Tục ngữ, ca dao chính là kết tinh của những triết lí sống sâu sắc, là đạo lí muôn đời của một dân tộc. Theo thời gian, những câu ca ấy sẽ dần trở thành bài học sâu sắc, đầy thấm thía để lại cho thế hệ sau. Có những câu tục ngữ dạy chúng ta phải sống sao cho đúng với nhân cách một con người, lại có câu ca dao khuyên chúng ta sống đoàn kết, hỗ trợ lẫn nhau nhưng khi hoạn nạn, khó khăn. Trong đó, có những câu nói răn dạy ta phải biết yêu thương, dù không cùng huyết thống nhưng chung một nguồn gốc thể hiện tinh thần “tương thân tương ái ”, “lá lành đùm lá rách”, tiêu biểu là câu:

“ Bầu ơi thương lấy bí cùng

Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn”

Dưới hình thứ của một câu thơ lục bát giản dị, tác giả dân gian đã khắc họa lên một hình ảnh giản dị,gửi gắm một bài học sâu sắc về đạo lí làm người tới thế hệ sau. Trước hết, ta phải hiểu về câu tục ngữ. “ Bầu ” và “bí” ở đây là hai loại rau ăn quả được trồng nơi rẻo đất góc vườn, tuy khác giống nhưng chung một giàn. Vì cùng được trồng chung một mảnh đất, bắc chung giàn tre nên càng gần gũi, thân thiết tựa như hai anh em. Bầu có thân mềm, bí cũng có thân mềm. Vậy nên, bầu phải tựa vào bí mới sống được, bí cũng vậy. Gian đổ thì bí không sống được, bầu cũng vạ lây. Bầu và bí gắn liền với nhau như thể tay chân, cùng chung số phận cho nên bầu và bí không thể ghét bỏ nhau. Bầu không vì bí xấu, bí cũng chớ vì hoa của bầu màu trắng không duyên mà xa lánh nhau. Vì sao vậy? Vì bầu và bí chung một điều kiện và hoàn cảnh sống. Những ngày mưa, bầu và bí cùng tắm chung dưới làn nước mát mẻ ngọt lành. Những ngày hạn hán, bí héo, bầu cũng quắt queo. Nếu chẳng may gặp cơn gió bão, thân bí giập, quả bí rụng, có lẽ nào bầu một mình tươi tốt như xưa.Bầu và bí cùng được trồng trên một mảnh đất, dù trù phú hay bạc màu, cùng do một tay người chăm bón.

Tuy nhiên, ta kể chuyện bầu bí không có nghĩa chỉ đơn thuần là nói chuyện cây cỏ. Ngay cả con người cũng vậy, chúng ta đều chung điều kiện sống, hoàn cảnh sống.Trong cuộc sống, mỗi cá thể đơn lẻ đều có sự liên kết với nhau Chúng ta có quê hương là có đồng hương, có sự gắn kết. Vậy nên, ta phải biết yêu thương con người.

Trong cuộc sống, có ai dám khẳng định rằng từ khi sinh ra tới bây giờ không cần bất kì sự giúp đỡ của ai. Trên thực tế, không ai có thể sống đơn lẻ. Trong gia đình, ta có cha mẹ là những người luôn đồng hành cùng ta. Trong trường học, thầy cô, bạn bè sát cánh bên ta.Mở rộng hơn là xã hội, ta có những người đồng nghiệp.Vì vậy, trong bất khì hoàn cảnh nào,ta phải biết nhường nhịn, thương yêu lẫn nhau để tạo nên một khối đoàn kết vững chắc.Có đoàn kết thì mới có sức mạnh.

Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam có rất nhiều ca dao tục ngữ cũng khuyên ta phải yêu thương con người như câu:

“ Nhi

Trái bầu xanh, trái bí xanh, theo gió trong lành cất tiếng hát vui chung. “Bầu ơi thương lấy bí cùng, tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn...” Câu ca dao xưa đã thành bài hát ngân nga khắp nơi nơi như một lời nhắn nhủ những người dân nước Việt hãy giữ vững truyền thống thương yêu đùm bọc lẫn nhau trong cuộc sống.

Bầu và bí là hai giống cây khác nhau nhưng thường được người nông dân trồng chung trên một rẻo đất ở bờ ao, góc vườn; thường leo chung trên một giàn. Vì thế bầu và bí trở nên gần gũi, thân thiết. Cùng chung một điều kiện sống, cùng chung số phận, cho nên bầu và bí đừng vì lí do nào đó mà xa rời nhau. Bầu chớ chê bí xấu hơn bầu, bí cũng chớ vì hoa bí thì vàng còn hoa bầu thì trắng, quả bí thì dài, quả bầu thì tròn để rồi ganh ghét, xa lánh nhau.
 
Vì sao vậy? bầu và bí tuy hai giống khác nhau nhưng cùng chung một họ. Mưa thuận gió hoà, bầu bí chung hưởng. Gặp khi nắng hạn, bầu bí cùng chịu đựng. Nếu chẳng may gặp cơn gió bão, thân bí giập, quả bí rụng, có lẽ nào bầu một mình tươi tốt như xưa?

Câu ca dao mượn chuyện bầu bí để nói chuyện con người, chuyện cuộc đời. Ông cha ta đã cho con cháu một lời khuyên chân thành, kín đáo mà thiết tha, tế nhị.

Sống ở trên đời, không ai giống ai. Mỗi người có một nguồn gốc, hoàn cảnh, điều kiện sống riêng. Tuy vậy, mọi người vẫn có những chỗ giống nhau. Anh em ruột thịt có chung cha mẹ. Bạn bè cùng lứa chung trường, chung lớp, chung thầy cô, chung sách vở. Hàng xóm láng giềng chung đường đi lối lại. Dù có khác nhau về điều kiện làm ăn, về lứa tuổi, ngành nghề, nhưng tất cả đều chung quê hương, đất nước.

Những cảnh ngộ chung, những nét giống nhau đã làm nên mối quan hệ ràng buộc, gắn bó, là cơ sở để gần gũi, cảm thông. Và chính vì cái chung ấy mà mỗi người phải biết thương yêu đùm bọc, nhường nhịn sẻ chia để công việc chung được tốt đẹp, cảnh ngộ chung được cải thiện, hạnh phúc chung được giữ vững. Không ai có thể sống riêng lẻ, tách biệt vì tình thương làm cho con người gắn bó với nhau hơn và cuộc sống của mỗi người sẽ tốt đẹp hơn.

Trong những thời kì nước ta bị ngoại bang xâm lược, nhân dân Việt Nam dẫu có người sang, kẻ hèn; người giàu, kẻ nghèo; người hạnh phúc, kẻ bất hạnh... nhưng tất cả đều chung nỗi khổ mất nước, nỗi nhục nô lệ, chung một mong ước độc lập, tự do. Chính vì vậy mà mọi người đã thương yêu, đoàn kết lại thành một khối để chống quân cướp nước. Đó là nhu cầu tình cảm tự nhiên và cũng là điều kiện sống còn trước những hiểm hoạ đe doạ vận mệnh của đất nước, dân tộc.

Dân tộc ta chủ yếu sống bằng nghề nông. Trong sản xuất, thời tiết và điều kiện tự nhiên ảnh hưởng rất nhiều đến kết quả thu hoạch. Nếu mọi người không chung sức đắp đê chống lụt, trồng rừng ngăn lũ thì khó có thể bảo vệ được mùa màng và thành quả lao động phải vất vả một nắng hai sương mới làm ra được. Trong điều kiện sống khắc nghiệt, nếu không biết nương tựa vào nhau thì làm sao tồn tại nổi? Mối quan hệ chặt chẽ đã làm cho tình thương nảy nở và người Việt Nam đã coi đó là truyền thống quý báu tự bao đời.

Ca dao Việt Nam còn có câu:
Nhi

Các nhà nghiên cứu văn chương truyền khẩu đều cho rằng tục ngữ là kho tàng trí tuệ, đúc kết kinh nghiệm sông của tổ tiên bao đời, còn ca dao chính là những khúc ca, câu hát trữ tình phong phú nhất của dân tộc. Con có bao nhiêu hoàn cảnh sống đều có bấy nhiêu bài, còn nhiều hơn là khác. Lao động mệt nhọc ư? – Đã có khúc hát hò dô, hát ví, hát đối… Công cha nghĩa mẹ – Không thiếu? Không thiếu trong biểu đạt tình cảm riêng tư, và không thiếu cả trong tình thương của cộng đồng ngườị khác màu da, chủng tộc trên cùng một vùng đất. Không lúc nào chúng ta không nghe điệp khúc:

 
 
Thái Bình, bật mí phương pháp tút lại răng chỉ trong 1 nốt nhạc
 
Hollywood Smile
 
 
 
Tin vui cho những ai bị hôi nách dùng thứ này khỏi đến già
 
Navin
 
 
 
Nguyên nhân chính gây suy giảm thị lực
 
Visicore
 
 
Bầu ơi thương lấy bí cùng,

Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn.

Về nghĩa đen thì hai câu ca dao không có lấy một từ Hán – Việt. Bầu – thương – bí • giống – giàn là những từ gợi hình giữ nhiệm vụ chính cũng không xa lạ gì vởi người đọc. Bầu bí là hai loại thực vật, khác nhau về cây, lá, trái nhưng cùng họ dây leo nên người miền quê thường gọi là dây bầu, dây bí. Khác với dưa hấu, bí ngô bò sát đất, bầu và bí cùng phát triển trên một cái dàn làm bằng thân, cành gỗ, tre… gồm những chiếc cột và những thân gác ngang tạo thành những ô vuông nhô. Dù đơn sơ hay vững chắc, thấp hay cao thì mặt giàn cũng phải cách mặt đất đủ khoảng trống cho trái bầu, trái bí treo lủng lảng, đong đưa… Như vậy, dù gốc – giống có khác nhau nhưng xét cho cùng cả bầu lẫn bí đều có những điểm chung. Nếu có cảm xúc, có tri giác thì bầu – bí kêu gọi thương yêu nhau cũng là lẽ thường tình.

Đứng lẻ loi, một mình thì bầu, bí là những từ mang tính hiển ngôn. Nhưng khi có động từ thương tham dự vào thì chúng còn mang đặc tính hàm ngôn. Bầu bí trong hai câu ca dao tượng trưng cho những sắc dân nào đó cùng sống chung một giàn, một quê hương – Tổ quốc.

Tìm về cội nguồn dân tộc trong kho tàng truyện thần thoại, truyện cổ…, chúng ta lại càng hiểu rõ hơn nghĩa là hai câu ca dao trên. Cuộc tình của Cha – Mẹ thuở xưa đúng là khác giống đã nẩy sinh trên vùng đất Lạc Việt. Lạc Long Quân nòi Rồng sống ở vùng biển, Âu Cơ thuộc dòng dõi Thần Nông ở miền núi vì yêu thương nên cùng nhau chung sống, hai ngưởi sinh được trăm con, sau này năm mươi con theo cha về biển, năm mươi con theo mẹ lên ngàn chia nhau cai quản mỗi người một phương, cùng hứa hẹn lúc cần kíp thì kêu gọi để giúp đỡ lẫn nhau.

Bầu ơi thương lấy bí cùng

Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn

Truyện cổ của Ba Na cũng mang ý nghĩa tương tự. Người cha đã giận đứa con út vô tình nên đã đuổi anh ra khỏi nhà. Người anh vội vàng báo cho vợ của người em biết. Nàng vào rừng sâu, núi cao tìm gặp chồng. Họ cùng phá nước làm rẫy xây dựng buôn làng để thành người Ba – na. Còn người anh vẫn ở cùng cha ở đồng bằng để trở thành người Kinh.

Qua hai truyện cổ trên, xem ra các dân tộc trên dải đất hình chữ S này không chỉ cùng giàn mà cùng gốc, nhưng vì hoàn cảnh nên phải sông xa nhau, và hình thể bên ngoài phong cách sống cũng biến đổi dần theo công việc, theo phong thổ.

Giờ đây, trên vùng đất được xem như cái bao lơn trông ra Thái Bình Dương này tập hợp trên 60 sắc dân: Tày, Dao Nùng, Mường, Thái, K’hor,… làm phong phú thêm sắc thái của người dân Việt.

Phải công nhận rằng tổ tiên đã sớm nhận ra tâm lí thường ngày của con người trong cuộc sống. Đời sông riêng tư của một người, của gia đình, dòng họ nhiều lúc làm con người quên inất đời sống của ngưởi khác. Con người chỉ biết vun vén, xây dựng hạnh phúc riêng nên quên mất hạnh phúc chung, quên mất tình thương đối với những người cùng chung đất nước đang lâm vào hoàn cảnh ngặt nghèo đói cơm thiếu ao bởi nạn binh đạo, bởi thiên nhiên khắc nghiệt.

 
Xem thêm:  Vần thơ của Bác vần thơ thép. Mà vẫn mênh mông bát ngát tình
Quá khứ giúp chúng ta nhận ra rằng dân tộc chúng ta luôn bị nạn ngoại xâm đe doạ. Mỗi lần quân giặc tràn qua, người dân vùng biên giới lại phải hứng chịu cảnh tan cửa nát nhà. Họ đang ở tuyến đầu nên phải cầm gươm súng chống giặc, chẳng có thì giờ để cầm cuốc cầm cày, chẳng có thì giờ để vào xí nghiệp… Nơi nào có bóng dáng của chiến tranh thì nơi ấy chịu cảnh tiêu điều, tang thương. Từ thuở Hùng Vương dựng nước đến nay đã bao lần người dân ở vùng biên giới phương Bắc lại lâm vào cảnh đói cơm, thiếu áo …? Từ cậu bé là Gióng cưỡi ngựa sắt xông ra mặt trận chống lại giặc Ân, Hai Bà Trưng cất binh chống lại nhà Đông Hán, rồi Lê Hoàn, Ngô Quyền, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung… và ngay cả vào năm 1979 khi súng vừa im ở biên giới Tây Nam thì đạn lại nổ ở chân trời phía Bắc. Những làng mạc sát gần biên giới Campuchia từ Quảng Tín đến Hà Tiên đã làm mồi cho ngọn lửa bạo tàn của bè lũ Pôn Pốt. Thành phố, làng mạc chạy dọc theo biên giới sáu tỉnh miền Bắc bị đốt cháy, nghiền nát bởi đại bác và xe tăng chẳng khác gì cảnh đổ nát, tang thương của những tháng năm giặc Nguyên, giặc Minh, Thanh sang xâm lược.

Những lúc vận mệnh đất nước lâm vào nguy khẩn ấy thì lại xuất hiện bọn gian tà bán nước cầu vinh như Nguy