“Tình cha ấm áp như vầng thái dương; ngọt ngào như dòng nước trôi đầu nguồn” là câu hát trong bài Tình cha đã thể hiện tình cảm và mong muốn của người cha mà biết bao người con cảm nhận được. Một lần nữa tình cha dành cho con được gặp lại trong thi phẩm Nói với con của nhà thơ Y Phương - nhà thơ dân tộc Tày với hồn thơ chân thật, mạnh mẽ và trong sáng, cách tư duy giàu hình ảnh của con người miền núi. Bài thơ được làm trong lần đầu khi nhà thơ được làm cha, được in trong tập Thơ Việt Nam (1945- 1985), không chỉ thể hiện tình cảm nồng ấm và thiêng liêng, giản sức sống mạnh mẽ của quê hương đất nước và dân tộc mình mà còn gợi cho người đọc những suy nghĩ sâu sắc về trách nhiệm của người làm con. Mượn lời một người cha nói với con, bài thơ gợi về cội nguồn của mỗi con người, đồng thời bộc lộ niềm tự hào trước sức sống mạnh mẽ, bền bỉ của quê hương mình. Nhà thơ đã mở rộng từ tình cảm gia đình đến tình cảm quê hương, từ những kỷ niệm gần gũi, thiết tha mà nâng lên thành lẽ sống.Mở đầu bài thơ bằng những hình ảnh cụ thể, Y Phương đã tạo được không khí gia đình đầm ấm, quấn quýt trong tình yêu thương, sự che chở đùm bọc của gia đình và quê hương với đứa con. Từng bước đi, từng tiếng nói tiếng cười của con được cha mẹ mừng vui đón nhận:

                                    “Chân phải bước tới cha

                                      Chân trái bước tới mẹ

                                      Một bước chạm tiếng nói

                                      Hai bước tới tiếng cười”

Những câu thơ có cách diễn đạt thật độc đáo đã cho thấy tình yêu thương của cha mẹ đối với con. Con lớn lên hàng ngày trong tình yêu thương ấy, trong sự nâng niu, mong chờ của cha mẹ. Không chỉ có tình yêu thương của cha mẹ, thời gian trôi qua, con trưởng thành trong cuộc sống lao động, trong thiên nhiên thơ mộng và nghĩa tình của quê hương. Đó là cuộc sống của những “người đồng mình", rất cần cù và tươi vui:

                                  "Người đồng mình thương lắm con ơi

                                    Đan lờ cài nan hoa,

                                   Vách nhà ken câu hát

                                    Rừng cho hoa,

                                    Con đường cho những tấm lòng

                                    Cha mẹ nhớ mãi về ngày cưới

                                   Ngày đầu tiên đẹp nhất trong đời”.

Những từ ngữ giàu sắc thái biểu hiện: cài nan hoa, ken câu hát,... đã miêu tả cụ thể cuộc sống ấy đồng thời thể hiện tình cảm gắn bó, quấn quýt của con người quê hương. Rừng núi quê hương thơ mộng và trữ tình cũng là một trong những yếu tố nuôi con khôn lớn, nâng đỡ tâm hồn con. Thiên nhiên với những sông, suối, ghềnh, thác... đã nuôi dưỡng con người cả về tâm hồn và lối sống: "Rừng cho hoa,/ Con đường cho những tấm lòng". Cách gọi “người đồng mình” đặc biệt gần gũi, thân thiết và gắn bó như gợi niềm ruột thịt yêu thương. Không chỉ gợi cho con về nguồn sinh dưỡng, cha còn nói với con về những đức tính cao đẹp của "người đồng mình". Đó là lòng yêu lao động, hăng say lao động với cả tấm lòng. Đó là sức sống bền bỉ, mạnh mẽ, vượt qua mọi khó khăn, gian khổ:

                         “Người đồng mình thương lắm con ơi

                           Cao đo nỗi buồn

                           Xa nuôi chí lớn”.

Dùng những từ ngữ rất mạnh mẽ như "cao", "xa", "lớn”, tác giả muốn nhấn mạnh cuộc sống khoáng đạt, mạnh mẽ của những "người đồng mình". Dù khó khăn, đói nghèo còn nhiều nhưng họ không nhụt chí, ý chí của họ vẫn rất vững chắc, kiên cường:

                  “Người đồng mình thô sơ da thịt

                   Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con

                   Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương

                   Còn quê hương thì là phong tục”

Những "người đồng mình" vượt qua vất vả để bám trụ lấy quê hương. Bằng cuộc sống lao động không mệt mỏi, họ xây dựng quê hương với những truyền thống cao đẹp. Những "người đồng mình" mộc mạc, thẳng thắn nhưng giàu chí khí, niềm tin...Người cha đã kể với con về quê hương với cảm xúc rất tự hào. Tình cảm của người cha dành cho con rất thiết tha, trìu mến. Tình cảm đó bộc lộ tự nhiên, chân thực qua những lời nhắn gửi của cha cho con. Người cha muốn con sống phải có nghĩa tình, thuỷ chung với quê hương, biết chấp nhận những khó khăn, vất vả để có thể:

                         “Sống trên đá không chê đá gập ghềnh

                           Sống trong thung không chê thung nghèo đói

                           Sống như sông như suối

                           Lên thác xuống ghềnh

                           Không lo cực nhọc”

Người cha mong cho con mình sống ngay thẳng, trong sạch, sống với ý chí, niềm tin để vững vàng vượt qua mọi thử thách khó khăn. Người cha mong cho con sống phải luôn tin vào khả năng của mình, tin tưởng vào bản thân. Có như vậy, con mới có thể thành công, mới không thua kém ai cả. Người cha đã nói với con bằng tất cả lòng yêu thương của mình, nói với con những điều từ đáy lòng mình. Điều lớn nhất người cha đã truyền dạy cho con chính là niềm tự tin vào bản thân và lòng tự hào với sức sống mạnh mẽ, bền bỉ, với truyền thống của quê hương. Qua những lời người cha nói với con, có thể thấy tình cảm của người cha đối với con thật trìu mến, thiết tha và tin tưởng. Điều lớn lao nhất mà người cha muốn nói với con chính là niềm tự hào với sức sống mạnh mẽ bền bỉ của quê hương và niềm tin khi bước vào đời. Bài thơ đã gợi cho người đọc những niềm cảm động sâu xa và những suy nghĩ sâu sắc. Thì ra, đằng sau những lặng lẽ, thâm trầm cùa cha là biết bao yêu thương, biết bao mong mỏi, biết bao hi vọng, biết bao đợi chờ ... Con lớn lên như hôm nay không chỉ nhờ vào cơm ăn và áo mặc mà còn mang nặng ân tình của những lời dạy dỗ ân cần thấm thía. Chẳng những vậy, con sẽ bước theo những bước chân vững chắc mà cha để lại trên con đường cha bước đến đỉnh Thái Sơn - nguyện “sống như sông như suối”, nguyện ngẩng cao đầu “lên đường” mà không “thô sơ da thịt”. Và trên con đường ấy, con sẽ mang theo hình ảnh quê hương để tiếp tục nối tiếp cha anh “tự đục đá kê cao quê hương” thân thiết của mình. Bên cạnh những giá trị, ý nghĩa đầy nhân văn mà nội dung bài thơ mang lại, Y Phương cũng đã thể hiện tài năng, phong cách thơ ca riêng của mình trong việc tạo ra những nét độc đáo, sáng tạo riêng về nghệ thuật của bài thơ. Trước hết nhà thơ dùng các kiểu câu có cấu trúc giống nhau khi vận dụng biện pháp tu từ điệp ngữ trong nhiều đoạn thơ:

                                          Chân phải bước tới cha

                                          Chân trái bước tới mẹ

…Người đồng mình yêu lắm con ơi

        Người đồng mình thương lắm con ơi

                                        …Cao đo nỗi buồn

                                         Xa nuôi chí lớn

Hay: Sống trên đá không chê đá gập ghềnh

                  Sống trong thung không chê thung nghèo đói

Việc điệp cấu trúc câu được sử dụng khá nhiều đã tạo nên lối nói riêng, làm thơ mà như nói, nói mà thành ra thơ vậy. Hiệu quả của thủ pháp này còn nhấn mạnh cảm xúc của chủ thể trữ tình và đặc điểm của đối tượng được tái hiện trong bài thơ đó là những lời căn dặn của người cha với con. Việc nhấn mạnh những hình ảnh, việc làm của người cha cũng chỉ mong con ghi nhớ và là hành trang mãi theo con. Đặc sắc thứ hai trong nghệ thuật bài thơ chúng ta dễ dàng nhận ra trong việc thể hiện tình cảm cảm xúc từ cách nói cụ thể, giàu hình tượng:

Một bước chạm tiếng nói

                                               Hai bước tới tiếng cười

                                          ….Đan lờ cài nan hoa

                                              Vách nhà ken câu hát

                          ….Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương

Những hình ảnh rất cụ thể từ bước chân chập chững, “tiếng cười, tiếng nói” bật ra của con. Rồi con lớn lên gắn bó trong công việc “đan lờ, cài hoa”, ngập tràn “câu hát” vui vẻ…những tưởng chỉ có ở ngoài đời giản đơn, ai cũng dễ thấy; ấy thế mà bước vào thơ chứa chan cảm xúc nhưng đó là linh hồn của gia đình, làng bản và quê hương gắn bó với con, với người đồng mình. Không chỉ trong bài thơ này mà trong nhiều sáng tác của mình, những hình ảnh rất đỗi bình dị, thân thuộc bước vào trang thơ Y Phương thể hiện những cảm xúc, suy nghĩ sinh động, cụ thể, giàu tính trực quan. Đặc sắc thứ ba trong nghệ thuật thể hiện bài thơ đó là ngôn ngữ mộc mạc, giản dị được nhà thơ sử dụng. Ngôn ngữ giản dị gần gữi thân thuột như lời ăn tiếng nói hàng ngày của người đồng mình nhưng vẫn toát lên vẻ trong sáng, hình ảnh cô đọng, mộc mạc và vẫn phong phú.

…Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn

….Người đồng mình thô sơ da thịt

                                       ….Con ơi tuy thô sơ da thịt

Hình ảnh thơ cụ thể, mộc mạc mà vẫn giàu chất thơ, mang đậm bản sắc thơ ca miền núi như thể thấm dần vào trong con một cách tự nhiên mà không phải những lời giáo huấn, giáo điều của một người cha dân tộc với con mình. Nhà thơ đã khéo léo đan cài những từ ngữ địa phương “đan lờ”, “ken”, “người đồng mình thô sơ da thịt”…cho thấy dấu ấn nhà thơ dân tộc hiện lên rất sâu đậm thể hiện tình cảm chất phác, chân thực cũng như văn hóa và tạo nên được không khí miền ngược của tác phẩm.

Đọc bài thơ Nói với con của nhà thơ Y Phương, chúng ta càng cảm nhận được cái hay, cái đẹp của bài thơ không chỉ đến từ lời căn dặn của người cha đến con, mà còn thể hiện đặc sắc nghệ thuật không thể không nhắc tới đó là thể thơ tự do được nhà thơ vận dụng linh hoạt trong diễn đạt mà vẫn giàu vần điệu. Việc vận dụng sáng tạo thể thơ phù hợp và tạo nên sự độc đáo về nghệ thuật. Đó là việc kết hợp có khi là những câu thơ ngắn năm, sáu chữ với những câu thơ duỗi dài chín, mười chữ…theo mạch cảm xúc. Nhịp thơ chủ yếu là nhịp 2/3, 3/2, 2/3/2,... kết hợp với cách sử dụng luật bằng trắc ở tiếng cuối mỗi câu thơ tạo nên nhịp điệu nhịp nhàng, như lời thủ thỉ, tâm tình lan toả từng câu chữ. Rõ ràng hình thức thơ tự do rất phù hợp với nội dung thể hiện lời nói của một người cha dân tộc với con mình. Không những vậy, với hình thức như một lời tâm tình, dặn dò của người cha với con, tạo nên giọng điệu thiết tha, trìu mến, ấm áp. Bài thơ viết theo thể thơ tự do cũng rất phù hợp với lời ăn tiếng nói, lối suy nghĩ của người miền núi, nhịp điệu thơ linh hoạt, tạo ra sự cộng hưởng với những cung bậc cảm xúc khác nhau. Đủ để cho thấy Y Phương nặng tình với cội nguồn quê hương mình như thế nào. Cùng với thể thơ bài thơ có bố cục chặt chẽ, dẫn dắt tự nhiên, khiến lời dặn dò, tâm tình dễ thấm, dễ thuyết phục và đi vào lòng người. Bài thơ nhắc nhở chúng ta về tình cảm gia đình ấm áp, ca ngợi truyền thống cần cù, sức sống mạnh mẽ của quê hương, của dân tộc. Qua lời nói với con, chúng ta phần nào hiểu rõ hơn, cảm nhận sâu sắc hơn những tình cảm của người cha dành cho con. Những bài học mà người cha trong bài thơ Nói với con có lẽ là những bài học mà bất kỳ người cha nào cũng muốn dạy cho con mình. Và những bài học giản dị, mộc mạc đó có lẽ sẽ theo con suốt trên chặng đường đời, bài học của cha mang đầy ý nghĩa sâu sắc trao gửi tới thế hệ tiếp nối, cho mỗi người về truyền thống, niềm tự hào, khả năng sống bền bỉ của những con người dù “thô sơ”, “nhỏ bé” nhưng đầy tự trọng và kiên định.

Ca dao từng có câu: “Công cha như núi Thái Sơn”. Có phải vì vậy mà người cha luôn khao khát những đứa con có được sự vững vàng, rắn rỏi mạnh mẽ trên đường đời. Qua bài thơ Nói với con của Y Phương, người đọc nhận thấy tình cảm và mong ước của một người cha như vậy dành cho con, một thứ tình cảm nồng ấm và thiêng liêng, giản dị. Bài thơ đồng thời cũng gợi cho người đọc những suy nghĩ sâu sắc về trách nhiệm của người làm con.

Mượn lời một người cha nói với con, bài thơ gợi về cội nguồn của mỗi con người, đồng thời bộc lộ niềm tự hào trước sức sống mạnh mẽ, bền bỉ của quê hương mình. Nhà thơ đã mở rộng từ tình cảm gia đình đến tình cảm quê hương, từ những kỷ niệm gần gũi, thiết tha mà nâng lên thành lẽ sống.

Mở đầu bài thơ bằng những hình ảnh cụ thể, Y Phương đã tạo được không khí gia đình đầm ấm, quấn quýt. Từng bước đi, từng tiếng nói tiếng cười của con được cha mẹ mừng vui đón nhận:

“Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ