Về kinh tế: Dưới thời Trần, nền kinh tế công thương nghiệp thành thị bắt đầu hình thành và phát triển. Là trung tâm kinh tế lớn nhất lúc bấy giờ, Thăng Long tập trung đông đảo đội ngũ thị dân tham gia buôn bán, sinh sống. Tiếp nối sự nghiệp xây dựng, củng cố đê điều đã có từ triều Lý, các vua nhà Trần đặt ra chức quan trông coi việc đắp đê gọi là "hà đê sứ". Hằng năm sau vụ mùa, triều đình lệnh cho quân sĩ đắp đê, hào, giúp đỡ nhân dân, trong đó đặc biệt chú trọng đến đê sông Hồng.

Về văn hóa - xã hội: Khoa thi Thái học sinh được tiến hành từ năm 1239, rồi theo lệ, cứ bảy năm tổ chức một lần. Ðến năm 1247, triều đình đặt danh hiệu Tam khôi cho ba người đỗ đầu là: Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa. Từ năm 1253, nhà Trần chuyển nhà Thái học vốn chỉ dành cho các hoàng tử và con cháu quan lại thành Quốc học viện, thu hút những người học giỏi xuất thân từ tầng lớp bình dân.

Vua quan nhà Trần là những người có tinh thần thượng võ. Ðể đào tạo ra các tướng lĩnh vừa có khả năng chỉ huy và tham mưu, vừa có kỹ thuật chiến đấu nhanh nhạy, sắc bén, năm 1253, Vua Trần Thái Tông cho lập Giảng Võ đường. Chính từ ngôi trường võ bị này đã sản sinh ra nhiều vị tướng xuất sắc, có đóng góp lớn cho cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên.

Thời Trần, kinh thành Thăng Long tiếp tục được xây dựng và mở mang, củng cố. Năm 1243, nhà vua hạ lệnh đắp lại vòng thành giữa - Hoàng thành, đặt ra tên mới là Phượng Thành. Các cổng thành được xây dựng kiên cố theo mẫu tam quan gồm có một cổng chính giữa và hai cổng phụ ở hai bên, phía trên có lầu gác. Trong Cấm thành có các cung điện riêng biệt: cung Quan Triều (nơi ở của nhà vua), cung Thánh Từ (nơi ở của Thái Thượng hoàng sau khi truyền ngôi cho con), điện Diên Hiền (nơi nhà vua làm việc), điện Tập Hiền (nơi họp mặt các quan và danh sĩ), điện Diên Hồng (nơi đã diễn ra hội nghị họp bàn giữa nhà vua và các vị bô lão về đường lối "hòa hay chiến" khi đất nước lâm nguy)... Thành Thăng Long được quy hoạch thành hai khu vực: khu vực thành mang tính chất hành chính; khu vực thị là nơi ở của nhân dân, bố trí thành từng phường, tập trung theo ngành nghề sản xuất. Sinh hoạt văn hóa của Thăng Long tập trung vào những ngày đầu năm, ngày hội mùa. Trong triều đình, các đội ca múa, đánh vật, đá cầu được lập ra, chuyên phục vụ trong các hoạt động mang tính giải trí, vui chơi. Gần 200 năm nắm giữ quyền điều hành, quản lý đất nước, các vua triều Trần đã có nhiều đóng góp lớn đối với dân tộc, đặc biệt trong sự nghiệp bảo vệ chủ quyền, lãnh thổ quốc gia. Kinh đô Thăng Long trải qua hai triều đại Lý - Trần đang ngày càng thể hiện rõ vị thế của mình trên cả hai phương diện: quân sự và hành chính, xứng đáng là trung tâm chính trị - kinh tế- văn hóa xã hội của đất nước.