Bài thơ "Thu điếu" của Nguyễn Khuyến là một trong những tác phẩm tiêu biểu của dòng thơ Nôm Việt Nam, thể hiện tài năng và tâm hồn của tác giả trong việc miêu tả khung cảnh mùa thu vùng quê Bắc Bộ. Đây là một bài thơ trong chùm ba bài thơ thu nổi tiếng của Nguyễn Khuyến, bao gồm: "Thu vịnh," "Thu ẩm," và "Thu điếu." Bài thơ được viết theo thể thất ngôn bát cú đường luật, với ngôn ngữ tinh tế và hình ảnh sinh động, đưa người đọc vào một bức tranh thu đượm buồn, tĩnh lặng mà trong trẻo. Với “Thu điếu,” Nguyễn Khuyến không chỉ bày tỏ tình yêu với cảnh sắc thiên nhiên mà còn thể hiện tâm hồn thanh cao và sự ưu tư của mình trước thời thế.

### Thân bài:

#### Luận điểm 1: Phân tích 6 câu thơ đầu

Sáu câu thơ đầu tiên là bức tranh phong cảnh mùa thu đặc trưng của làng quê Việt Nam, với cảnh vật được phác họa qua cái nhìn tinh tế và nhạy cảm của Nguyễn Khuyến:

> "Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,
> Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.
> Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,
> Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo.
> Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt,
> Ngõ trúc quanh co khách vắng teo."

Nguyễn Khuyến mở đầu bằng câu thơ “Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,” gợi ra một khung cảnh thanh sạch và lạnh lẽo, đặc trưng của mùa thu. "Ao thu" với "nước trong veo" không chỉ là hình ảnh tả thực mà còn là cách tác giả thể hiện cái hồn của mùa thu trong lòng làng quê Bắc Bộ. Cảnh vật yên tĩnh, dịu dàng, đầy vẻ cô tịch, mênh mang.

Câu thơ tiếp theo “Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo” mô tả chiếc thuyền câu nhỏ bé, đơn độc trên mặt ao. Từ láy “tẻo teo” vừa là một từ ngữ gợi hình vừa tạo âm điệu nhẹ nhàng, nhỏ bé, góp phần làm nổi bật vẻ tĩnh lặng của không gian. Kết cấu hai câu thơ mở đầu tạo ra nhịp điệu chậm rãi, uyển chuyển, như lôi cuốn người đọc vào cảnh vật tĩnh lặng mà đầy chất trữ tình.

Tiếp đến, tác giả miêu tả chi tiết hơn qua hình ảnh “Sóng biếc theo làn hơi gợn tí, / Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo.” Sóng nước “gợn tí” nhẹ nhàng như thể sự chuyển động rất nhỏ, tinh tế, gần như bất động. Hình ảnh "lá vàng" bay “vèo” lại là một điểm nhấn trong cảnh tĩnh, như một làn gió khẽ đưa qua. Chỉ qua những động từ và từ láy như “gợn tí,” “vèo,” Nguyễn Khuyến tạo ra sự đối lập giữa động và tĩnh, nhấn mạnh cái tĩnh lặng bao trùm cả không gian.

Hai câu thơ tiếp “Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt, / Ngõ trúc quanh co khách vắng teo” tiếp tục mở rộng bức tranh thu qua hình ảnh bầu trời và không gian xung quanh. "Tầng mây lơ lửng" làm bức tranh trở nên mênh mang, sâu thẳm, gợi cảm giác cô đơn, hiu quạnh. Từ “quanh co” và “vắng teo” lại nhấn mạnh thêm sự vắng vẻ, không một bóng người qua lại, tạo ra một không gian thanh vắng, yên bình tuyệt đối.

Trong đoạn này, Nguyễn Khuyến sử dụng nhiều từ láy như “trong veo,” “tẻo teo,” “gợn tí,” “vèo” để miêu tả không gian với các sắc thái tinh tế và nhẹ nhàng. Các từ láy này không chỉ gợi hình ảnh mà còn tạo nhạc điệu, thể hiện tài năng sử dụng ngôn ngữ của tác giả. Kết cấu câu thơ chặt chẽ, nhịp điệu nhẹ nhàng mà thâm trầm, đầy chất trữ tình.

#### Luận điểm 2: Hai câu thơ cuối

Hai câu thơ cuối chuyển từ bức tranh phong cảnh thu sang tâm trạng của tác giả:

> "Tựa gối, ôm cần lâu chẳng được,
> Cá đâu đớp động dưới chân bèo."

Câu thơ “Tựa gối, ôm cần lâu chẳng được” cho thấy hình ảnh một người câu cá ngồi lặng lẽ, nhẫn nại bên ao thu. Từ “lâu chẳng được” diễn tả cảm giác chờ đợi, như một sự nhẫn nại, kiên nhẫn của con người khi chờ đợi một điều gì đó giữa không gian yên tĩnh. Hình ảnh này còn có thể được hiểu như một ẩn dụ cho tâm trạng u buồn, lắng đọng của tác giả trước thời cuộc.

Ở câu thơ cuối, “Cá đâu đớp động dưới chân bèo,” âm thanh “đớp động” của cá dưới bèo là điểm nhấn đột ngột giữa không gian tĩnh lặng, như một âm thanh tỉnh thức. Hình ảnh cá đớp động dưới chân bèo có thể được hiểu như sự lay động của tâm trạng, là tiếng vọng từ cuộc sống bên ngoài nhưng rất mơ hồ, không rõ ràng.

Hai câu thơ cuối sử dụng phương thức biểu đạt rất tự nhiên, nhưng lại chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa. Từ “đớp động” mang lại sự sống cho bức tranh tĩnh lặng, nhấn mạnh cái nhìn lạc quan, hy vọng của tác giả, dù đang sống trong thời kỳ đen tối. Cách gieo vần, ngắt nhịp trong hai câu cuối cũng rất tinh tế, nhịp êm ả của từng chữ tạo ra sự lắng đọng trong lòng người đọc.

### Kết bài

Bài thơ "Thu điếu" không chỉ là một tác phẩm miêu tả cảnh sắc mùa thu đẹp đẽ và thanh bình, mà còn là nơi Nguyễn Khuyến gửi gắm tâm tư, tình cảm của mình trước thời cuộc. Bài thơ thành công ở nghệ thuật miêu tả tinh tế, sử dụng từ ngữ giàu cảm xúc, âm thanh và nhịp điệu nhẹ nhàng mà sâu lắng, đậm chất trữ tình. Tác phẩm đã khơi dậy trong lòng người đọc tình yêu quê hương và cảm giác yên bình trước thiên nhiên. Đối với bản thân, “Thu điếu” đã để lại ấn tượng sâu sắc, giúp ta trân trọng vẻ đẹp của thiên nhiên cũng như giá trị tinh thần của những người luôn hướng đến lẽ sống thanh cao, bình dị trong cuộc đời.