1. Giới thiệu chung
Thể loại: Ca dao / Thơ dân ca.
Nội dung chính: Lời cha mẹ (hoặc ông bà) dặn dò con cái về bổn phận làm người, về lòng hiếu thảo, sự biết ơn và cách đối nhân xử thế.
Ý nghĩa: Bài thơ là sự đúc kết kinh nghiệm sống và những giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam.
 
2. Phân tích chi tiết
Bài thơ thường có nhiều dị bản, nhưng nội dung cốt lõi xoay quanh việc nhắc nhở con cái ghi nhớ công ơn sinh thành và nuôi dưỡng:
 
Công cha như núi Thái Sơn,
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.
Một lòng thờ mẹ kính cha,
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.
 
a) Hai câu đầu: Khẳng định công ơn trời biển của cha mẹ
 
Công cha như núi Thái Sơn,
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.
Nghệ thuật so sánh: Tác giả dân gian sử dụng hình ảnh so sánh giản dị mà vĩ đại:"Công cha" được ví như "núi Thái Sơn" (ngọn núi lớn, cao, vững chãi). Hình ảnh này gợi lên sự to lớn, cao cả, che chở, bảo vệ của người cha.
"Nghĩa mẹ" được ví như "nước trong nguồn chảy ra" (dòng nước vô tận, mát lành, nuôi dưỡng). Hình ảnh này gợi lên sự bao dung, dạt dào, không bao giờ cạn của tình mẹ.
Biện pháp đối xứng: Hai câu thơ đối xứng nhau tạo nhịp điệu cân đối, hài hòa, nhấn mạnh sự vĩ đại, to lớn của cả công cha và nghĩa mẹ.
Ý nghĩa: Đây là lời nhắc nhở thế hệ con cháu phải luôn ghi nhớ công ơn sinh thành, nuôi dưỡng to lớn, không gì sánh bằng của cha mẹ.
 
b) Hai câu sau: Nêu bổn phận, trách nhiệm của con cái
 
Một lòng thờ mẹ kính cha,
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.
Hành động cụ thể: "Thờ mẹ kính cha" là những hành động thể hiện sự tôn trọng, phụng dưỡng, hiếu thảo trong đời sống hàng ngày.
Khẳng định đạo lý:"Một lòng": Nhấn mạnh sự chuyên tâm, thành tâm, không thay đổi trong việc báo hiếu.
"Cho tròn chữ hiếu": Đây là mục tiêu đạo đức quan trọng nhất. "Chữ hiếu" được coi là thước đo phẩm chất của một con người.
"Mới là đạo con": Khẳng định việc báo hiếu là bổn phận, là đạo lý căn bản, là tiêu chuẩn để xác định một người có xứng đáng làm con hay không.
 
3. Tổng kết
Bài thơ "Dặn con" là một lời răn dạy quý giá, là bài học vỡ lòng về đạo đức làm người đối với mỗi thế hệ người Việt Nam. Bằng những hình ảnh so sánh quen thuộc, bình dị, mộc mạc nhưng giàu sức gợi cảm, tác giả dân gian đã gửi gắm thông điệp sâu sắc: Con cái phải luôn khắc ghi và báo đáp công ơn sinh thành, nuôi dưỡng vô bờ bến của cha mẹ, bởi đó là bổn phận thiêng liêng và cao quý nhất của mỗi người.

1. Bài thơ "Dặn con" của nhà thơ Trần Nhuận Minh.
2. Bài ca dao "Dặn con" (thường bắt đầu bằng "Con ơi nhớ lấy câu này...") hoặc một bài thơ dân gian nào khác.

• Giới thiệu tác giả và tác phẩm: Trần Nhuận Minh là nhà thơ nổi tiếng với giọng thơ trầm lắng, giàu suy tư. "Dặn con" là một trong những bài thơ tiêu biểu, đúc kết những kinh nghiệm sống quý giá của thế hệ đi trước truyền lại cho thế hệ sau.
• Cảm nhận chung: Bài thơ là lời nhắn nhủ nhẹ nhàng nhưng sâu sắc, là tâm huyết của người cha mong con trưởng thành, sống có ích và giữ được phẩm chất tốt đẹp.

• Hình ảnh "núi" và "đất":
  • "Cha dặn con: Mai sau dù có thế nào / Thì con vẫn phải sống trên mặt đất": Người cha nhắc nhở con dù có địa vị cao sang, tài giỏi đến đâu cũng không được quên cội nguồn, phải luôn giữ sự khiêm tốn, bình dị.
  • Núi cao đến mấy cũng phải đứng trên mặt đất. Đây là một quy luật tự nhiên, ngụ ý về sự vững vàng, thực tế.
• Lời răn dạy về sự hòa đồng: Sống giữa đời phải biết dung hòa, không kiêu ngạo, không tự tách mình ra khỏi cộng đồng, khỏi nhân dân.

• Hình ảnh "sông" và "biển":
  • "Cha dặn con: Sông thì có thể cạn / Biển thì không bao giờ cạn được": Sông tượng trưng cho những gì hữu hạn, những khó khăn nhất thời; biển tượng trưng cho sự bao la, vĩnh cửu, sức mạnh tiềm tàng.
  • Lời khuyên con phải sống có chiều sâu, có hoài bão lớn, không ngại gian khó trước mắt mà phải hướng tới những mục tiêu xa rộng hơn. Phải có sự kiên nhẫn, bền bỉ như biển cả.

• Hình ảnh "lá" và "rễ":
  • "Cha dặn con: Lá thì có thể rụng / Rễ thì không bao giờ rụng được": Lá rụng là quy luật sinh tử, nhưng rễ bám sâu vào lòng đất là gốc rễ của sự sống, là nền tảng.
  • Người cha nhấn mạnh tầm quan trọng của nền tảng đạo đức, gia đình, cội nguồn. Phẩm chất tốt đẹp, đạo đức vững vàng sẽ giúp con đứng vững trước mọi phong ba bão táp của cuộc đời.

• Thể thơ tự do: Giúp lời thơ tự nhiên như lời nói chuyện, lời dặn dò thủ thỉ của người cha.
• Biện pháp đối lập, tương phản: Sử dụng cặp hình ảnh đối lập (núi/đất, sông/biển, lá/rễ) để làm nổi bật ý nghĩa triết lý, dễ nhớ, dễ thấm.
• Giọng điệu: Giọng thơ trầm ấm, chân thành, vừa yêu thương vừa nghiêm khắc.
• Cấu trúc: Cấu trúc lặp lại "Cha dặn con..." tạo nhịp điệu, nhấn mạnh lời khuyên và thể hiện sự kỳ vọng tha thiết của người cha.

• Tổng kết giá trị bài thơ: "Dặn con" là một bài thơ sâu sắc, mang tính giáo dục cao, là cẩm nang sống quý báu không chỉ dành cho người con trong bài thơ mà còn cho tất cả mọi người.
• Cảm xúc cá nhân: Bày tỏ sự tâm đắc với những lời răn dạy của tác giả, ca ngợi tình phụ tử thiêng liêng.

Con ơi nhớ lấy câu này,
Công cha nghĩa mẹ nặng tày biển đông.
Chăm lo học tập cho thông,
Mai sau khôn lớn giữ công đức nhà.