1. Vai trò của khai thác tổng hợp tài nguyên nước

Tối ưu hóa hiệu quả kinh tế: Thay vì chỉ phục vụ một mục đích duy nhất, nguồn nước được phân bổ để phát triển đồng thời nhiều ngành: thủy điện mang lại năng lượng, thủy lợi phục vụ trồng trọt, và nuôi trồng thủy sản [1, 2].

Giải quyết mâu thuẫn sử dụng nước: Trong một lưu vực, nhu cầu nước giữa các địa phương (thượng lưu - hạ lưu) và giữa các ngành thường xung đột. Khai thác tổng hợp giúp điều tiết nước hợp lý, đảm bảo công bằng [3, 4].

Phòng chống thiên tai và thích ứng biến đổi khí hậu: Các hồ chứa đa mục tiêu giúp cắt lũ trong mùa mưa và xả nước chống hạn, đẩy mặn trong mùa khô [2, 5].

Bảo vệ hệ sinh thái và môi trường: Đảm bảo "dòng chảy tối thiểu" để duy trì sự sống cho các loài thủy sinh và bảo vệ chất lượng nước, tránh tình trạng sông bị "chết" do khai thác quá mức [4, 6].

2. Ví dụ tại lưu vực sông Trà Khúc (Quảng Ngãi)

Sông Trà Khúc là con sông lớn nhất tỉnh Quảng Ngãi. Việc khai thác tổng hợp tại đây thể hiện rõ qua các dự án trọng điểm:

Công trình Thủy lợi Thạch Nham: Đây là đầu mối điều tiết nước quan trọng nhất. Nó không chỉ cung cấp nước tưới cho hơn 50.000 ha đất nông nghiệp của các huyện Sơn Tịnh, Bình Sơn, Tư Nghĩa, Mộ Đức, Đức Phổ mà còn cấp nước cho khu kinh tế Dung Quất và sinh hoạt của người dân [5, 7].

Phát triển Thủy điện gắn với điều tiết lũ: Các nhà máy thủy điện ở thượng nguồn (như Đăkdrinh) ngoài việc phát điện còn phối hợp tích nước, hỗ trợ cắt giảm đỉnh lũ cho vùng hạ lưu thành phố Quảng Ngãi trong mùa mưa bão [2, 5].

Dự án Đập dâng hạ lưu sông Trà Khúc: Đây là công trình đa mục tiêu đang được hoàn thiện nhằm giữ nước, tạo cảnh quan đô thị cho thành phố Quảng Ngãi, ngăn mặn xâm nhập và cải thiện môi trường sinh thái vùng hạ du [8, 9].

Giao thông và Du lịch: Khai thác dòng sông để phát triển các tuyến du lịch đường thủy, kết nối các danh lam thắng cảnh dọc sông, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương [7].

Kết luận: Việc khai thác tổng hợp lưu vực sông Trà Khúc không chỉ thúc đẩy kinh tế Quảng Ngãi phát triển bền vững mà còn là giải pháp then chốt để ứng phó với tình trạng hạn hán và xâm nhập mặn ngày càng gay gắt tại miền Trung [5, 9].

Phân tích vai trò của khai thác tổng hợp nguồn tài nguyên nước tại một lưu vực sông (ví dụ sông Trà Khúc)

Khai thác tổng hợp tài nguyên nước tại một lưu vực sông là việc sử dụng nguồn nước một cách hợp lí, đồng bộ và hiệu quả cho nhiều mục đích khác nhau như sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, sinh hoạt, giao thông, du lịch và bảo vệ môi trường. Việc khai thác này có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ môi trường.

Trước hết, khai thác tổng hợp tài nguyên nước giúp đảm bảo nguồn nước cho sản xuất nông nghiệp. Nước sông được sử dụng để tưới tiêu cho cây trồng, đặc biệt là lúa nước. Việc điều tiết nước hợp lí giúp giảm thiểu tình trạng hạn hán vào mùa khô và ngập lụt vào mùa mưa, từ đó nâng cao năng suất nông nghiệp.

Thứ hai, nguồn nước sông còn phục vụ sinh hoạt và sản xuất công nghiệp. Nước được dùng cho sinh hoạt hằng ngày của người dân và cho các hoạt động sản xuất, chế biến trong công nghiệp. Nếu khai thác hợp lí sẽ vừa đáp ứng nhu cầu sử dụng, vừa hạn chế ô nhiễm nguồn nước.

Thứ ba, khai thác tổng hợp tài nguyên nước góp phần phòng chống thiên tai và bảo vệ môi trường. Việc xây dựng các công trình thủy lợi, hồ chứa giúp điều hòa dòng chảy, hạn chế lũ lụt, xói mòn đất, đồng thời bảo vệ hệ sinh thái trong lưu vực sông.

Ngoài ra, nguồn nước còn có vai trò trong phát triển giao thông, du lịch và thủy điện, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Ví dụ lưu vực sông Trà Khúc:
Sông Trà Khúc là con sông lớn nhất tỉnh Quảng Ngãi. Nguồn nước của sông được khai thác tổng hợp để phục vụ tưới tiêu cho sản xuất nông nghiệp ở đồng bằng Quảng Ngãi, cung cấp nước sinh hoạt cho người dân, đồng thời góp phần giảm lũ vào mùa mưa. Một số công trình thủy lợi trên lưu vực sông Trà Khúc còn giúp điều tiết nước, hạn chế ngập lụt và bảo vệ môi trường sinh thái của vùng hạ lưu.

Kết luận, khai thác tổng hợp tài nguyên nước tại lưu vực sông có vai trò rất quan trọng trong phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ môi trường. Trường hợp của sông Trà Khúc cho thấy nếu sử dụng nguồn nước hợp lí sẽ mang lại nhiều lợi ích thiết thực và lâu dài cho địa phương.