Bài thơ "Lời mẹ ru" của Xuân Quỳnh là một tác phẩm nổi bật, thể hiện tình yêu thương và nỗi nhớ quê hương, đồng thời khám phá những tâm tư sâu lắng của người phụ nữ. Với giọng điệu êm đềm, nhẹ nhàng, bài thơ không chỉ mang lại cảm giác bình yên mà còn khơi gợi nhiều suy tư về cuộc sống và tình mẫu tử.

Mở đầu bài thơ, hình ảnh người mẹ xuất hiện qua những câu hát ru ấm áp, dịu dàng. Những lời ru không chỉ đơn thuần là âm thanh, mà còn là sự truyền tải tình yêu, sự che chở của mẹ dành cho con. Điều này thể hiện rõ nét qua những hình ảnh so sánh gần gũi: “Con ngủ ngon, mẹ ru từng lời”. Qua đó, Xuân Quỳnh đã khắc họa sự gần gũi, thân thiết trong mối quan hệ mẹ con, cho thấy sức mạnh của tình yêu thương trong những lúc khó khăn, gian khổ.

Bài thơ còn thể hiện nỗi nhớ quê hương và những kỷ niệm đẹp trong quá khứ. Mẹ ru không chỉ là hình ảnh của người phụ nữ, mà còn là biểu tượng cho quê hương, cho những gì bình dị và thiêng liêng. Các hình ảnh quen thuộc như cánh đồng, con sông, hay bầu trời xanh trở thành những ký ức gắn bó, làm cho người đọc cảm nhận được sự vắng lặng, tĩnh lặng nhưng sâu sắc của nỗi nhớ.

Xuân Quỳnh không chỉ dừng lại ở tình yêu thương và nỗi nhớ, mà còn thể hiện sự trăn trở về cuộc sống, về tương lai của con cái. Những câu thơ thể hiện ước mong con cái có cuộc sống tốt đẹp hơn, không phải chịu đựng những nỗi đau, bất hạnh mà người lớn phải trải qua. Điều này cho thấy tâm tư của người mẹ luôn hướng về con, luôn lo lắng và muốn bảo vệ con khỏi những khắc nghiệt của cuộc đời.

Bài thơ được viết theo thể thơ tự do, với nhịp điệu nhẹ nhàng, uyển chuyển, giống như những lời ru dịu dàng của mẹ. Xuân Quỳnh đã khéo léo sử dụng các biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa, và hình ảnh thơ giàu sức gợi, tạo nên một không gian thơ đầy cảm xúc. Điều này giúp người đọc không chỉ cảm nhận được âm thanh mà còn cảm nhận được sâu sắc tình cảm, tâm tư của tác giả.

Bài thơ "Lời mẹ ru" của Xuân Quỳnh là một tác phẩm đặc sắc, thể hiện tình yêu thương bao la của người mẹ, nỗi nhớ quê hương và sự trăn trở về cuộc sống. Qua những hình ảnh gần gũi và giọng điệu êm ái, bài thơ đã chạm đến trái tim người đọc, gợi nhắc về giá trị của tình mẫu tử và ý nghĩa của những kỷ niệm trong cuộc sống. Xuân Quỳnh đã thành công trong việc truyền tải những cảm xúc chân thành và sâu sắc, tạo nên một tác phẩm nghệ thuật đậm đà tính nhân văn.

Có tình yêu nào lớn hơn tình yêu của mẹ? Có lời ru nào ngọt ngào, tha thiết hơn lời mẹ ru con? Hàng ngàn năm qua, thơ viết về mẹ và lời ru có đến hàng trăm, thậm chí hàng ngàn bài. “Lời ru của mẹ” của nữ sĩ Xuân Quỳnh nằm trong mạch nguồn cảm xúc chung ấy, song đã để lại một dấu ấn khó quên trong lòng bạn đọc suốt mấy chục năm qua nhờ vào cảm xúc tự nhiên, chân thành bằng một tứ thơ thật độc đáo. Chính điều ấy đã góp phần làm nên đặc điểm tươi tắn, hồn nhiên và trong sáng, thu hút sự chú ý của người đọc. Đọc “Lời ru của mẹ” của Xuân Quỳnh, chúng ta được trở về sống lại tuổi thơ như trong truyện cổ tích thần kỳ, giàu biến hóa, tất cả khởi nguồn từ tình thương yêu bao la của mẹ.

Quả thật, bao trùm suốt cuộc đời con không lúc nào vắng lời ru của mẹ. Từ khi con sinh ra đời là lúc lời ru ẩn giữa đất trời bay về trú ngụ. Chính cảm xúc tự nhiên này mà thơ Xuân Quỳnh hấp dẫn, lôi cuốn từ người lớn đến trẻ em. Đoạn thơ mở đầu có được vẻ đẹp hồn nhiên cũng nhờ phẩm chất đáng yêu ấy:

“Lời ru ẩn nơi nào

Giữa mênh mang trời đất

Khi con vừa ra đời

Lời ru về mẹ hát”.

Có lời ru mẹ hát là bởi có con sinh ra đời. Hóa ra lời ru mà tạo hóa ban cho con người là để nâng niu, vỗ về con trẻ. Đọc khổ thơ trên, chúng ta không thể quên đoạn thơ trong thi phẩm “Chuyện cổ tích về loài người" nổi tiếng của chính tác giả:

“Nhưng còn cần cho trẻ

Tình yêu và lời ru

Cho nên mẹ sinh ra

Để bế bồng chăm sóc”.

Quả là lời ru thật diệu kỳ, như có phép thần tiên, điều đó đã được nhà thơ triển khai trong suốt toàn bộ thi phẩm. Lời ru yêu thương gắn với tuổi hồng, tuổi nụ. Tuổi càng thơ dại, lời ru càng tha thiết, mê say. Lời ru vốn không biết ở nơi nào giữa đất trời cao rộng, bất chợt một ngày khi con sinh ra, lời ru đã có mặt trên đời. Từ đó, lời ru của mẹ theo mãi bên con. Khi con nằm ấm áp trong vòng tay, lời ru hóa thành tấm chăn mềm mại. Lúc con đang say ngủ, lời ru hóa giấc mộng lành:

“Lúc con nằm ấm áp

Lời ru là tẩm chăn

Trong giấc ngủ êm đềm

Lời ru thành giấc mộng”.

Lâu nay, thơ ca viết về lời ru của bà, của mẹ thường gắn với giấc ngủ trẻ thơ: “Cái ngủ mày ngủ cho lâu/ Mẹ mày đi cấy ruộng sâu chưa về..."; hay “Gió mùa thu mẹ ru con ngủ/ Năm canh chầy thức đủ vừa năm”. Đến Xuân Quỳnh, lời ru còn biết “đi chơi" khi con thức giấc, thậm chí biết xuống ruộng khoai hay “ra bờ ao rau muống". Lời ru được nhân hóa một cách tài tình, gắn với hình ảnh người mẹ lam lũ, khó nhọc sau lũy tre xanh. Nhờ đó, người mẹ hiện lên vừa giàu lòng yêu thương, nhân hậu, vừa mang vẻ đẹp chất phác của người lao động nghèo:

“Khi con vừa tỉnh giấc

Thì lời ru đi chơi

Lời ru xuống ruộng khoai

Ra bờ ao rau muống”.

Không những bên con trong giấc ngủ say nồng, biết vắng mặt làm lụng khi con đùa vui, chạy nhảy, lời ru của mẹ còn theo con đến lớp mỗi ngày. Tuổi thơ của con có lúc nào vắng lời ru bên cạnh. Buổi con tan học về, có mẹ đón đưa, lúc ấy lời ru cũng ngân nga qua từng lời nói yêu thương, từng cử chỉ dịu dàng. Lời ru hóa thành vòng tay, thành ngọn cỏ đón bước chân con *** ton sau giờ tan học:

“Và khi con đến lớp

Lời ru ở cổng trường

Lời ru thành ngọn cỏ

Đón bước bàn chân con”.

Tuổi thơ hồn nhiên của con khép lại với lời ru của mẹ dịu dàng, chở che, ấm áp. Mai này lớn khôn, trưởng thành, liệu lời ru có còn theo bước chân con? Khổ thơ cuối bài được tác giả dùng đến sáu dòng thơ để biểu đạt với tất cả những tình ý, cảm xúc đầy trải nghiệm. Giọng thơ, hơi thơ cũng trải dài ra, khi trục trặc với nhiều thanh trắc được gieo ở các vần “gắt”, “mát”, “thẳm” để rồi kết thúc là câu thơ toàn thanh bằng đi liền nhau: “Lời ru thành mênh mông" như chính cuộc đời mỗi người qua hết gian truân sẽ được thành danh, hiển đạt. Con lớn khôn, lời ru của mẹ vẫn không xa vắng, vẫn ở bên con chia sẻ ngọt bùi. Lời ru hóa thành bóng râm dịu mát trên đường xa nắng gắt lúc con qua. Lời ru cũng đồng hành cùng con lúc gập ghềnh dâu bể. Lời ru hóa thành mênh mông khi con được hiển vinh, vươn ra biển lớn với người đời. Ôi lời ru của mẹ thật diệu kỳ, nhân hậu biết bao:

“Mai rồi con lớn khôn

Trên đường xa nắng gắt

Lời ru là bóng mát

Lúc con lên núi thẳm

Lời ru cũng gập ghềnh

Khi con ra biển rộng

Lời ru thành mênh mông”.

“Lời ru của mẹ” (Xuân Quỳnh) khai thác đề tài muôn thuở trong tình cảm con người. Lời thơ tự nhiên, cảm xúc thơ chân thành, đặc biệt nữ sĩ Xuân Quỳnh đã tạo được tứ thơ đặc sắc nên thi phẩm đằm sâu nơi trái tim người đọc. Quả vậy, lời ru ngọt ngào từ tấm lòng người mẹ vẫn theo mãi trọn đời con, từ tuổi ấu thơ cho đến lúc trưởng thành, dù phải qua nắng nôi, ghềnh thác. Thật đúng như nhà thơ Nguyễn Duy đã viết về lời ru và tình mẹ bao la:

"Ta đi trọn kiếp con người

Cũng không đi hết những lời mẹ ru".

(Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa, Nguyễn Duy).