Trong kho tàng văn học thiếu nhi Việt Nam, không ít tác giả đã sáng tác ra những bài thơ, bài văn hay, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng các bạn nhỏ. Trần Đăng Khoa là một tác giả tiêu biểu trong số đó.

Trần Đăng Khoa sinh năm 1958, quê ở huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương. Năng khiếu thơ của Trần Đăng Khoa nảy nở rất sớm. Từ lúc là học sinh tiểu học, Khoa đã có nhiều bài thơ được đăng báo. Và bài thơ Cây Dừa được Khoa sáng tác năm 1967 khi Khoa 9 tuổi. Được in trong tập thơ: “Góc sân và khoảng trời” năm 1968.

Bài thơ “Cây dừa” của Trần Đăng Khoa chất chứa một nét đẹp văn hóa vùng miền, vẻ đẹp đó đã tạo nên bao niềm vui cho cuộc sống con người, một vẻ đẹp nên thơ đáng yêu của vườn quê, của thiên nhiên.

Cây dừa xanh tỏa nhiều tàu

Dang tay đón gió, gật đầu gọi trăng

Tác giả đã sử dụng nghệ thuật nhân hóa để miêu tả cây dừa. Dưới con mắt nhà thơ, cây dừa đã được đặt vào một vị trí mới với hành động tựa như con người, nhìn cây dừa xanh trong vườn, nhà thơ tưởng như dừa đang “Dang tay đón gió, gật đầu gọi trăng”, cây dừa được hòa với thiên nhiên gió, trăng tạo nên một khung cảnh hài, hòa nên thơ.

Thân dừa bạc phếch tháng năm,

Quả dừa – đàn lợn con nằm trên cao.

Thân dừa được tác giả vẽ lên với màu sắc do thời gian, cho ta thấy sức sống trường tồn, mãnh liệt của cây dừa với hình ảnh “Thân dừa bạc phếch tháng năm” nhưng “Lá dừa vẫn xanh tỏa nhiều tàu”. Dừa vẫn kết nhiều như “đàn lợn con”. Tác giả đã thật tinh tế khi sử dụng nghệ thuật so sánh hóm hỉnh, độc đáo quả dừa như đàn lợn con, tạo nên hình ảnh quả dừa thật đẹp mắt và đáng yêu.

Đêm hè hoa nở cùng sao,

Tàu dừa – chiếc lược chải vào mây xanh.

Trên bầu trời đêm hè đầy sao, hoa dừa được tác giả miêu tả hòa cùng ánh sao tỏa sáng lung linh, tạo nên một vẻ đẹp thơ mộng. Một lần nữa bằng sự tưởng tượng tinh tế “tàu dừa” được Trần Đăng Khoa so sánh như “chiếc lược chải vào mây xanh”, tạo nên một cảm giác mượt mà êm ả. Đang say sưa miêu tả cây dừa bằng các biện pháp nghệ thuật tu từ tinh tế, như đột nhiên Khoa nhớ đến cái ngọt mát, trong lành của nước dừa. Bằng câu hỏi tu từ:

Ai mang nước ngọt nước lành,

Ai đeo bao hũ rượu quanh cổ dừa.

Khoa cho ta thấy, cây dừa không chỉ gắn bó hòa quyện với thiên nhiên, tạo nên một khung cảnh hài hòa nên thơ mà cây dừa còn đem lại cho cuộc sống con người những giây phút tuyệt vời khi được thưởng thức vị ngọt của nước dừa. Không chỉ dừng lại ở đây bằng nghệ thuật nhân hóa, cây dừa của Trần Đăng Khoa còn làm dịu bớt đi cái nắng gay gắt, oi ả của trưa hè:

Tiếng dừa làm dịu nắng trưa,

Gọi đàn gió đến cùng dừa múa reo.

Với động từ “gọi”, “múa reo”, cây dừa của Trần Đăng Khoa trở nên có hồn, tạo nên những ấn tượng sâu sắc cho người đọc. Giữa trời trong, với đàn cò, tiếng dừa rì rào như hòa nhịp cùng cánh cò vỗ trên trời xanh:

Trời xanh đầy tiếng rì rào,

Đàn cò đánh nhịp bay vào bay ra.

Câu thơ vừa có màu sắc của “trời trong”, vừa có âm thanh “rì rào” của không gian, đàn cò trắng nổi giữa trời trong đang vỗ cánh, đang đánh nhịp “bay vào bay ra”. Khi đọc các câu thơ, ta thấy hiện ra trước mắt người đọc hình ảnh cây dừa đang hòa với thiên nhiên, với lối suy nghĩ, tưởng tượng của tác giả tạo nên sự hút của bài thơ ngay từ đoạn đầu.

Khép lại bài thơ, tác giả dùng biện pháp ẩn dụ để miêu tả cây dừa như một người lính. Hình ảnh cây dừa thật đáng yêu như một con người ung dung, thanh cao nơi làng quê:

Đứng canh trời đất bao la,

Mỗi loài cây đều mang một giá trị riêng, không chỉ về kinh tế mà còn cả về tinh thần. Đối với em, cây dừa là loài cây vô cùng gắn bó và thân thuộc.

Cây dừa vốn đã rất quen thuộc với người dân Việt Nam, đặc biệt là ở vùng đồng bằng ven biển. Dừa nhiều nhất chắc hẳn phải ở Bến Tre. Ngay từ đặc điểm ngoại hình, dừa đã mang những nét độc đáo. Cây dừa cao, thân cây dài và không to lắm. Cây dừa cũng có hoa. Nhưng hoa dừa rất nhỏ, có màu trắng. Quả dừa mọc theo chùm, ở trên ngọn dừa. Chúng thường có lớp vỏ bên ngoài cứng, lớp cùi bên trong có màu trắng. Nước dừa rất mát, ngọt thanh.

Cây dừa từ lâu đã trở thành một biểu tượng cho những vùng biển nhiều nắng, gió. Đặc biệt nhất là vùng đất Bến Tre với những rừng dừa rộng lớn. Cây dừa thực sự đem đến cho con người rất nhiều sản phẩm hữu ích. Bất cứ một bộ phận nào cũng có thể được tận dụng một cách tối đa. Thân dùng làm cột chống hoặc chế thành đồ mỹ nghệ và vật liệu trong xây dựng, lá dừa héo khô thì dùng làm chất đốt bảo vệ môi trường. Rễ là nguyên liệu quan trọng để làm các loại thuốc nhuộm, thuốc sát trùng làm sạch miệng hay điều trị bệnh lỵ, đánh răng. Tán lá xòe rộng nên hay được trồng ở các khu nghỉ dưỡng vừa tạo vẻ đẹp thẩm mỹ vừa dùng che nắng. Ngay cả quả dừa cũng có thể tận dụng một cách tối đa. Nước dừa là loại nước giải khát rất được yêu thích. Trong thời tiết nóng bức của mùa hè, nếu được thưởng thức một cốc nước dừa thì còn gì tuyệt vời hơn. Rồi cùi dừa có thể dùng để chế biến các món ăn như mứt, dừa khô hay đem kho thịt kho cá… Quả là một loài cây vô cùng tiện ích đối với con người.

Dừa không chỉ cung cấp cho con người những giá trị kinh tế. Từ lâu, dừa đã đi vào đời sống tinh thần của những người dân Việt Nam. Hình ảnh cây dừa trong kí ức tuổi thơ với những trò chơi thú vị. Cây dừa đã đi vào lời thơ, câu hát như một người bạn tâm tình:

“Cây dừa xanh toả nhiều tàu,
Dang tay đón gió, gật đầu gọi trăng.
Thân dừa bạc phếch tháng năm,
Quả dừa - đàn lợn con nằm trên cao.
Đêm hè hoa nở cùng sao,
Tàu dừa - chiếc lược chải vào mây xanh”

(Trần Đăng Khoa)

Hay như trong bài hát “Dáng đứng Bến Tre”: “Ai đứng như bóng dừa tóc dài bay trong gió. Có phải người còn đó là con gái của Bến Tre…”.

Từ bao đời nay, cây dừa đã cùng con người sẻ chia thật nhiều kỉ niệm của những năm tháng gian khổ hay ngọt ngào. Không thể phủ nhận được tình cảm sâu nặng dành cho loài cây của quê hương Việt Nam.