thực tế.
Hai câu cuối kết hợp với phần trước tạo thành một tổng thể mạch lạc, thể hiện tâm trạng buồn bã, thất vọng của người trữ tình. Đồng thời, nó cũng phản ánh sự cô đơn, bế tắc trong cuộc sống. Qua đó, tác giả cũng gửi gắm thông điệp về cuộc sống, sự kiên nhẫn và sự chấp nhận đối mặt với những điều không thể thay đổi.

Kết bài:

Bài thơ "Câu cá mùa thu" của Nguyễn Khuyến là một tác phẩm tinh tế, giàu cảm xúc và giàu giá trị nghệ thuật. Qua bài thơ, tác giả đã khéo léo sử dụng hình ảnh thiên nhiên để phản ánh tâm trạng con người, thể hiện một tâm hồn lãng mạn, nhạy cảm và giàu triết lý. Các biện pháp tu từ như ẩn dụ, nhân hóa, và cách lựa chọn từ ngữ rất phù hợp với bối cảnh mùa thu, khiến cho không gian thơ vừa đẹp vừa đầy nỗi niềm. Bài thơ không chỉ có giá trị trong việc khắc họa vẻ đẹp thiên nhiên mà còn gợi lên những suy tư sâu sắc về cuộc sống, thời gian và con người. Đối với bản thân tôi, bài thơ mang đến một cảm giác trầm mặc, sâu lắng, khiến tôi suy ngẫm về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên, giữa ước mơ và hiện thực. Từ đó, tôi học được cách chấp nhận những điều không thể thay đổi và trân trọng những khoảnh khắc bình yên trong cuộc sống.